«برنامه»حلقهمفقودهگروههایسیاسی
تحلیل
6 مــاه تــا موعــد انتخابــات مجلــس یازدهــم در اســفندماه باقی مانده اســت و هرچــه این زمــان کوتاهتر میشــود، این پرســش هــم پررنگتــر میشــود کــه آیــا مشــارکت در انتخابــات باال خواهــد بود و آیا مــردم تمایلی به انتخــاب نمایندگان خــود از دو طیــف سیاســی اصولگــرا و اصالحطلب دارند؟ آیا دو جناح سیاسی کشــور معطــوف بــه مشــکالت موجــود و ناظر بر برخی نقدهایی که در حال حاضر نســبت به وضــع موجود و سایســتهای دولــت و مجلــس مســتقر دارنــد، برنامه مدونی تهیه کردهاند؟
در جریــان اعتراضــات دی مــاه 96 شعار«اصالحطلباصولگرادیگهتمومه ماجرا» از ســوی برخی معترضان مطرح شــد کــه گذشــته از برخــی اغراقگوییها دربــاره آن، بیراه نیســت گفته شــود طرح این شعار ناظر بر سیاستورزی دو جناح سیاسی کشــور در طول ســالهای گذشته بود که به اذعان کارشناسان نتوانسته گره فروبســته بسیاری از مشــکالت ساختاری را باز کند.
امــروز نزدیــک بــه دو ســال بعــد از اعتراضات دی ماه، میتوان پژواکهایی از شــعار «اصالحطلــب، اصولگــرا، دیگه تمومــه ماجــرا» را در هــر دو جریان دید و شــنید. اصالحطلبان به تصریح و شفاف در ایــن بــاره ســخن نمیگوینــد، امــا در جریــان اصولگــرا بخشهــای جــوان و به نسبت رادیکالتر، البته با ادبیات دیگری آن را تکرار میکنند.
از جمله نشــانههای این پــژواک، این گــزاره پرویــز امینــی، تحلیلگــر سیاســی اصولگرا اســت که چندی پیش با روزنامه فرهیختگان در میان گذاشت: «اگر نقطه نــزاع (انتخابــات) بهجــای عنوانهــای کلیشــهای منقرضشــده اصالحطلــب، اصولگرا، پیرامون ایدههای حکمرانی در انتخابــات شــکل بگیرند، یعنــی معلوم شود هر موجودیت سیاسی چه ایدههایی بــرای حکمرانــی دارد و ایــن ایدههــا چــه تغییراتــی در زندگــی مــا ایجــاد میکند، آنــگاه میتــوان امیــدوار بــود کــه فضــای انتخاباتی هم شکل خواهد گرفت.»
ایــن ادعا مبنی بر «انقــراض» دوگانه اصولگرا-اصالحطلــب امــروز هم اغراق آمیــز به نظر میرســد. زیرا بــه رغم همه ضعفهــای ایــن دو جریــان بــرای ایجاد انگیزشهــای انتخاباتــی، جریانهــای سیاسی موجود هنوز از توانایی نمایندگی بخشهایــی از جامعــه برخوردارنــد، ضمــن اینکــه جریــان ســومی نیســت تا بتوانــد طیفهــای اجتماعــی دیگــری را نمایندگــی کنــد. امــا نکتــه کلیدی گــزاره امینی این واقعیت است که ایجاد هیجان انتخاباتــی و تشــویق مردم بــه حضور در پــای صندوقهــای رأی، تنهــا و صرفــاً بــا تکیه بــر رقابت بــا ســابقه و امتحان پس داده اصولگرایــان و اصالحطلبــان بدون ارائه برنامههای جدید ناظر بر مشــکالت موجــود، اگــر غیرممکــن نباشــد، دشــوار خواهد بود.
امیــر محبیــان از تحلیل گــران اصول گرا در گفــت و گویی با خبرآنالین معتقد اســت: «جریان اصولگرا یــا اصالح طلب در ایــن دوران باید به ســمتی بروند که به مردم طرح و برنامه ارائه بدهند. البته این بیشــتر آرزوی من اســت تا تحلیــل من از اتفاقات امروز. امیدوارم چنین وضعیتی شــکل بگیــرد؛ اما نمیشــود و متأســفانه مــردم بارهــا از یک ســوراخ گزیده شــدند یا به شــکلهای مختلف از مسیر انتخاب درست خارج شدند؛»
غالمحسین کرباسچی دبیر کل حزب کارگزاران ســازندگی هــم در گفت و گویی گفتــه اســت: « در کــدام بخــش اصــالح طلبــان وحــدت نظر بین احــزاب اصالح طلــب در مســایل اقتصــادی، سیاســی، سیاســت خارجی و داخلی وجود داشته؟ اصالً چنین چیزی تدوین و اعالم نشده و مانیفستی داده نشده است اصالح طلبی شــامل شــعارهایی کلــی راجع بــه بهبود وضعیت سیاســی، اقتصادی و اجتماعی کشــور است و همه هم دلشان میخواهد در ایــن جهــت حرکــت کننــد و همه هم مدعیهستند.»
