Мәтіні Айжан Хамит фото Айжан Хамит, Shutterstock

Иесіне күш-қуат пен байлық сыйлайтын алтын жабағының соңынан Колхида патшалығына аттанған аргонавтар туралы аңызды көп адамдар біледі.

Сірә, солардың көпшілігі өздеріне-өздері жабағы неге алтын болды екен деген сұрақ қойса керек. Осы сұрақтың жауабын табу үшін Грузия аумағындағы қаратеңіздік курорт — Батумиге барған лазым.

Өйткені әміршісі сиқырлы алтын жабағыны иеленген, мүлде мифтік емес Колхида патшалығы дәл осы жерде болған.

Колхида патшалығының атауы қазіргі Грузия аумағында мекендеген көне картвельдік тайпалардың атауынан шығады. Бүгінгі заманғы тарихшылардың пікірі бойынша, алтын жабағы туралы аңыздың төркінінде шындыққа сай дәйекті түсініктеме бар. Гәп мынада, осы аумақтағы өзендердің сулары алтынды болған, сондықтан жергілікті тұрғын халық түрлі әдістермен судан алтын сүзіп алып отырған. Ол туралы көне грекиялық тарихшы Страбон былай жазады: «Варварлар (гректер барлық жатжерліктерді солай атаған) шұрқ тесілген кірлендердің және сабалақ терілердің көмегімен алтын жинайды. Алтын жабағы туралы аңыз содан шыққан». Расында да, судан алтын ұстау үшін колхтар өзен суларына қой терілерін батырған да, терінің сулы жүндеріне алтынның өте ұсақ түйіршіктеріне

дейін жабысатын болған. Гректердің де сол асыл металды көздеп келулері бек мүмкін. Колхида патшасы Эеттің қызы — сиқыршы Медеяның қала символы болғаны да ғажап емес. Ясон бастаған аргонавтарға алтын жабағыны алуға көмектескен де сол. Осы жерге гректер келгеннен кейін олар бұл өңірге Bathys Limen қаласының қазіргі атымен төркіндес атау береді, ол «терең айлақ» деген мағынаны білдіреді. Кейінірек, Осман империясының тұсында қала Бат деп аталады да, содан соң Батуми болып өзгертіледі.

Ал Қара теңізге гректер Pontos Ekvsinos — «жақсылық тілейтін теңіз» деген ат қойды.

Содан бері көп замандар өтті. Грузияның бай тарихы негізінен басқыншылық шабуылдарға қарсы күрестермен және елді біріктіруге бағытталған күш-жігерлермен сабақтасады.

Көп ғасырлар бойы қазіргі Грузия аумағында орналасқан патшалықтар мен князьдықтар тәуелсіз болып келді де, тек Баграт III патшаның тұсында ғана, 978 жылы бір мемлекетке бірікті.

Аджария автономды республикасының орталығы болып табылатын Батуми қилы кезеңдерді: Колхиданың, Осман империясының, содан кейін — Ресей империясының басқаруын бастан кешті. Осман империясының үш жүз жыл билік құруының нәтижесінде Аджария халқының басым бөлігі ислам дінін қабылдады. Аджарияның таулы аймақтарындағы ұсақ деревнялардың өзінде осы күнге дейін кішкентай мешіттер бар. Алайда, 1877-1878 жылдардағы орыс-түрік соғысынан кейін Аджария Ресей империясына бағына бастады да, ол осы өңірдің діни және экономикалық жағдайына өз әсерін тигізді. Этникалық грузиндердің көпшілігі христиандыққа қайта оралуды жөн көрді, сондықтан бір отбасында әжесі мұсылман, ал атасы христиан дінінде болатын жағдайлар осы уақытқа дейін сирек емес. Бұл Аджарияның ксенофобия мен төзбеушіліктен еркін өңір екеніне жарқын мысал болады.

Қала халқы біршама көп ұлтты, қалалықтардың көпшілігі — грузиндер, бірақ қалада грек, еврей, армян диаспораларының, сондай-ақ басқа да ұлттар мен ұлыстардың өкілдері тұрады.

1878 жылы Батуми шетелдік тауарлардың әкелінуі мен әкетілуіне баж салығы салынбайтын порто-франко мәртебесін алды, бұл жағдай қаланың өсіп-өркендеуіне және экономикасының дамуына септігін тигізді. Кіп-кішкентай көшелері мен итальяндық шағын аулалары бар, осы қалпындағы бүгінгі Батуми Ресей империясының басқару кезеңінде, XIX ғасырда қалыптасты. Александр III патшаның 1888 жылғы сапары қала дамуына қуатты серпін берді. Жүк портының және қаладағы көптеген басқа да ғимараттардың құрылысы патшаның келуіне орайластырылды, жолаушылар порты одан көп уақыт кейін салынды.

