جدایی تفکر نویسنده از آثار او کار راحتی نیست

حواشی اهدای جایزه نوبل به پیتر هانتکه همچنان ادامه دارد

حاشــیههای اعطــای نوبــل ادبــی 2019 هنوز گریبــان «پیتر هانتکه» اتریشــی را رها نکرده اســت؛ فارغ از گالیههایی که از زمــان اعالم نتیجه این رویداد ادبــی، متوجه برگزارکنندگان آن شــده روز گذشــته «کریســتوفر لیندوئــر» و «گان بریــت سانداســتورم»، دو نفــر از اعضــای کمیتــه نوبــل در نتیجه این حاشــیهها اســتعفا کردنــد. دلیــل اعتــراض بــه هانتکــه بــرای حمایت او از صربها در کشتاری است که در جنگ یوگسالوی انجام دادهاند.

نوبــل ادبــــــــی ســالجاری میــالدی حواشـــــــی متعــــــــــــددی را بــرای برگزارکنندگانــش رقــم زد، بســیاری از منتقدان تأکید داشتند «پیتر هانتکه»، با وجود برخورداری از جایگاهی خوب در ادبیــات جهانــی مســتحق دریافت این جایزه نبوده و نیســت. استناد آنان هم به حمایتی اســت که او در حمایت از کشتار «سربرنیتسا» در جنــگ یوگســالوی داشــته، آنچنــان کــه حتــی در مراســم خاکســپاری یکی از عامالن آن هم حضور و ســخنرانی داشــته اســت. بــا این حال گــروه دیگری هم هســتند کــه تأکید دارند تفکــرات هانتکه را بایــد از آثاری که خلق کــرده جدا کرد. این عقیــده طرفداران تفکری اســت که میگوینــد: «ادبیات فراتر از سیاســت اســت.» صحبت درباره اینکه کــدام یک از این دو گــروه دربــاره هانتکــه درســت میگویند کار ســادهای نیســت. وقتی چنین نظری مطرح میشود باید نگاه کرد و دید که تنها بحث روابط خانوادگی و شخصی فرد مذکور در میان است یا او اظهارنظری کرده که فراتر از زندگی خصوصیاش به شمار میآید. هر چند که جدا کردن تفکرات نویسندگان از آثار آنان کار بســیار سختی است اما شاید بد نباشد ببینیم اظهارنظر یا کاری که موجب گالیه شده تنها یک مرتبه رخ داده یا استمرار داشته.

چراکــه وقتــی بحث تکرار درمیان باشــد احتمــال راهیابی تفکــرات مذکــور به آثار نویســنده بیشــتر اســت. تنهــا هانتکه نیســت که دربــارهاش بــا دو جبهه مختلــف روبهرو هســتیم، دربــاره «فردینان ســلین» هم با وجــود آثار خوبی کــه از او به یادگار مانده چنین گفتههایی مطرح بود؛ او را به طرفداری از تفکرات فاشیستی متهم کرده بودند و میگفتند که ردپای آن در تمام آثارش دیده میشود.

در ادبیــات آلمــان بــا شــاعر و نویســنده مطرحــی بــا نــام «یوهانــس بشــر» روبــهرو هســتیم کــه بــا وجــود خلــق آثاری بینظیــر و مملــو از احســاس از جملــه افــرادی اســت کــه در آلمان شرقی نقش مهمی در سرکوب مردم ایفا کرده؛ به طور قطــع وقتی آثــار او را بخوانید تصور اینکه او در بیســت ســالی که عنوان وزارت فرهنگ را در آلمانی شــرقی به عهده داشته دست به چه اعمالی زده برایتان غیرقابل باور باشد.

با این حال کافی اســت ســری به کتاب «ادبیات و انقالب» کــه مدتهــا قبل ترجمهاش کــردهام بزنید تا نکات بیشــتری درباره او بخوانید. این مسأله در ابعاد دیگری درباره«برتولت برشت» نمایشنامهنویس و شاعر شاخص آلمانی هم مطرح بــوده، البتــه او متهــم به این بــوده که چرا در جریان ســرکوب مردم در آلمان شرقی واکنش چندانی نشان نداده است.

دربــاره «ماکســیم گورکــی»، نویســنده مشــهور روســی همچنیــن نقــدی مطــرح بــوده و دیگــر اهالــی کتــاب تأکیــد داشــتهاند که چرا واکنشی به ســرکوب مردم از سوی حکومت

شوروی سابق نشان نداده است؛ مواردی از این دست کم نیستند.

بــا این حــال همانگونه کــه گفتم صحبــت دربــاره اینکــه میتوان آثار اهالی ادبیات را از تفکرات آنــان جــدا کــرد کار راحتــی نیســت. همچنان که درباره هانتکه هم نه تنها در دایره کشــورهای آلمانــی زبان، بلکــه در سراســر جهــان ادبیــات بــا دو گــروه موافــق و مخالــف روبــهرو هســتیم و نمیتــوان بــه قطعیــت گفــت که کدام یک درســــــــت میگویند.