بــه گفتــه او،« بحــث اصــالح طلبــی هم این اســت کــه اگر کســانی نارضایتی دارنــد امیدوار باشــند که جریــان اصالح طلب یا اصولگرا یا هر جریان دیگری که روی کار بیاید میتواند وضعیتشــان را بهتر بکند. اما وقتــی چنین باوری وجود نداشته باشــد که اینها نه چنان برنامهی مشــخصی را ارائه کردنــد و جایی هم که آمدهانــد نتوانســتند در مجموعههایــی هم که آمدهاند، چه مجلس و چه شــورا، عملکرد درخشــانی که بتواند مشــکالت مــردم را حــل کنــد از خودشــان نشــان دهند، ناامیدیها بیشــتر بــه عملکردها و کاراییهــا برمیگردد نــه راجع به اینکه شــعار جدیدی باید بیاید، مثل نواصالح طلبی و مانند آن.» بنابر این انتظار است گروه های سیاســی قبل از ورود به عرصه انتخابات مجلس باید بگویند اوالً دستور کار آنــان چیســت، ثانیــاً راه اجــرای ایــن دســتور کار را مشخص کنند. مثالً بگویند برای حل مســأله اشــتغال، چه نقشــه و برنامــه مدونــی دارنــد، دســتور کار آنان برای محیط زیســت چیست، برای حوزه زنان چه طرحی دارند، برای ساماندهی حاشیهنشــینیها چه، یا برای مهار تورم از چــه الگــو و برنامه اقتصادی اســتفاده میکننــد، بــرای حــل ابرچالشهــای صندوقهــای بازنشســتگی یــا کمبــود آب در ایــران، دســتور کار مشــخص آنان چیســت؟ و ســرانجام در حوزه سیاســت خارجــی کدام الگــو را در دســتور کار قرار میدهند؟
نکتــه اینجــا اســت کــه هــر دو جریان سیاســی کشــور، امروز در فاصلــه 6 ماه تا انتخابــات میدانند که یکی از مشــکالت اصلــی و جــدی آنــان، چگونگــی ترغیب مردم برای حضور پای صندوقهای رأی اســت. باوجود این، جز معدود صداهای کم پژواک در میان آنان، تغییری در سیره و صورت آنان دیده نمیشود، تغییری که نشــان دهد آنان خود را برای پاسخگویی به ســپهر تازه شده سیاســت و جامعه در ایران، بازسازی و بازتعریف کردهاند.
در حقیقت کلید پیروزی جریانهای سیاسی در انتخابات پیش رو این خواهد بود که «هر موجودیت سیاسی باید بگوید کــه چــه ایــدهای بــرای حکمرانــی دارم. یعنی اگر آمدم در مجلس، چه ایدههایی بــرای قانونگــذاری و چــه ایدههایی برای نظــارت دارم، یعنــی گروههای سیاســی باید پیشــاپیش به جامعــه بگویند که اگر وارد پارلمان شدند، چه قوانینی تصویب خواهنــد کرد و این قوانیــن چه تأثیری بر زندگی مــردم خواهد داشــت. به عبارت دیگــر، امــروز دیگــر عصــر کلیگوییهــا گذشته اســت. همان طور که در باال گفته شــد، امروز جریانهــای سیاســی باید به طــور مشــخص، شــفاف، کمــی و قابــل اندازهگیری به مردم بگویند که در صورت حضور در مجلس، چه خواهند کرد و نیز بگویند که مردم چطور خواهند توانســت عملکرد آنان را ارزیابی کنند.
به نظر میرســد دغدغــه این روزهای اصالحطلبــان پیــدا کــردن راه حلهایی بــرای از بین بــردن دلخوری مردم از آنها و کیفیــت بررســی صالحیــت نامزدهای انتخابــات اســت. آنهــا اگــر چــه نگــران ســردی انتخابــات پیــش رو و از دســت دادن کرسیهای پارلمان هم هستند، اما همچنان بر شیوههای آزموده شده تهییج مــردم تأکیــد میکنند و پاســخی تــازه به مسائل تازه در میان آنها دیده نمیشود یا حداقل هنوز آنها را اعالم نکردهاند.
