باید از نگاه بازاری پرهیز کنیم

گفتوگو با مصطفی مرادیان درباره کمرنگ شدن جایگاه طراحی صحنه در تئاتر این روزهای ایران

بــا تأســیس ســالنهای خصوصــی خبرهایــی مبنــی بر کمرنگ شــدن نقش طراحیصحنه به گوش میرسد. هزینهبر بــودن طراحــی و اجــرای طراحی صحنه باعــث شــده برخــی از دســت انــدرکاران هنرهــای نمایشــی بخصــوص گروههایی که پشــتوانه مالــی زیــادی ندارنــد در این زمینــه بــه بیراهــه برونــد و در مســیرهای نادرستی گام بردارند. مصطفی مرادیان، طــراح صحنــه تئاتــر و مــدرس دانشــگاه تهــران، یکــی از چهرههایــی اســت که به ایــن وضعیت معتــرض اســت و آن را به ضرر کیفیت کلــی نمایش ایران میداند؛ خصوصــاً که اخیراً در یکی از نمایشهای روی صحنــه طراحی صحنه او برای تئاتر دیگری بدون اجازهاش مورد استفاده قرار گرفــت که حواشــی و اعتراضهایی را هم بــه همــراه داشــت. مرادیــان در گفتوگو بــا «ایــران» عــالوه بــر ارزیابــی وضعیت طراحی صحنه در تئاتر این روزهای ایران، تجربــه پیــش آمده بــرای خــودش را هم تشریحمیکند. ■ بگذاریــد از اینجــا شــروع کنیــم؛ رشــته طراحیصحنهدرچهدانشگاههاییوباچه ظرفیتیتدریسمیشود؟ طراحی صحنه یکی از رشتههای نمایش است و دانشجویان در آن عالوه بر طراحی صحنهتئاتر،واحدهاییمربوطبهطراحی لباس، طراحی صحنه ســینما و تلویزیون و طراحــی نــور میگذرانند. دانشــگاههای سراســری تنهــا پردیــس هنرهــای زیبــا دانشــگاه تهــران و دانشــگاه هنــر تهــران هســتند که رشــته طراحی صحنه در آنها تدریــس میشــود، در دانشــگاه تهران هر ساله بین 10 تا 12 نفر و دانشگاه هنر تهران بیــن 15 تــا 20 نفر دانشــجو در این رشــته مشــغول به تحصیل میشــوند. دانشگاه غیرانتفاعی ســوره نیز هر ساله حدود 30 نفر پذیرش دارد. دانشکده هنر و معماری دانشــگاه آزاد نیــز آن گونــه کــه شــنیدهام چیزی حدود 80 نفر دانشــجو در هر سال میگیرند؛ البته ممکن است دانشگاههای غیرانتفاعی یا علمی - کاربردی نیز باشند کــه مــن اطــالع دقیقــی از تعداد رشــته و دانشجویان این دانشگاهها ندارم. ■ با این حســاب، کسی که طراحی صحنه میخوانــد ممکــن اســت پــس از پایــان تحصیاتطراحلباس،نوریاسینماشود؟ بله همین طور است. ■ فکــر میکنیــد تأســیس ســالنهای خصوصــی و روی صحنه رفتــن چند اجرا در یک سالن چه تأثیری بر طراحی صحنه گذاشتهاست؟ همانطــور کــه اشــاره کردیــد بــا تأســیس ســالنهای خصوصی خبرهایی مبنی بر کمرنگ شدن و از بین رفتن نقش طراحی صحنه میان اهالی تئاتر دســت به دست میشــود و این به دور از واقعیت نیســت. امــا بگذاریم بحث را از کمی عقبتر آغاز کنیم، مجــوز این ســالنها توســط وزارت فرهنــگ و ارشــاد صــادر میشــود و مرکز ویژگیهای شــعر این شاعر در مجموع چــه در قالب کالســیک و چــه در قالب ســپید حضور همیشــگی انســان اســت انســان درگیر بــا ابزارها و لــوازم زندگی که به ســمت مدرنیســم میــل میکند. در کنار اشعار شاعر