Мәтіні Елена Коэмец фото Жеңіс Ысқабай

Ат полосы — әлемнің 80-нен аса елі ойнайтын кең тараған ойын. Солардың қатарында Қазақстан да бар. Поло ойынының Орталық Азиядағы көшпелі халықтың арқасында пайда болғанын көп адамдар біле бермейді.

Қазақстандық этнограф-зерттеушілер тарихи жазбалардан көшпелі халықтардың шөген аталатын ежелгі ойыны туралы бірқатар деректер тапты, ойынның ережелері мен стилі атқа салт мініп, доп ойнайтын командалық ойын — бүгінгі заманғы полоға толық сәйкес келеді. Біздің ата-бабаларымыздың осы ойынды ойнағандары туралы мәліметтер түркі халықтарының жазба ескерткіштері — Жүсіп Баласағұнның «Құтадғу білік» («Құтты білік») және Махмұд Қашғаридің «Диуани лұғат ат-түрк» («Түркі сөздерінің жинағы») еңбектерінде кездеседі.

Этнограф Қалиолла Ахметжан көп жылдар бойы қазақ халқының әскери өнері мен жауынгерлік дәстүрлерін зерттеп келеді. Ол «шоқпар» мен «шөген» сөздерінің түбірі бір екенін және «соқ», «соғу» сөзінің төркінінен келіп шыққанын айтады. Ойынның техникасы түздіктердің шөген ойынын ойнау арқылы жауынгерлік машықтар алғанын дәлелдейді: олар шоқпармен иыққа, шынтаққа немесе тізеге ұру арқылы қарсыласын ұрысқа жарамсыз ететін болған.

Кейінірек осы ойынды Темірланның елден қашқан ұрпақтары Үндістанға әкелді. Ұлы Моғолдар империясына ағылшынның әскери адамдары келген кезде, олар «атқа мініп ойнайтын хоккейді» қатты ұнатып қалып, ойынды өз отаны Англияға әкетті. Ойын атының төркіні көне үнділік «пулу» сөзінен шыққан, яғни, ол «ағаш» деген мағынаны білдіреді.

Поло тез арада Еуропаға, Америкаға, көп ұзамай бүкіл әлемге кеңінен тарады. Ойын ақсүйектердің биік дәрежесі болып есептелді: күтімді қымбат аттар, ойыншылардың аппақ киімдері және жалтырата тазартылған ат әбзелдері. Жарыста байлар мен саясатшылар кездесіп, емін-еркін жағдайда маңызды мәселелерді шешіп отырған.

«Поло — жоғарғы қоғамға енуге рұқсаттама», — деген оның жанкүйері сэр Уинстон Черчилль.

Бірақ бүгінгі поло — байлардың ғана артықшылығы емес. Бүкіл әлемнен жиналған кәсіпқой ойыншылар Еуропа мен Американың беделді клубтарының намысы үшін сайысқа түседі. Джентльмендік ойында бәрі де бірдей.

Біздің елімізде поло ойынын жаңғырту мен

дамыту идеясын «Самұрық-қазына» ұлттық әл-ауқат қоры» АҚ басқармасының төрағасы Өмірзақ Шөкеев көтерді. Оның бастамасымен Қазақстанның поло федерациясы құрылды. Федерацияны 2014 жылы Асылжан Мамытбеков басқарды. Екі жыл белсенді жұмыс істеген федерация Ұлттық Олимпиада комитетінің назарына ілігіп, Халықаралық поло федерациясының толық құқықты мүшесі болды. Осы аралықта Оңтүстік Қазақстан, Жамбыл, Алматы, Ақмола, Қарағанды облыстарында және Астана қаласында алты облыстық поло федерациясы құрылды. Сондай-ақ Almaty Polo Club, Astana Polo Club және «Әулиеата» клубтары ұйымдастырылды.

Осы ойын үшін арнайы жылқының аласа тұқымды түрлері қажет (поло-пони). Аттар жүйрік, икемді, бір сөзбен айтқанда, үйретілген болулары тиіс. Қазақстандық поло федерациясы қазақ жылқысының тұқымын пайдалануды ұйғарды. Қателеспепті: Қостанай жылқы зауытының аттары мықты, төзімді және мінезді болып шықты. Әрі біздің аттарымыз, өздерінің еуропалық тұқымдастарымен салыстырғанда, 20 есе арзанға түседі. Бүгінде қазақстандық поло-клубтардың ат қораларында үйретілген 80 ат бар.

