Мәтіні Ксения Евдокименко фото Кирилл Федоров, Виктор Дмитриев
Өткен көктемде Ресейдің «Алтын бетперде» ұлттық театр сыйлығын тапсыру кезінде «Эксперимент» номинациясында новосібірлік «Старый дом» театрының «Ақшақар» спектаклі үздік болып танылды. Керемет оқиға, өйткені фестивальға әдетте шетелдік режиссерлар қойған спектакльдер қатыспайды. Ал «Ақшақарды» біздің отандасымыз Галина Пьянова қойды, әрі оның суретшісі де қазақстандық Антон Болкунов болды.
Өз отанында, ал енді одан да тыс жерлерде Галина Пьянованың есімі театрдың нағыз брендіне айналды. Қазақстан көрермендері осы есімді бүгінде аты аңызға айналған тәуелсіз «ARTИШОК» театрымен тығыз байланыстырады.
Оның өмірінде кереметтер жиі болады, бірақ егер байыптап қарайтын болсақ, әсілі, Галина соларды өзі тарататын болса керек. Мәселен, осыдан 15 жылдан сәл бұрынырақ бір топ актер өздерінің труппасын құру үшін Мемлекеттік академиялық театрдың құшағынан сытылып шықты. Мүлде аңғал-саңғал, жұпыны үй-жайда, жалаң құлшыныспен және жертөленің мәрмәр еденінде олар ең алғашқы фантастикалық «Zip-zap…. және сыпырғы туралы бірде-бір сөз жоқ» спектакліне дайындық жүргізді. Декорациясыз және үнсіз, жұмыс костюмдерін киген әртістер осы спектакльмен кейіннен қаншама халықаралық фестивальдарға баратындарын сол кезде ойлаған да емес. Олар шап-шағын жертөлеге тіпті бірен-саран көрермен келсе де, ойнай беретін. Ойыннан үлкен ләззат алатын. Содан бірнеше жыл өткеннен кейін көрермендер әйтеуір спектакльді көру үшін еденге тасталған жастықтарға отыруға да келісіп жүрді. Қала көшелеріне шыққан олар жұртты таңырқатып, театрдың зеріктірмеуі тиіс екенін және одан нафталин иісінің шықпауы тиіс екенін дәлелдеп бақты. Сондықтан беделді «Алтын бетперде» сыйлығы — Галина Пьянованың адал және лайықты еңбегінің жемісі, мейлі, басқа театрмен командалық жұмысы үшін болса да.
Галинаның өзі оқиғаның жағымды екенін, бірақ оны тағдыршешті деп есептемейтінін айтады:
– Қарабайыр штамп, бірақ театр — расында да ұжымдық өнер. Театр баяғыда-ақ бір көшбасшының институты болудан қалды, немесе ол үшін ақылға сыймайтын ауқымдағы көшбасшы қажет. Сондықтан «Алтын бетперде» — орасан көп адамдардың жұмысы мен күйзелістерінің нәтижесі. Егер мені композитор Саша Маноцков қолдамаса, спектакль болмас еді. Егер Елена Турчанинованың костюмдері мен суретші Антон Болкуновтың еңбегі болмаса, онда нәтиже мүлде басқаша болар еді. Спектакльді дайындау кезінде біз қандай марапат болатыны және оның қай жерде берілетіні туралы ойлаған да жоқпыз, көбіне біз қарсылық, тіпті әртістердің қарсылығы арқылы өттік…
Бізді марапаттаған номинация «Эксперимент» аталады. Иә, ол ең алдымен эксперимент. Менің өзім үшін де ол біршама тосын нәрсе болды, өйткені мен өзімді жаңа нысандар мен жанрларды іздейтін және көрерменді таң қалдыруға тырысатын экспериментшілердің қатарына жатқызбаймын. Маған олар үшін түсінікті оқиғаны мазмұндаған анағұрлым маңызды. Есесіне, қазір мен репетицияда талас туындаған кезде, қалжыңдап, жексұрын дауыспен: маған бәрін де жасауға болады, өйткені мен экспериментшімін ғой! деп айта аламын.
– Соған қарамастан, пьесаны да, осы оқиғаны жеткізетін тілді де және тіпті балалар ертегісі тәрізді қойылымның әдеттен тыс ракурсын да таңдаған сіз ғой…
– Сірә, көрермен үшін ең таңқаларлық нәрсе біздің мәтіннен бас тартқанымыз болса керек. Спектакльде тек музыкалық партитура ғана естіледі, Ақшақардың ариясы мен Патшаның мәтіндері соның бір бөлігі болып табылады.
Әрі спектакль А.н.островскийдің пьесасын қатал да батымды талдаудың негізінде жасалды. Шамасы, көрерменді таңдандыратын да сол болса керек: тікелей баяндау жоқ, ал оқиға — жанды. Мен үшін ол, ең алдымен, мүлде басқа ғаламшардағы тіршілік иесіне, ғажайыпқа кез болған берендейлердің тарихы. Ал енді қарапайым адамдар осы құдіретпен не істеулері керек? Осы оқиғада әлеуметтік мәселе өте көп.
