درس حال آموز

در شــبکههای مجــازی همزمــان بــا آغــاز ســال تحصیلــی، خاطــرات اغلب تلــخ متولدین دهههای ۰۵ و ۰۶ از مدرســه به اشــتراک گذاشته شده و نویسندگان وضعیت خودشان را با دانشآموزان امروز مقایسه میکنند. من هم بهعنوان پدر یــک دانشآموز مقطــع ابتدایی، با بســیاری از این خاطرات همذاتپنــداری میکنــم و در گفتوگوهــای خانوادگــی، بچههایــی را کــه ایــن روزهــا بــه دبســتان میرونــد بچههای خوشــبختی نســبت به کودکــی خودمــان میدانــم. اما بهتر اســت از گذشــته گذر کرد، گــذری با بهرهگیــری از تجربههای تلــخ و شــیرین چند ســال اخیر، بهجــز اتفاقاتی کــه در حوزه تکنولوژیهای آموزشــی، دسترســی به اطالعات، کتابهای متنوع کودک و نوجوان، موســیقی و تئاترهای ویژه این ســنین و در رأس همه توجه بیشــتر والدیــن در خانوادههایــی با تعــداد کمتر فرزندان به نســبت گذشــته افتاده اســت. آموزش و پرورش تغییر نگرشــی جدی را در دســتور کار خود قرار داده است کــه خوشــبختانه ارتباطــی به تغییــرات مدیریتــی نــدارد. توجه به کاهش اســترس دانشآموزان بویژه در مقطع دبستان، کاهش تکالیف و انجام آن در ساعات مدرسه و توجــه بــه مهارت آموزیهای اجتماعــی از اهم این موارد اســت.این نگرش بر آن است که دانشآموز با شادمانی به مدرسه بیاید و در ساعات حضور هم این شادمانی حفظ شود. یکی از شیوههای حفظ این شادمانی، تعیین مسأله تکلیف است که نه بــرای دانشآمــوز تبدیل به رفع تکلیف شــود و نه تبدیل به بار تکلیف. نســل من از مشق شب خاطرات خوشی ندارد؛ ساعات زیاد رونویسی بهجای حل مسأله و حجم باالی تکرار بهجای خالقیت. تجارب جهانی هم مؤید همین تغییر نگرش اســت؛ در آرژانتین میگویند مشــق شــب یک ابزار آموزشی است و پل ارتباطی معلمان و والدین و موجب تماس بهتر و بیشتر پدران و مادران با مدرسه فرزندشان.

امــا در فنالنــد و امریــکا و اســترالیا عکــس ایــن اســتدالل صادق اســت: مشــق شــب نه فقــط وقت دانشآمــوز که تا حد زیــادی وقت خانــواده را میگیــرد و مانع مشــارکت اعضــای خانــواده در فعالیتهای اجتماعی بیشــتر میشــود. به عبارتی بــا برگشــت دانشآموزان با انبانی از مشــق به خانــه، روابط خانوادگــی و اجتماعی هم تکلیفمحور میشــود. خصوصاً اینکه مرجــع دانشاندوزی کودک منحصر به کتابهای درســی شود؛ چراکه مجموعهای از آموختنیها با محور کتابهای درسی دمدستیترین درک از دانش برای آموختن آن به دانشآموز است. آنچه میتواند ســرلوحه کار بویژه در مقطع دبســتان باشد، آموزش ســواد است؛ نه صرفاً بهعنوان یک درس بلکه انواع ســواد از قبیل ســواد عاطفی، سواد رســانهای، سواد اقتصادی، ســواد هنری، ســواد تاریخی و… تا دانشآموزان به اقتضای سن چشمانداز درستی از مقوالتی که در زندگی با آن مواجه میشــوند کســب کنند. بهعنــوان مثال، یکی از ضعفهای دانشآموزان، ضعف نوشتن است. نوشتن به مفهوم گسترده آن بویژه توانایی بهره و استفاده از کلمات و رسانش آنچه در ذهن میگذرد. توانایی بیانگری فرد که یکی از اصلیترین راههای آن نوشــتن اســت. سواد نوشتن را نه در امال که در انشا دیدن. نه در بیغلط نوشتن صرف که در بیغلط نگاشتن حرف. درست نوشتن نه با ترکیب درست حروف که با ترویج حرف درست. آداب نوشتن را همپای ادبیات نوشتاری دیدن.مدرسه جای آموزش درس زندگی است تا درس امتحان. به تعبیر استاد شهریار، «ورای مدرسه ای شیخ درس حال آموز». قدما نیکاندیش بودند که پــرورش را بــا آموزش توأمان کردند که آموختن برخی عادتهاســت که به پرورش مهارتهــا میانجامــد و پرورش برخی اندوختههاســت که به یادگیــری آموختهها یاری میرســاند. مگر نه اینکه بســیاری از آسیبهای اجتماعی اثر فقدان یا ضعف همین مهارتهای زندگی است؟ حتی در تحصیلکردهترین اقشار اجتماعی هم آثار ضعف در ارتباطات اجتماعی و تعامالت خانوادگی مشهود است.

اگــر تغییر نگرش آموزش و پــرورش با تغییر رویه و انتظــار والدین و معلمان توأمان شــود از انتقال تا امتحان دروس هم دگرگون خواهد شــد. اینکه آموزش از حفظ و تکرار، از رونویسی و روخوانی به دانش و خالقیت، فهم و کشف تغییر کند. خروجــی هم بــا این نتیجه معلوم خواهد شــد: دانشآموز ما قرار اســت فقط ۰2 بگیرد یا یاد بگیرد؟ قرار است حافظ خوبی تحویل بگیریم یا ناقد و کاشف خوبی؟ محصول مدرســه قرار اســت نوجوانی باشــد کــه محفوظات خوب درســی دارد یا نوجوانی باشد که ایمان و وطن دوستی اش محفوظ مانده است؟

درس حال و مدرسه فردا را پاسخ به چنین پرسشهایی میسازد.