درخواستترامپازمکروندر«بیاریتز»چهبود
چهارشنبه وزرای خارجه 4+1 در نیویورک دیدار میکنند
ایــران و 4+1 در حالــی روز چهارشــنبه پیــش رو در حاشــیه مجمــع عمومــی ســازمان ملــل متحــد پیرامــون توافــق هســتهای نشســت برگــزار میکننــد کــه ایــن توافق در ماههای اخیــر تحت تأثیر کارشــکنی امریــکا و فــراز و فرودهــای سیاســی این کشــور نســبت به ایران قرار داشــته اســت. رابطــه ایــران و امریــکا طــی یک ســال گذشــته در ســایه امتداد ناخرســندی ایــن کشــور از نــاکام ماندن در دســتیابی بــه هدفــش یعنــی ناگزیــر کــردن تهــران به مذاکــره مســتقیم و در عیــن حــال خــودداری از بازگشــت بــه اجــرای تعهداتش در چارچــوب برجام به نحوی کجدار و مریز پیش رفته است. واقعیت آن است که دونالد ترامپ پس از شکستن پیمان صلحی که به دشواری به دســت آمد، اینک میکوشــد بار دیگر تهــران را بــه انجــام مذاکــره ای دیگــر ناگزیر کند اما حاال ســطح تنش میان دو کشــور تحت تأثیر تحریمهای اعمالی از ســوی این کشــور تا حدی باال رفته که هر احتمالی برای مذاکره مستقیم دو کشور تنهــا از یک طریق ممکن میشــود؛ لغو همــه تحریمهــای امریــکا علیــه ایران و بازگشت به برجام.
این پیش شرطی است که مقامهای بلندپایــه ایــران بــرای صــدور مجــوز گفــت وگــو پیــش پــای دولتمــردان امریکایــی گذاشــته و بــازی را بــه زمیــن صبر خود کشاندهاند. هیچ کاری مهمتر از صبــر کــردن نیســت وقتــی بدانیــد طــرف مقابــل هیــچ اســتراتژی دیگری بــرای پایــان دادن به بازی جــز جنگ یا عقبنشــینی از تصمیــم اشــتباه خــود نــدارد. ترامــپ درک کــرده کــه امریــکا در حــال از دســت دادن زمــان اســت و ایــن اطمینــان بــرای او حاصل شــده که دیگــر بازیهایی ماننــد افزایش تحریم یا جنــگ روانــی نمیتوانــد هموارکننده دســتیابی بــه هدفــی باشــد کــه او اینک برای دســتیابی به آن حاضر شــده حتی به اقداماتی نامتعارف روی بیاورد.
چــه ماجــرای ســفر ناگهانــی چندی پیــش وزیــر خارجه ایــران بــه «بیاریتز» فرانســه کــه همزمــان بــا حضــور رئیس جمهور امریکا در نشست گروه «هفت» انجام شــد، از آن دست رویدادهایی بود کــه از اشــتیاق وصــف ناشــدنی ترامــپ بــرای دیــدار مســتقیم بــا مقامهــای ایرانــی پــرده برداشــت. ماجــرا از ایــن قرار اســت کــه ظریف بــه اصــرار رئیس جمهــور فرانســه و همزمان بــا برگزاری نشســت گــروه «هفت» راهــی «بیاریتز» فرانســه میشــود تا از نزدیک در جریان رایزنیهــای پاریــس با ســایر کشــورهای حاضــر پیرامون عملیــات نجات برجام قــرار گیــرد و در عیــن حــال طرفهــای توافــق را از آخریــن مواضــع ایــران دربــاره برجــام مطلــع ســازد. هنگامــی کــه مکــرون، رئیــس جمهــور امریــکا را از حضــور ناگهانــی ظریــف در محــل برگــزاری نشســت خبــردار میکنــد و به او اطــالع میدهــد کــه در حــال رفتن به مالقات وزیر خارجه ایران است، ترامپ با پافشــاری از مکرون میخواهد که او را همراهــی کنــد. درخواســتی که با پاســخ منفــی مکــرون مواجــه میشــود. چــه او بخوبی میدانست که تهران برای انجام چنیــن دیــداری پیــش شــرط لغــو همه تحریمهــا را تعییــن کرده اســت و دیدار بدون برنامه و ناگهانی ترامپ با ظریف میتوانســت همه محاســبات فرانسه را هم در مسیر مذاکره با ایران بر هم بزند.