Қазақстандық 60-тан аса спортшы — еліміздің ең үздік шабандоздары. Солардың қатарында көкпар ұлттық ойыны жарыстарының көп дүркін жеңімпаздары да бар. Спортшылардың көпшілігі поло ойынына Мәскеуде және Буэнос-айресте үйренді. Оқу полигоны ретінде Аргентина кездейсоқ таңдалған жоқ. Осы елде поло ұлттық спорт түрі болып табылады, онда 300ден аса клуб, 3000-нан аса ойын алаңдары жұмыс істейді, ал жарыстар қарашадан мамыр айына дейін өтеді. Бүкіл әлемнің әсіре жанкүйерлері осында жиналады.

Қазақстандық ойыншылар республикалық және халықаралық жарыстарға ұдайы қатысып тұрады. Осы жылдың қаңтар айында Almaty Polo Club Аргентинадағы әуесқойлық турнирде бірінші орынды иеленді.

– Мен және менің екі бауырым бала кезімізден ат спортымен айналысып келеміз, жуырда ғана біз полоға ден қойдық, ал енді осы ойынсыз өмір сүре алмаймыз, – дейді Almaty Polo Club командасының капитаны Қуаныш Мұсабеков. — Бізді таң қалдырғаны, Аргентинада бәрі де поло ойнайды екен — балалар да, олардың әкелері мен аналары да, ата-әжелері де. Мен Қазақстанда полоның дәл сондай белсенді қарқынмен дамығанын қалаймын, өйткені біздің жеріміз, алқаптарымыз, керемет аттарымыз бар. Ал аттың құлағында ойнау бізге ата-бабаларымыздан дарыған.

Жуырда «Ақбұлақ» спорт-сауықтыру орталығындағы Almaty Horse & Polo Club аумағында балалар полосының тұңғыш академиясы ашылды. Сабақтарды 9-16 жастағы балалармен тәжірибелі нұсқаушылар жүргізеді. Таза ауадағы ойынға үйренуді қалайтындардың көп болғаны соншалық, амалсыздан қабылдауды уақытша тоқтата тұруға тура келді.

– Біз балаларды тегін үйретеміз, бойларына

аттарға қарау мәдениетін сіңіреміз, – дейді Қазақстандық поло федерациясының вице-президенті Сәрсен Құранбек. – Ойын қызықты, ат — жуас жануар. Ата-аналар өз балаларының қалай өзгергендерін айтады, өйткені олардың бойларына командалық рух дариды. Спорттың осы түрі тәртіпке салады, жануардың тілін түсінуге үйретеді, ұқыптылық пен жауапкершілік сияқты маңызды қасиеттерді дамытады. Балаларды жануарларға күтім көрсетуге, жабдықтар мен киім-кешекті қадағалауға үйретеді. Поло ойынында ат пен адам біртұтас болулары, мінсіз көрінулері тиіс.

Полоның даму перспективалары туралы айтқанда, Сәрсен Құранбек қазақстандықтардың барған сайын салауатты өмір салтын көбірек таңдайтындарын және өз халқының дәстүрлеріне жүгінетіндерін атап көрсетті:

– Поло — таза ауада, шөптің, қардың, құмның үстінде ойнайтын ойын. Болашақта ол әуесқойлардың ғана ойыны болып қалмайды. Кейбіреулер үшін ол ең үздік командалар мен әлемдік беделді клубтардың мүшесі болу мүмкіндігін беруі ықтимал. Мысал үшін, Еуропаның жеке меншік клубтарында Үндістаннан, Пәкістаннан, Аргентинадан келген спортшылар көп. Біз сондай-ақ өз аттарымызды үйретіп, сата аламыз, сол арқылы біз үшін тағы бір табыс көзі ашылады. Сұраныс қазірдің өзінде бар. Аргентинада полоның төңірегінде тұтас индустрия дамыған: былғары, тоқыма өндірісі, көркемдеп тағалау, туризм. Мен Қазақстанда поло дамитын болса, соның артынша туризмнің, ұлттық қолөнер кәсіптерінің де дамитынына кәміл сенемін. Қазақстанның жері дәстүрлерге бай, сондықтан біз оны пайдалана білуіміз керек.