سایهسنگینبیاعتمادی
بحران فروش تابستان سینمای ایران در گفتوگو با رضا سعیدیپور و علیاکبر ثقفی
آژیــر خطــر جــدی اگرچــه حــدود دو هفتــه قبــل بــا بیانیــه جمعــی از مدیران پردیسهــای ســینمایی به گوش رســید، امــا هشــدارهای احتیــاط پیــش از این به صــدا درآمــده بودنــد. از همــان ابتــدای ســال و اکــران نــوروزی که شــرایط فروش ســینما عادی و خــوب به نظر میرســید، وضعیــت فــروش «غالمرضــا تختــی» پیام هوشیارباشــی بود تــا مدیریت اکران را متوجــه شــرایط اضطراری آینــده کند. فیلم تحســین شــده بهرام توکلی فروش خوبــی نداشــت و خیلیهــا از معمــای فروش نرفتــناش میگفتند. زمانبندی نامناســب نمایــش فیلــم و موقعیــت اســتراتژیک غلط اکران نوروزی مؤلفهای بــود که اغلــب کارشناســان ســینمایی در آن اشــتراک نظــر داشــتند و در عین حال برخــی این نکتــه را هم یادآور میشــدند کــه «میــزان فــروش، مــالک خــوب یا بد بودن یک فیلم نیســت». کیفیت فیلم و امتیــازات ســینمایی آن اگرچــه با چرتکه گیشه قابل محاسبه نیست اما به هر حال ســینما، هنر صنعت اســت و چرخش به چــرخ دندههــای اقتصــاد چفت و بســت شــده اســت. بــر همین اســاس اســت که وضعیــت ناامیدکننــده فــروش ســینما در دو ماهــه اخیــر باعــث شــده مدیــران پردیسهــای ســینمایی دســت بــه قلــم شــوند و در بیانیهای نســبت به وضعیت موجــود ابــراز نگرانــی کنند. در بخشــی از این بیانیــه آمده بود: «ادامــه رکود و افت فاحش فروش سینمای ایران باعث فرار سرمایهگذاران ســاخت سینماها و توقف فعالیــت پردیسهــای ســینمایی ایران و تعطیلی آنان خواهد شد.»
■ درمسیرسراشیبی
حــدود دو ماهــی اســت کــه فــروش ســینمای ایران ســیر نزولــی پیدا کــرده و مخاطــب 4 و نیــم میلیون نفــریاش در فروردیــن ماه بــه دو میلیــون و 700 هزار نفــر در تیرمــاه تنزل پیــدا کرده اســت. از ایــن میــزان حــدود 700 هزار نفــر هم در مردادماه ریزش داشته و به دومیلیون نفر رســیده اســت. در نهایت در شــهریور ماه امســال فقط 955 هزارنفر به ســالنهای ســینما آمدهاند. با وجود افزایش قیمت بلیــت، مــرداد و شــهریورماه امســال ســینمای ایران نســبت به ســال گذشــته افت فروش چشمگیری هم داشته است. مجمــوع فــروش فیلمهــا در مردادمــاه امسال با وجود افزایش قیمت بلیت 24 میلیــارد تومان بوده، این در حالی اســت کــه در مردادمــاه ســال گذشــته )97( بــه فروشــی بالغ بر 28 میلیارد تومان دست پیدا کرده اســت. ریتم ضرر مالی ســینما در شهریورماه امســال نیز حفظ شده و از فروش 12 میلیارد و 779 هزار تومانی در ســال 97 به فروش 10 میلیارد تومانی در شــهریور 98 رســیده اســت. این در حالی اســت که آمار فروش شــهریورماه نسبت به وضعیت مشابه در سال 96 که قیمت بلیــت یــک ســوم این قیمــت بــود افت فــروش 2 میلیــاردی را نشــان میدهــد. تــا چند ماه گذشــته اگــر رکوردشــکنی در فروش و ثبت رکوردهای روزانه و هفتگی ...و برای فیلمهــای در حال اکران از فرط تکرار به خبری کم اعتبار تبدیل شده بود حاال جریان معکوس شــکل گرفته و این بار فیلمهــا با کمفروشــی رکوردشــکن و خبرســاز میشــوند. فروش کــم «صدای منو میشنوید» صادق پروین آشتیانی از جمله فیلمهایی اســت که در چند هفته اخیر ســروصدای زیادی به پا کرده است. این فیلم از 6 شهریورماه روی پرده اکران رفته و در عرض 3 هفته تنها سه میلیون و 314 هزارتومــان فروش داشــته اســت. ایــن فیلــم حتــی در روز تعطیــل جمعه 22( شــهریورماه) کــه بــه بهانــه روز ملی ســینما بلیــت فیلمها نیم بهــا بود فقط 5 نفــر تماشــاگر داشــت و 50 هزارتومان فروش کرد.
