داستانکوشاوزنانساحلنشین

کارآفرینی برای ساحلنشینان دریای خزر با هدف جلوگیری از انقراض فوک خزری

الهام فیروزبخت زنگ خطر طبیعت کشورمان خیلی وقت اســت به صدا درآمده اســت. از هوا و جنگل و کــوه بگیرید تا بیابان و دریا! بســیاری از هزاران گونه گیاهی و جانــوری کــه در دریاچه خــزر وجود دارنــد در معــرض خطــر انقــراض هستند و فوک خزری هم از این قاعده مســتثنی نیســت. مرکــز حفاظت از فــوک خزری برای آشــنا کــردن مردم کل کشــور و البتــه ســاحل نشــینان و صیــادان این آبــی پهنــاور اقــدام به کار جالبــی کرده اســت. ایــن مرکز با کمــک زنــان خانهدار ســعی کــرده از انقراض ایــن گونه خــاص از فوکها جلوگیــری کــرده و در کنــار این هدف منبــع درآمــدی هــم بــرای ایــن زنان ایجــاد کند. با ســمانه فائزی مســئول روابط عمومی مرکــز و مرضیه نقیبی مســئول گروه فرهنگی و هنــری مرکز در مــورد هدف ایــن کارآفرینی و تأثیر زنــان در معیشــت خانوادهها در کنار جلوگیری از انقــراض فوک خزری به گفتوگو نشستهایم. «ان جــی او»یی به نام مرکــز حمایت فوک خزری

وقتــی در ســال 1389 این خبر منتشــر شــد که فوکهــای خــزری در 100 ســال اخیــر بیــش از 90 درصد جمعیتشــان را از دســت دادهاند، شــروع بــه کار کــرد. خانــم لنــی هــارت کــه در سراســر دنیا مراکزی را برای حمایت از فوکها تأســیس و راهانــدازی کــرده اســت بــا کمــک مرحوم دکتر محمد مصطفی شــاهی فردوس و دکتر امیر صیاد شــیرازی در جزیره آشــوراده مرکز حمایت از فوک خزری را تأسیس کردند. ایــن مرکــز فعالیــت خــود را در ســواحل بنــدر ترکمــن شــروع و به توســعه فعالیــت خود در طی این ســالها پرداخته اســت. بــه نحوی که در ابتدای ســال 2018 میتوان از دستاوردهای ایــن گروه مداوا و رهاســازی 95 فوک را در این دریا نام برد.

زنهای ترکمن به کمک فوکها شتافتند

بســیاری از صیادان و اکثر مردم ســاحل نشین تــا قبــل از دایر شــدن این مرکز فکــر میکردند فوکهــا دشــمن آنهــا هســتند و وقتــی هنگام صیــد فوکــی در تــور صیــادان گیــر میافتــاد متأســفانه کشته میشــد. خانم فائزی مسئول روابط عمومی مرکز حمایت از فوک خزری در مورد ایــده اولیه کارآفرینی بــرای خانوادههای صیــادان میگویــد «فکــر کردیــم خوب اســت حــاال کــه بــه دالیــل مختلــف زیســت محیطی تعداد ماهیان دریای خزر کم شــده و از طرفی فوک خــزری هم رو به انقراض اســت، در کنار کارگاههــای آموزشــی بــرای صیــادان، بــرای خانوادههــای آنان هم اشــتغالی ایجاد کنیم تا هــم کمکــی به معیشــت ایــن خانوادهها کرده باشــیم هم از طریق آنان فوک خزری را بیشتر و بهتر به مردم، ساحل نشینان و خود صیادان معرفــی کنیم. به این ترتیب از آنها خواســتیم فرشهای ترکمنی با طرح فوک خزری ببافند. وقتــی اولیــن فرشها بافته شــد، طرفــداران و مشــتریانی از خارج از کشــور پیدا کرد. نه اینکه بخواهم بگویم این فرشها صادر میشــد! به عنوان مثال وقتی گردشــگری وارد این منطقه میشــد و با این فرشها و علت طرح و نقشــه آن را میفهمید راغب میشــد که حداقل یک تختــه از آن را خریــداری کنــد. البتــه تعــدادی مشــتری هم در خارج داشتیم از این مشتریان ســفارش میگرفتیــم و پولــی کــه از فــروش به دســت میآمــد را عیناً بــه بافندههــا پرداخت میکردیــم. حدوداً 3 الی 4 ســال ایــن طرح را پیــش بردیم و بعد از آن این طــرح ادامه پیدا نکرد، طبیعی اســت که وقتــی تقاضایی وجود ندارد، عرضه هم از میان میرود».