Берендейлер елінде дағдарыс — он бес жыл бойы күн шықпайды, яғни халық аш, жейтін ештеңе жоқ деген сөз. Соның тікелей салдары — демографиялық дағдарыс, жастардың бала туғылары келмейді, өйткені оларды қалай асыраймыз, қалай киіндіреміз, қандай ақшамызға оқытамыз деген сұрақ туындайды. Осы мәселе мемлекет үшін проблемаға айналады. Қысқасы, қалыптасқан жағдайда барлығы бірін-бірі айыптайды: билік — халықты, халық — билікті. Өте түсінікті жағдай, рас емес пе? Жеке өз басым үшін онда жақсылар мен жамандар жоқ. Жетесіздер бар. Дәл осы себептен біз спектакльдегі мәтінді алып тастауды ұйғардық. Біз әлі сөйлей алмайтын, тіпті үн шығара алмайтын сияқты көрінеміз. Бірақ берендейлер сыйға Ақшақарды алады, одан көп нәрсені үйренуге болады. Әдетте, жүйкеге тиетін де сол емес пе! Неге ол бізден артық? Неге оны бізден жақсы көреді? Неге ол бізден жақсы киінеді? Ақыр соңында, ол неге ән салады, ал біз айта алмаймыз?.. Тек жақсының жолында құрбандық шалу арқылы ғана біздің өзіміз де жақсарамыз — біздің қоғамның заңы солай. Пұтқа табынушылық, варварлық, бірақ абсолютті. Міне, спектакль де сол туралы.
– «Алтын бетперде» өмірімдегі басты оқиға емес дегеніңіз қуақылық емес пе? Осы сыйлық, шын мәнінде, сіздің мықты режиссер екеніңіздің дәлелі ғой?
– Менің қандай — мықты немесе мықты емес режиссер екенімді уақыт көрсетеді. Тағы да штамп, бірақ біздің мамандығымыз сондай, күн сайын өз бағаңды дәлелдеп отыру керек. Кейде маған айтатын ештеңе қалмаған, бәрін де айтып қойған сияқты болып көрінеді. Мен үшін бұл — уайымның тұрақты көзі. Шынымды айтайын, түн ортасында Мәскеуден «ARTИШОК» театрының актері Шыңғыс Капин телефон шалып, командамызды жеңісімен құттықтаған кезде, Антон Болкунов екеуміз қуанғаннан жиырма минуттай секіріп жүріп, балаша мәз болдық. Содан кейін жай күндер басталды. Мен расында да осындай дәрежедегі сыйлық туралы ойлап, ешқашан басымды қатырған емеспін. Біз Антон екеуміз екі жыл бойы жұмыс істеген Новосібір
театрының әкімшілігі мен актерларының осы марапатты алуды немесе ең болмағанда соған номинациялануды қайта-қайта айтып, өзеурей бергендеріне мен қайран қалдым. Мен бір кездері тіпті соған қарсы шағын наразылық акциясын ұйымдастыруды да ойлап қойдым. Өйткені өзіңнің барлық шығармашылық импульстарыңды нақты материалдық нәтижеге қарай бағыттауға болмайды. Ал сыйлықты алдың делік, содан кейін не болады? Молаңа ескерткіш түрінде әкетесің бе? Солай ма? Сырттан қандай баға алатыныңа тәуелсіз, күнделікті айналысатын ісіңнен ләззат алмасаң, онда көздің жарқылы мен шығармашылық құмарлық әп-сәтте ғайып болады. Егер осы өмірде саған осындай тамаша кәсіппен айналысу бақыты бұйырғанын түсінбейтін болсаң. Сондықтан, «Старый дом» театрының дирекциясы нақ осы біздің жобамыз үшін беделді награда алғанына қатты таңданды деп ойлаймын.
– Өз жұмысыңызбен байланысты бақытқа бөленген сәттеріңізді есіңізге түсіре аласыз ба?
– Біз «ARTИШОК»-ТА ең алғашқы «Zipzap… және сыпырғы туралы бірде-бір сөз жоқ» спектакліне репетиция жасап жатқан кезімізде, мен махаббат пен бақыттың ең керемет сәттерінің бірін басымнан кештім. Тағы да заттарымды жинап, шақыру бойынша Питерге жұмысқа кетуді жоспарлаған кезімде, жолға жиналу барысында адам сенгісіз оқиға болды — дәрігерлердің диагноздары мен болжамдарына қарамастан, мен жүкті болдым. Бұл нағыз керемет еді. Біздің Антонмен арақатынасымыз да кереметке айналды. Мен қырық жастан кейін мұндай сезімнің болуы мүмкін емес деп ойлаған едім. Бақытымды үркітіп алмау үшін ол туралы осы уақытқа дейін айтуға қорқамын. Жоспарланған болса да, кереметі — ұлымның дүниеге келуі.
– «ARTИШОК» театрының жоспарлары туралы айтыңызшы.
– Бүгінде «ARTИШОК» сапалық жаңа деңгейге көтерілді. Тмд-дағы ең мықты менеджерлік командалардың бірі біздің театрымызда. Соның жұмысының нәтижесінде бізде тағы да бір үлкен сахна пайда болды, ал ол дегеніміз — жаңа көкжиектер, жаңа мүмкіндіктер: үлкен спектакльдер, гастрольдар мен фестивальдар. Қазір біз соны жөндеуге қаражат жинап жатырмыз. «PREVIEW Үлкен сахнасы» жобасы іске қосылды, осы жоба аясында құрылыс кезеңінде осы жаңа сахнада эксклюзивті театр оқиғаларының топтамасы өтеді. Әрине, бізге қазір қолдау өте қажет. Барлығына — көрермендерге және жай ғана Алматыны сүйетін, оның болашағына сенетін, осында тұрғысы және балаларын өсіргісі келетін адамдарға бізді қолдау туралы өтініш айтамын. Сіздер біздің краудфандингімізге қатыса аласыздар, ол туралы ақпаратты www.start-time.kz сайтынан табуға болады.
Мен кереметке сенуімді тоқтатпаймын.