■ از آه «رحمــان ۰۰۴۱» تــا مــورد عجیــب «متری شیش و نیم»
بیرونقــی گیشــه حــرف روز حــوزه سینماست و اغلب کارشناسان، چیدمان غلــط اکــران، همزمانی اکــران چند فیلم پرفــروش و باکیفیــت در اکــران نــوروز و عیــد فطــر و برهــم خــوردن تعــادل در اکــران را عمــده دلیــل ایــن اتفــاق میداننــد. اکــران آثــاری کــه کشــش الزم بــرای جــذب مخاطب نــدارد و به تبع آن ایجــاد بیاعتمــادی مخاطب نســبت به فیلمهای روی پرده مؤلفه مشترکی است کــه اهالی ســینما و فعــاالن این حــوزه بر آن تأکیــد دارنــد. رضا ســعیدیپور، مدیر پردیــس ســینمایی آزادی معتقد اســت در یکــی دو ماه اخیر فیلم طنز پرکششــی نداشــتهایم که بتوانــد در کنــار فیلمهای جــدی ترکیب مناســبی را برای کشــاندن مخاطبــان بــه ســینما ایجــاد کنــد. او در این بــاره به «ایــران» میگوید: «صاحبان فیلمهــا تالششــان ایــن اســت کــه کارهایشان در 6 ماهه اول سال اکران شود اما بعد از حاشیههای «رحمان »1400 که به توقف اکران آن منجر شد هم صاحبان فیلمها چشمشان ترسیده و هم سازمان ســینمایی به واسطه فشــارهایی که برای این فیلم ایجاد شــده تصمیــم گرفت در 6 ماهه اول به فیلمهایی که ممکن است دردسرساز شوند با احتیاط بیشتری پروانه نمایــش دهد. چند فیلمی که قرار بود در سرگروههای تابستان اکران شود از جمله فیلم «زیر نظر» از چرخه اکران خارج شد و فیلم «مطرب» هم که باید اکران میشد هنوز به اکران نرســیده اســت. هر فیلمی کــه قــرارداد بســت بعد از ســه هفته افت کــرد و از چرخه اکران خارج شــد. خیلی از فیلمهای دیگر که در نوبت اکران بودند از اکران امسال انصراف دادند و برای اکران سال آینده برنامهریزی کردند. سازندگان «تگزاس» ریســک کردند که فیلمشان را در آن مقطــع اکران کردند.» ســعیدیپور هــم معتقــد اســت همزمانــی اکــران دو فیلــم اجتماعــی خــوب مخــل فــروش آنهاست: «ترکیب دو فیلم «متری شیش و نیــم» و«رحمــان »1400 در اکــران نوروز خیلی خوب بــود. «متری شــیش و نیم» بعــد از 6 ماه اکــران با وجــود این که چند هفتهای اســت به شــبکه نمایش خانگی آمده همچنان در پردیسهای سینمایی نمایش دارد و مخاطب هم از آن استقبال میکند. فیلمهای «سرخپوست» و «شبی کــه مــاه کامــل شــد» هم ایــن قابلیــت را دارنــد، کاش بــه جــای ایــن کــه همزمان اکــران شــوند یــک فیلــم طنــز خــوب در کنارشــان اکران میشد در آن صورت هم «سرخپوســت» بیشــتر میفروخت و هم «شــبی که ماه کامل شــد». وقتی دو فیلم جدی همزمان اکران میشود همپوشانی دارد و بــه هــم ضربــه میزنند. کســی که فیلــم خانــم آبیــار را دیده ممکن اســت فیلم «سرخپوست» را نبیند یا بالعکس. وضعیــت معیشــتی مــردم افــت کــرده و هــر کســی هزینــه نمیکند که حتمــاً دو فیلم اجتماعی را با هم ببیند.» «کیفیت فیلمها» دلیلی اســت که رضا ســعیدپور هم بــر آن تأکید دارد: «ســرگروهها دنبال آن هستند که کسی فیلمی داشته باشد و بخواهد اکران کند. در دو ماه اخیر فیلمی نداشتیم که قابلیت گیشه را داشته باشد. از طــرف دیگــر بــا محدودیتهــای اکران فیلمهــای کمــدی در مــاه محــرم هم رو بــه رو بودیــم و امســال بــر خــالف روال 40 ســال اخیــر، در کج ســلیقگی عجیب بعــد از دهــه اول هــم اجــازه از ســرگیری نمایش فیلمهای کمدی را نداشــتیم. با پیگیریها و جلســاتی که با شــورای اکران داشــتیم توانستیم باالخره از سهشنبه 26 شــهریورماه فیلمهــای کمــدی را به پرده بازگردانیــم.»او تأکیــد میکنــد کــه چراغ گیشــه با فیلم روشن است و مطرح شدن مباحــث پولهــای مشــکوک مخــل ایــن مهم است: «با ادامه این روند برای بخش خصوصی،نهدیگرسالنسینمامیسازند و نه برای ســاخت فیلمها سرمایهگذاری میکننــد. بیدردســر سرمایههایشــان را میبرند سمت برجسازی که هم بازارش مطمئنتــر اســت و هــم کســی انگشــت اتهام به سمتشان نمیگیرد که پولشان مشــکوک بــوده و منبــعاش نامشــخص اســت. رکــود و افــت فــروش ســینمای ایران باعث فرار ســرمایهگذاران ســاخت سینماهامیشود.»