کوشا؛ عروسکی که راه اشتغال زنان را باز کرد

بعــد از قالیهــای ترکمــن، این مرکــز تصمیم میگیــرد این هــدف را به گونهای دیگــر و البته عامه پســندتر پیش ببرد. این شد که گروه ایده طراحی و دوخت عروسک کوشا را مطرح کرد. خانــم مرضیه نقیبی مســئول گــروه فرهنگی و هنــری این مرکز در مورد ایده عروســک کوشــا میگویــد «طرحهای زیادی بــرای دوخت این عروســک زده شــد و در نهایــت طــرح اصلــی کــه شــباهت بیشــتری از نظر ظاهــری به فوک خزری داشــت انتخاب شــد و در نهایت نمونه اولیــه طراحی دوخته شــد و بــرای دوخت این عروســک کارگاهی برای زنان برگزار شد. از این میــان زنانی که ســاحل نشــین یا همسرانشــان صیــاد بودنــد، دنبــال کســب درآمــد بودنــد و آشــنایی هم با چرخ خیاطی داشــتند، انتخاب شــدند. بعدتــر دوخــت و تکــه دوزی روی ســاکهای پارچــهای با طــرح فوک خــزری که جایگزیــن خوبی برای پالســتیک و کیســههای پالســتیکی خریــد هســتند هــم بــه ایــن طــرح اضافه شد».

ریز جثه مهربان

امــا بــا نــگاه اول بــه کوشــا شــاید ایــن ســؤال برایتــان پیــش بیاید چرا ســایز این عروســک کوچک اســت؟ خانــم نقیبی میگوید پشــت تمام آیتمهایی که روی این عروســک هست ماهها فکــر وجود دارد؛ «فوک خــزری بهطور میانگیــن یــک متر و نیم طــول و 80 کیلوگرم وزن دارد. اما عروسک کوشا عروسک کوچکی اســت، طــول ایــن عروســک 17 ســانتیمتر و وزن بســیار بســیار کمــی دارد. بــه گونــهای طراحــی شــده کــه هــم بچههــا میتواننــد به عنــوان اســباب بــازی از آن اســتفاده کننــد و هــم بزرگترهــا به عنــوان قســمتی از تزئینات خانــه! خیلــی راحــت هــم میشــود بــه کیف آویزانــش کرد یا درون خــودرو قرار داد. دلیل کوچــک بودن ایــن عروســک عالوه بــر اینکه میخواســتیم کوچــک بــودن فوک خــزری را نشــان بدهیــم، این بــود که هــر کســی بتواند در هــر مکانی از آن اســتفاده کنــد. در کنار هر عروســک یک کاغذ معرفی فوک خزری هم وجــود دارد که میشــود از بروشــور آن هم به عنوان نشانک کتاب استفاده کرد. ما در مرکز حفاظــت تمام مواد اولیــه را به صورت یکجا خریــد میکنیــم و در اختیــار دوزندههــا قــرار میدهیم. ســود حاصل از فروش عروسکها تمامــاً صــرف حفاظــت از فوکهــای خزری میشــود و دســتمزد دوخت عیناً بــه خانمها پرداخت میشــود. بســیاری از کافی شــاپها و شــهرکتابها به صورت امانی این عروسک را در فروشگاهشــان قــرار میدهنــد و بعــد از فــروش، پول آن را بدون اینکه درصدی برای فروش خــود بردارند برای مــا واریز میکنند. مراکــزی هم هســتند کــه به صــورت عمده از مــا خرید میکنند. ما ســعی میکنیــم هزینه کمتــری از آنــان دریافت کنیم تا فروشــنده با اضافه کردن ســود خود، نهایتاً کوشــا را بیشتر از مبلغ تعیین شده نفروشد».

همه با هم برای فوک خزری

خانــم نقیبی میگوید طبیعی اســت که پشــت هر اشــتغالی یک نیاز مالی وجود داشــته باشد اما تمام زنانی که عروســک کوشــا یا ساکهای پارچــهای را میدوزنــد در ابتــدای کار شــاید به دلیــل نیاز مالی، ایــن کار را انجام میدادند اما