وضــع اصولگرایــان، از ایــن هم بدتر اســت، بــه این معنــی کــه آنان هنــوز بر شــیوههای گذشــته انتخاباتی خود تأکید میکننــد. به نظر میرســد آنــان هنوز بر این باورند که اگر به وحدت برسند، یعنی بتواننــد لیســت انتخاباتی واحــدی ارائه کننــد، باتوجــه به یــأس مــردم از جریان رقیــب، حتمــاً انتخابــات را خواهند برد. به عبارت دیگر، آنان بر ضعف کارکردی دولت و مجلس انگشــت میگذارند، بی آنکــه بگویند برنامه خودشــان برای رفع ایــن ضعفهــا چیســت. اگر شــعارهای کلی مانند اشــتغال، جوانــان، باید وضع مردم خوب شــود یا وضع معیشت بهتر شــود را کنار بگذاریم، این جریان تاکنون یک دســتورالعمل مشخص ارائه نکرده اســت تا بتوان با تکیه بر آن، برنامههای این جریان را ارزیابی کرد.
طیفهــای ســنتیتر و قدیمیتــر اصولگرایــان، همچنــان شــعارها و رویکردهای گذشته را تکرار میکنند. مثالً روزنامه کیهان اوایل شــهریورماه نوشــت کــه «بر همگان روشــن شــده اســت که با وجود ســازمانهای دولتی خسته و بسته و نشسته، راه برونرفت کشور از مشکالت کنونی، تفکر و گفتمان جهادی با تمرکز بر توان داخلی اســت و مــردم بخوبی درک کردهانــد گفتمــان مذاکــره با امیــد کاذب بــه وعدههــای توخالــی خارجیها حالل مشــکالت آنهــا نخواهد بود. ثانیــاً واضح است برای حل مشکالت کشور... به «یک دولــت و رئیــس جمهور جــوا ِن انقالبی» نیاز داریم و راه رســیدن بــه چنین دولتی از یک «مجلس جوا ِن انقالبی» میگذرد و تشــکیل چنین مجلســی، نیازمند و باور حضور نیروهای جوا ِن جهادی در صحنه سیاسی و انتخاباتی کشور است.»
آیــا مردم باز هم به این کلیات اعتماد خواهنــد کــرد؟ آیــا دلســردی بــه کلیــات اصالحطلبانه، لزوماً به معنای دل بستن و اعتمــاد دوبــاره بــه کلیــات اصولگرایانه اســت؟ و آیا در صــورت تحقق ایــن گزاره و رأیآوری اصولگرایــان آنهــا توانایی گذر از برخــی مشــکالت ســاختاری الینحــل مانده و پاســخ به نیازها و مطالبات جدید افکار عمومی را دارند؟ این گزارهها نشــان میدهــد کــه طیفهایــی از دو جریــان سیاسی کشور، همچنان امیدوارند بتوانند بازی انتخابات را با تکیه بر شکاف و دوگانه اصولگرا-اصالحطلــب پیــش ببرنــد، بی آنکه به خود زحمت ارائه دســتورکارهای مشــخص بــه مــردم را بدهند. مشــخصاً جوانگراییوتأکیداصولگرایانبرشفافیت و مبــارزه با فســاد همچنــان در چارچوب کلیگوییهایی اســت که معلوم نمیکند این مقولهها چه مختصاتی دارد و چگونه قرار است اجرایی شود.
تــا امروز بــه نظــر میرســد دو جریان سیاسی کشــور، به جای ریشــهیابی جدی و تحلیــل عمیــق حوزههــای سیاســی و اجتماعی، از یک ســوی همچنــان درگیر مقولهای به نام وحــدت و رفع اختالفات درونی خود هســتند و از ســویی دیگر هم و غــم خــود را بــر ســاخت کلیدواژههــای انتخاباتــی گذاشــتهاند؛ اصولگرایــان بــر جوانگرایی و شفافیت یا مجلس جهادی و اصالحطلبــان بــر کارشناســی بــودن منتخبــان. تــا زمانــی کــه اصالحطلبــان و اصولگرایــان از آســمان ایدههــای زیبــا، بــه زمیــن واقعیتهــای ســخت هبــوط نکنند، نمیتوان چشمانداز روشنی برای انتخابات و اساســاً نمایندگی مردم تصور کرد.