توریسم، اقتصاد و سیاست
از گذشته دو نگاه امنیت زا و امنیت زدا نسبت به جهانگرد و جهانگردی وجود دارد.نگاه اول؛ توریســت گریز اســت و ورود جهانگرد به کشــور را همراه با چالشهای اجتماعی و فرهنگی و گاه تهدیــدات امنیتی میداند. صاحبنظران نــگاه اول، کمتــر از وجه و اهمیت اقتصــادی- انتفاعی به حوزه توریسم نگاه نمیکنند. حد تعالی نگاه اقتصادی در چنین رویکردی، داشتن توریسم سالمت است.
نــگاه دوم، گرایشــی توریســتگرا دارد.یعنــی فــارغ از نــوع نگاه به ابعاد فرهنگــی، اجتماعی و امنیتی؛ از منظر اقتصادی(درآمدهای خارجی و عامل امنیت اقتصادی) به این حوزه مینگرد. اینان میگویند، در سایه سار امنیت ملی و مزایای قدرت منطقهای ایران نباید از متنوعسازی درآمدهای ارزی غفلت کرد.
مرز تفاوت پررنگ دو نگاه فوق، این اســت: اولی، به مسأله اقتصاد توریسم اولویت نمیدهد و ابعاد فرهنگی، اجتماعی و امنیتی را مورد توجه قرار میدهد و دومی؛ بالعکس.
شــکاف میان این دو نگاه باعث شــده، صحنه اقتصاد توریسم شاهد صرف قطعی فعل «خواستن» و«نخواستن» نباشد. بدون آنکه به الزامات و تحوالت فزاینده کالن داخلی و منطقهای توجه شود.
اقتصــاد ایــران بیش از هر مقطعی نیاز به درآمدهــای ارزی دارد. امروز روی همه چیز حســاب میشــود، اال صنعت توریســم کــه میتوان بــا درنظر گرفتن جمیــع «مالحظــات در دو نــگاه حاضــر»، این بخــش هم نقش آفرین باشــد. سازمان برنامه و بودجه کشور مسئول تدوین بودجه غلتان دوساالنه، برنامهای برای کسب درآمد ارزی از این حوزه با توجه به ایجاد وزارتخانه جدید بیان نکرده است و همواره درآمدهای حاصل از این بخش هم ناچیز شمرده میشود.
باتوجــه بهوجود دو نگاه فوق، ما چه صنعت توریســم داشــته باشــیم و چه نداشته باشیم.بازار سیاســت و بازار اقتصاد مسیرخودش را طی طریق میکند و فرصتهایــی را در برابر ما قــرار میدهد.در بازار سیاســت و بازار اقتصاد طی ماههــای اخیر چند اتفــاق رخ داده که بعضاً برخی از معــادالت را به نامعادله تبدیل کرده و روی صنعت توریسم تأثیرگذار بوده است.
رخداد اول (بازار سیاســت)؛هنگامی تحریمها به اوج رســید و ایران ســتیزی و ایــران هراســی بیــش از هــر زمــان دیگری صــورت گرفــت و وقایــع نظامی در خلیج فارس تکرار شــد، نگرش جهانگردان نســبت به مســأله امنیت در ایران میتوانست منفیتر از هر زمانی باشد، بویژه با مدیریت پوشش اخبار به سبک و سیاق رسانههای غربی.
رخــداد دوم(بــازار توریســت)؛ درهمیــن اثنــی یعنــی ســیاه نمایــی علیــه ایــران، شــمار ورود جهانگردان حتــی از مبــدأ اروپا افزایــش یافت.پس کمپین ایران هراسی روی صنعت توریسم تأثیر فزایندهای نداشت.
رخداد ســوم(بازارو اقتصاد)؛با وجود تمام سیاه نماییها، عواملی همچون افزایــش نــرخ ارز(کاهــش ارزش ریــال) همچنیــن روایــت جهانگردان(حس و تجربــه خوب مشــتری)از ســفر بــه ایــران در شــبکههای اجتماعی باعــث ورود جهانگرد و کســب درآمدهای ارزی شد.(وقوع هردوعامل مدیریت شده نبود و ناخواسته بود)
تحلیل همگرایی رخدادهای ســه گانه: از در هم آمیزی هر ســه رخداد فوق یعنی تشــدید تنشها وافزایش تحریمها، کاهش ارزش ریال و افزایش ورودی که در ســایه تشــدید تنشهــای نظامی هم بــوده نتیجه معکوســی روی بخش خدماتی توریســم داشــته اســت.یعنی، کاهش ارزش ریال یا به تعبیری شوک ارزی ناشی از تحریم سبب افزایش درآمدهای بخش توریسم شده است.
جمع بندی:تا زمانی که دارندگان دو نگاه مورد اشــاره با تمام مالحظات، به یک نقطه تالقی مشترک نرسند، این حوزه الگو یا سیاستهای نظاممندی ندارد و همچون خودخواســتههایی نظیر پرهیز از خام فروشی، توسعه زنجیره ارزش در صنعت، توسعه نظام مالیاتی واقتصاد دانش بنیان، نقش مؤثری درحرکت بهسوی اقتصاد بدون نفت، بازی نمیکند. بهطور خالصه: «داریم که آن را صرفاً داشــته باشــیم». احتمــاال روزی به ایــن ظرفیت توجه میشود که بسیاری از فرصتها از دست رفته است.