تصویرگری مرضیه باقــری بــا ســیاه قلم بــه لحــاظ بصری کمک شــایانی به مخاطــب میکند در درک فضای شــعر و کشــف ســطرهای سپید (البته اگر سطرهای سپیدی به جا مانده باشد). هنرهای نمایشــی نمیتواند تأیید کند که در هر تماشاخانه با توجه به ظرفیتهای معمارانانــهاش چــه تعــداد نمایــش میتواند بهصورت همزمان اجرا شــود یا اساساً آیا ظرفیت چند اجرایی شدن دارند یا خیر. همین جا یک اشــتباه بوروکراسی و اداری رخ میدهــد و ناظــران کمــی ســالنهای خصوصی اساســاً متخصص نیســتند و مجــوز را مبنــی بر اشــتغالزایی یــا هــر دلیل دیگــری صــادر میکننــد و از طرفی دست مرکز هنرهای نمایشی برای نظارت بر این امر کوتاه است. اما در میان سالنهای خصوصی هم مجموعههایی هســتند کــه در ایــن ســالها خــوب عمل کردهاند، برای مثال تئاتر مســتقل تهران تا آنجایی که میتوانســته دست طراحان صحنه و لباس را بازگذاشته است اما سایر مجموعههــا اینچنین نیســتند و در آنها بــا واژه نوپای دکــور پورتابل برمیخوریم، دکــوری کــه بایــد پــس از اتمــام نمایــش بالفاصــه از صحنــه خارج شــود و مکان را بــرای چیــدن دکــور نمایش جدیــد مهیا کنــد. بــا همه ایــن اوصاف طی پژوهشــی کــه در حــال انجــام اســت پرفروشترین نمایشهــای ســالهای 96 و 97 و 4 مــاه اول 98 آثــاری هســتند کــه گــروه طراحی برجستهای در کنار خود داشتهاند و تن به حذف یا کم شــدن فضای صحنه بهدلیل ■ گذر از آتش ■ ناشر: آفتاب اندیشه ■ حسین عسکری ■ تاریخ انتشار: ۸9۳۱ نبود امکانات کافی ندادهاند. ■ صحبــت از مشــکات کردیــد، اخیــراً متوجــه شــدم نمایشــی در تماشــاخانه مهــرگان از طراحــی صحنــه و دکور شــما اســتفاده کرده بود، آیا بــرای برخورد با آنها اقدامیانجامدادهاید؟ بلــه اقدامات مــورد نیــاز بالفاصله انجام شــد. این رویداد عجیب اتفاقی غمانگیز بــرای تئاتــر و نــه تنهــا طراحــی صحنــه بــه شــمار میرفــت، نمایــش «حــق بــا شماســت» بــه کارگردانــی آقــای ایرانــی بدون کسب هیچ اجازهای از دکور نمایش «قتلهــای نیمــهکاره» بــه نویســندگی و کارگردانــی بهاالدین مرشــدی، اســتفاده کرد. اما به محض مطلع شدن مراتب به سایر نهادها و بخشهای مربوط در وزارت فرهنگ و ارشاد اســالمی و مرکز هنرهای نمایشی و همچنین خانه تئاتر ابالغ شد. ■ در مرکــز هنرهــای نمایشــی و خانه تئاتر چه بخشهایی مســئول برخورد با چنین اتفاقهاییهستند؟ در مرکــز هنرهــای نمایشــی، بــه طــور مشــخص شــورای نظــارت و ارزشــیابی اســت کــه بــر چنیــن اتفاقهایــی نظارت میکنــد و پیگیریهــای الزم را انجــام میدهد امــا بهصورت تخصصی انجمن طراحــان صحنــه و لبــاس خانــه تئاتــر اســت کــه خســارتهای گــروه زیاندیده را بررســی و کارشناســی میکنــد. در ایــن میــان تماشــاخانه مهــرگان نقشــی مهم دارد و مســئولیت اصلــی ایــن اتفــاق بــر دوش عوامــل آن مجموعــه اســت و بــه نظر میآید که تصور دقیقی از هزینههای انجام شده برای تولید نمایش «قتلهای نیمهکاره» یا اساساً فرآیند تولید حرفهای تئاترندارند. ■ آیا با گروه نمایش «حق با شماســت» و تماشاخانهمهرگانبرخوردیشدهاست؟ بلــه شــورای نظــارت، اجــرای نمایــش «حــق بــا شماســت» را متوقــف کــرد کــه بــا پیگیریهــای عوامــل و فشــار بــه مرکز هنرهای نمایشــی همچنــان روی صحنه است؛ البته من درخواستی مبنی بر توقف اجــرا ندادهام اما این یکی از قوانین جدی در مرکــز اســت که بــا گروههــای متخلف بســرعت و قاطع برخــورد میکنند، حتی بــه درخواســت آقای شــریفی کارشــناس محتــرم شــورای نظــارت و ارزشــیابی، کارگــردان ایــن نمایــش بــا بنــده تماس گرفته و گفته که راجع به اســتفاده از دکور اشتباه کرده است و عذرخواه گروه نمایش «قتلهــای نیمه کاره» اســت و همچنین ایشان بیان کرد که مقصر اصلی این اتفاق مدیریــت تماشــاخانه مهرگان اســت که بــه آنها گفته اســت از دکور اســتفاده کنید مسئولیتشبامن! ■ انجمنطراحانصحنهولباسچطور؟ آنهاچهاقدامیانجامدادهاند؟ اعضــای هیــأت مدیــره ایــن انجمــن همگــی طــراح تئاتر هســتند و مشــکالتی از ایــن دســت را بخوبــی درک میکنند. با گفتوگویی که با آقای فریبــرز قربانزاده داشتهام ایشــان تأکید کردهاند که با افراد خاطــی در ایــن رویــداد برخــورد خواهند کرد؛ البته بصورت دقیق انجمن طراحان صحنــه و لباس هنوز اقدامی انجام نداده اســت امــا این به معنــی اهمــال اعضای هیــأت مدیــره و انجمــن نیســت بلکــه با توجــه به اینکه جلســات انجمن دو هفته یکبار برگزار میشــود مراحــل اداری کمی با کندی پیش میرود اما این نهاد صنفی پیگیریهای الزم را انجام خواهد داد. ■ آیا تاکنون چنین اتفاقی در تئاتر رخ داده بود؟ به این جامعی و کاملی خیر! ■ بــه طور کلــی آینــده طراحــی صحنه را چگونهمیبینید؟ درخشــان. طراحی بخشــی از تئاتر اســت و هرگاه وجود نداشــته باشــد به این معنا است که تئاتری وجود ندارد، توجه داشته باشید که مقصود از طراحی الزاماً ساخت بــرج و بــارو - کــه البتــه آن هــم در جــای خــودش ســتودنی اســت- روی صحنــه نیســت بلکه مقصود طراحــی صحنهای دقیق و دراماتیک است و این هنری است که طراحان از پس آن برمیآیند. ■ و ســؤال آخــر اینکــه دانشــجویان چــه چشــماندازی نســبت به طراحــی صحنه دارند؟ بگذاریــد ســؤال تــان را بــا «دانشــجویان دغدغهمنــد» کامــل کنــم. دانشــجویی کــه دغدغه طــراح شــدن دارد دیر یــا زود وارد عرصــه حرفهای خواهد شــد و تمام تالشش را میکند که با کمترین امکانات و هزینه بهترین را خلق کند و نمونههایی از این دست در تئاتر دانشگاهی کم نیستند.

طراحــی بخشــی از تئاتــر اســت و هــرگاه وجــود نداشته باشد به این معنا است که تئاتری وجود ندارد. توجه داشــته باشید که مقصود از طراحی الزامــاً ســاخت برج و بــارو - که البتــه آن هم در جــای خــودش ســتودنی اســت- روی صحنــه نیســت بلکه مقصود طراحی صحنهای دقیق و دراماتیک است