حقیقت عریان این است که اشتیاق ترامپ برای مالقات با یک مقام ایرانی (حتــی در ســطحی پایینتــر) آن هم در زمانی کــه خواســتههای ایــاالت متحده از ســوی ایرانیها برآورده نشــده نشــان میدهد کــه ترامپ میخواهــد دولتش را از آســتانه یک فاجعــه دور کند. اینکه او کوشــید در «بیاریتــز» فرانســه تابــوی گفت وگوی مستقیم با مقامهای ایرانی را کــه پیشــتر در ماجــرای تمــاس چنــد دقیقهای باراک اوباما با حســن روحانی به یک قدمی شکســته شدن رسیده بود، بشــکند، ثابت میکند وضعیت بحرانی در پشت پرده چقدر برای او جدی است. اهرم فشــار او یعنی تحریمها و سیاست قلدرمآبانــهاش بــه پاســخی مثبــت بــرای دیــدار با روحانــی نینجامیــده و او نتوانســته اســت موضوع رابطه بحرانی تهــران و واشــنگتن را بــا اســتانداردهای ذهنــی خود حــل و فصل کنــد و آن را به برگ برندهای برای دور نخست ریاست جمهوریاش تبدیل کند. ■ چرا تحریم دوباره؟
اما چرا ترامپ با وجود آشــکار شدن همــه ایــن ناکامیهــا همچنان ایــران را تحریــم میکنــد؟ او دو روز پیــش چنــد نهاد بانکی ایران، از جمله بانک مرکزی ایــران را تحریم کــرد. کاری که بی تردید ســایه آن بــر دیدارهــای دیپلماتیــک مجمع عمومی سازمان ملل و برگزاری نشســت 4+1 ســنگینی خواهد کرد و چه بســا شــکاف میان تهــران و واشــنگتن را عمیقتر سازد. اغلب ناظران بینالملل پاســخ مشــترکی به این ســؤال میدهند و آن اینکــه ترامــپ دیــدگاه منســجم و تعریف شدهای در سیاست خارجی خود نــدارد. هر چنــد بســیاری از امریکاییها معتقدنــد سیاســتهای کــجدار و مریز و پیشبینــی ناپذیــر ترامــپ پایبندی به قواعد گزارهای است که پیشتر توانست پیــروزی او را در انتخابــات ریاســت جمهــوری ســال 2016 امریــکا رقم بزند و آن اینکــه او بهخــالف کارکشــتههای سیاســت، «هنر معاملهگــری» میداند و ایــن هنر بر اســاس یک الگــوی ذهنی موســوم به«تئــوری مــرد دیوانــه» برای برهــم زدن محاســبات طــرف مقابــل و وادار کــردن او به تســلیم و گرفتن امتیاز اســتوار اســت، اما بــه نظر نمیرســد که سیاســت متناقض و ســیال این روزهای دولــت امریــکا در قالــب ایــن تئــوری جای گیرد. چراغ ســبز به معاف شــدن شــماری از مشــتریان نفتــی ایــران از تحریمهــای فرامــرزی، کنــار گذاشــتن جان بولتــون، چهــره تنــدروی دولتش، درخواســت مذاکره بدون پیش شــرط با ایــران و در عین حال تحریــم دوباره آن در مواجهــه بــا پیش شــرط ثابــت ایران یعنــی لغو همه تحریمهــا تنها وجوهی از سیاســت آشــفته و ناکام کاخ ســفید را نشــان میدهد. سیاستی که وزیر خارجه ایــران در پیامــی توئیتــری بــا اشــاره بــه تحریمهــای جدیــد علیــه ایــران، آن را نشــانه «اســتیصال» ایــن کشــور خوانده است. ■ پمپئــو دور میــز وزرای خارجــه مینشیند؟
همه شــواهد وًقرائن نشان میدهند کــه امریــکا اساســا قصــد و توانــی بــرای راهانــدازی جنگی دیگر را نــدارد و وقتی از تهدیــد بــه تقابــل نظامــی بــا ایــران دم میزنــد و نشــانهای از عقبنشــینی ایران مشــاهده نمی کند به درخواســت مذاکره روی میآورد و پس از مواجهه با مقاومت تهران باز هــم تحریم میکند. احتماالً ترامپ قبالً فکر میکرده اســت کــه تحریــم راهی بــرای واداشــتن ایران برای مذاکره مســتقیم و بــرگ برندهای بــرای انتخــاب دوبــاره او در دور دوم ریاســت جمهــوری اســت اما ســؤالی که اکنون مطرح است این است: آیا او هنوز هم بر این باور است؟
ایــران البته راه مذاکره بــا نمایندگان امریکایــی در هــر ســطحی را نبســته و اعــالم کــرده در صــورت بازگشــت کاخ ســفید بــه توافــق هســتهای، ایــن امکان بــرای امریــکا وجــود دارد کــه در قالــب نشســتهای 5+1 بــا نماینــدگان ایــران دیــدار و گفــت و گــو کنــد. حــاال بعــد از اوج گرفتــن تنشهــای اخیــر بیــن ایران و امریــکا، اولین نشســت اعضای برجام در ســطح عالــی وزرای خارجــه به گفته محمدجواد ظریف چهارشــنبه پیش رو در نیویــورک برگــزار میشــود. پمپئو در صورتی میتواند دور این میز بنشیند که تصمیم جدید و جدی بگیرد و آب رفته را به جوی برگرداند.