■ پردیسهایسینماییبازارمکارهاند
علیاکبــر ثقفــی فیلمســازی کــه ایــن روزهــا «روســی» را به کارگردانی پســرش روی پــرده اکران دارد با اشــاره به شــرایط اجتماعــی و اقتصــادی جامعــه معتقــد اســت بــازار اقتصــادی ضعیــف اســت و ســینما در اولویــت مردمــی کــه لنــگ معاششان هستند، نیست. او در واکنش بــه ایــن ســؤال کــه آیــا شــرایط اقتصادی نســبت بــه ماههــای اول ســال که ســینما فــروش خوبــی داشــت، تغییــری کــرده میگویــد: «یــک خانــواده بــرای رفتن به ســینما حداقــل بایــد صدهــزار تومانــی خــرج کنــد، خب بــا ایــن هزینهکــرد یک چیــزی هــم بایــد گیــر مخاطــب بیایــد امــا فیلمهــای روی پــرده چنیــن ویژگــی ندارند. برخیشــان اساساً سینما نیستند و مخاطــب را پس میزننــد. وقتی کتابی میخوانید حداقل یک پاراگراف میبینید که برایش حاشیهنویســی کنید، فیلم هم بایــد همیــن طور باشــد اگــر دره را نشــان نمیدهــد حداقل گودالی از یک واقعیت را نشــان بدهنــد. بــرای فیلمهایــی مثــل «سرخپوست» و «شبی که ماه کامل شد» زحمت کشیده شده، سینماست و ارزش دارد صــد تومــن هــم خــرج تماشــایش شــود اما برخی فیلمها بلیت نیمبها هم برایشان گران است.»
ایــن فیلمســاز البتــه معتقــد اســت کــه بیاعتمــادی مخاطــب نســبت بــه فیلمهای روی پرده مربوط به یکی دو ماه اخیر نیســت و به تعبیر او شبیه میکروبی اســت که زمــان میبــرد تا واکنش نشــان دهــد. ثقفــی میگوید: «مخاطــب با یک نگاه کلی پیشبینی میکند که فالن فیلم شــبیه کــدام فیلــم اســت و ارزش دیــدن ندارد.»
«چیدمــان غلــط اکــران» در نهایــت علتی است که ثقفی هم بر آن تأکید دارد: «نــوروز و عید فطر فیلمهایــی که توانایی کشــاندن مخاطــب به ســینما را داشــتند نمایش دادیم و یک شوک به سینما وارد کردیم و بعد اکران را به حال خودش رها کردیــم. پردیسهــا بــازار مکاره شــدهاند آنقــدر فیلــم زیــاد اســت و زمــان برخــی سانسها آنقدر بد است که کسی نمیرود فیلــم را ببیند. مثالً چه کســی ســاعت 11 صبح میرود «روسی» را ببیند؟»
این تهیهکننده و کارگردان سینما ادامه رکود و افت فاحش فروش سینمای ایران را زنــگ خطری جدی برای تهیهکنندگان مســتقل و بخــش خصوصــی میدانــد: «سینمادار فقط به فکر صندلیاش است بــا اینکــه 50 درصد از فــروش فیلم برای اوســت اما یک ریــال هم بــرای تبلیغات هزینــه نمیکنــد و حتــی بــرای زدن یــک تابلــو تبلیغاتــی هــم از تهیهکننــده پــول میگیــرد. چنانچــه فیلمــی 3 میلیــارد فروش داشــته باشــد فقط یک میلیارد از آن سهم تهیهکننده است. صاحب فیلم بــرای 50 بیلبــورد در تبلیغــات میدانــی باید یــک میلیــارد و دویســت هزارتومان هزینــه کند. فیلمــی که برای ســاختش 4 میلیارد تومان هزینه شده حداقل باید 12 میلیارد بفروشد تا بازگشت سرمایه داشته باشد. در چنین فضایی بخش خصوصی کمتر اعتماد میکند که فیلم بســازد. من تهیهکنندهای را میشناسم که بیش از 10 سال است فیلمی تهیه نکرده است.»