Батумиде орыс әдебиетін сүйетіндер міндетті түрде көруі тиіс бірнеше орын бар. Солардың бірі — Меликишвили көшесіндегі «Чехов үйі», оның тақтайшасында «Бұл үйге Антон Павлович тоқтаған» деген жазу жазылған, әрі

ол өзінің «Апалы-сіңлілі үшеу» пьесасының прототиптері болған апалы-сіңлілілердің үйінде тұрған. 1921 жылы Батумиге Константинополь арқылы Еуропаға эмиграция жасағысы келген Михаил Булгаков келеді. Ол кедейшілік пен ақша тапшылығынан зардап шеккен жазушы еді. Бір күні Батуми базарына бара жатқан ол офицерлер қоршаған сұлу да сымбатты ханымды көріп қалады. Ол Архангельская, күйеуі бойынша Смирнова Маргарита еді. Екеуінің арасында қарым-қатынас орнап, Маргарита оған қаржылай көмек көрсеткен деседі. «Майталман шебер мен Маргарита» романындағы бас кейіпкердің прототипі де сол болған деген болжам бар. Сол кездерде ол бай және ықпалды ханым болса, Булгаков кедей, әрі көпшілікке таныла қоймаған жазушы еді. Орыстың тағы бір ұлы ақынының есімі Батумимен байланысты. «6 мамыр паркіне» жақын жердегі үйдің қабырғасына мемориалдық тақта ілінген, онда «Бұл үйде 1924 жылы Сергей Есенин тұрды» деген жазу бар. Ақынның атақты «Парсы сарындары» аталатын өлеңдер топтамасында Шаганэ есімді қыздың бейнесі жырланады. Бұл өлеңді жазуға ақынды Есенинмен көрші тұрған, бастауыш сыныптардың армян мұғалимасы Шаандухт Амбарцумян шабыттандырады. Достары Шаганэ деп атаған ол сол кезде жесір қалып, Тбилисиден Батумиге көшіп келеді, ақынмен тағдыршешті кездесуі осында болады. Батумидегі әрбір үй дерлік қайсыбір ерекше тарихпен байланысты деуге болады…

Егер сіздер тауды ұнататын болсаңыздар, Аджарияда таулы өңірлерді аралататын турлар өте көп. Махунцети сарқырамасы мен Тамара патшайымның аркалы көпірін көріңіздер. Аджарияда осындай 17 көпір бар, олар Тамара патшайым билік еткен XII ғасырда салынған. Осы көпірлер арқылы Грузияның түрлі

өңірлері арасында қатынас орнатылып, бұл елдің экономикалық өсу деңгейін көтерген. Сол кезең Грузияның Алтын ғасыры болып саналғанын атап өткен жөн.

Аджарияның таулы аймақтары — өте бейнелі жерлер. Жергілікті деревнялардың біріне барып көріңіздер. Мачахелаға барыңыздар. Мачахела — бір кездері қару-жарақ жасайтын ұсталарымен даңқы шыққан шатқал. Мұнда өздерінің керемет мылтықтарымен даңқы жайылған төрт отбасы тұрған және жұмыс істеген. Нақ сол себептен де өздері жасаған қарумен қаруланған шатқал тұрғындарын Осман империясының әскері көпке дейін басып ала алмаған. Ұзақ уақыт бойы қоршау қамауында болған олар жауынгерлік рухын

жоғалтпастан, өздері өндірген өнімдерді пайдаланып отырған, сондықтан сыртқы әлеммен байланысқа мұқтаж болмаған. Бүгінде шатқалда жергілікті халықтың тұрмысын көрсететін мұражай бар. Мұражай Осман империясы шатқалға кірген кезде салынған мешіттің ғимаратында орналасқан. Ғимараттың даңқын шығарған бір ерекшелігі — мешітті әшекейлеген ою-өрнектердің тасасында құпия белгілер жасырылған, олар: оюға шебер қиюластырып өрілген, шарапқа арналған құмыралар, гүлдермен жасырып көмкерілген крестер, тіпті бүгінде грузин валютасы — лариде бейнеленген Грузияның дөңгелек елтаңбасы да бар. Жергілікті халық басқыншылар күштеп таңған бөтен дінді қабылдағылары келмеген деседі, сондықтан олар өздерінің наразылықтарын осылайша білдірген екен. Бір қызығы, мұражайдағы грузин бесігі — аквани қазақтың бесігінен аумайды. Тарихшылардың жорамалы бойынша, аквани осы өлкеде не монғол шапқыншылығы тұсында, не грузин патшасы Давид VI Жасаушының бастамасымен қыпшақтың 40 мың отбасы Грузияға көшірілген XI ғасырда пайда болған.

Батумидің тамаша және бай тарихы туралы сағаттар бойы айта беруге болады. Бірақ, әрине, ең дұрысы, осында келіп, бәрін өз көзіңмен көрген жақсы. Оның үстіне Аджарияға, теңізге күздің басындағы мамыражай маусымда барған дұрыс болады.