Бауыржан Шөкенов. Заманға сай
Осыдан бірнеше жыл бұрын Бауыржан Шөкенов Франция Республикасының
ІІІ дәрежелі Өнер және Әдебиет Орденінің кавалері атанды. Яғни шевалье, яғни рыцарь. Оны жақсы танитын адамдар бұл атақтың оған сайма-сай болып табылатындығын растайды. Оның қолға алған әрбір ісі — авторлық және француз киносының кинофестивальдары, інісі Батырханды еске алуға арналған жобалары, кинокартиналар көрсетілімі — бәрі де әрқашан сапа белгісімен, жауапкершілікпен және кең пейілмен жасалады.
Біз Алматыдағы «Арман» кино орталығының директоры, Батырхан Шөкенов атындағы қордың қамқоршылық кеңесінің төрағасы Бауыржан Шөкеновпен «мәдениетті тұтыну мәдениеті» және інісі туралы әңгімелестік.
– Бүгінгі таңда «Арман» — өз жұмысын табысты жалғастырып отырған ең ескі және атаулы қазақстандық кинотеатрлардың бірі.
– Бақытымызға қарай, солай. Қазір бізде әуел бастан келе жатқан ең ескі екі үлкен залды қайта құру жұмыстары жүріп жатыр. Олардың сонау кеңестік стандарттар бойынша салынғандығы түсінікті. Қазір
көрермен жайлылық пен техникалық жарақтандырудың басқа дәрежесін күтеді, әрі заманнан да қалмау қажет. Сондықтан біз қатарларды жаңа ретпен орналастырдық, араларындағы өтетін жолдарды кеңейттік, бізде заманауи талаптарға сай келетін жаңа креслолар, жаңа акустикалық панельдер пайда болады.
– Бір кездері Қазақстандағы алғашқы стереофильмнің көрсетілімі дәл осы «Арманда» өткендігі бірден еске түсіп отыр.
– Бұл сонау 1976 жылы болған. Әуел баста кинозалдың дыбыстық панелі стереодыбысқа есептелген болатын. Қазір біз Dolby дыбыс жабдығымен жұмыс істейміз. Қазіргі қайта құру барысында дыбыс жетілдіріледі, әрі үлкен экран болса, қызықты болып шығуы тиіс.
– Қазіргі уақытта ескі кинотеатрды қайта жабдықтағаннан гөрі жаңасын салған арзанға түседі деген пікір дұрыс па?
– Жеке кинотеатр салу дегеніміз — орасан зор тәуекел. Өйткені демалу мәдениеті, «мәдениетті тұтыну мәдениеті» өзгерді, егер осылай айтуға келетін болса, ол сауда ойын-сауық орталықтарының сегментіне ауып кетті. Қазіргі кезде дүкен аралауға барып, сол жерде жеңіл-желпі тамақтану, көңіл көтеру, сонымен қатар, киноға барып, фильм көру әлдеқайда оңайырақ, әрі көбінесе қандай фильмге баратыны маңызды емес. Бүгінде негізгі көрермен сол жерде. Сондықтан тек кино көрсетілімдерімен айналысатын жеке ғимаратты ұстау және басқару өте қиын. Сонымен қатар, барлық тұрғыдан биікте болу — көрермендерге лайықты қызмет көрсетуді, залдардың жайлылығын, ілеспе қызметтерді қамтамасыз ету, әрі пайда әкелу де оңай емес.
– Мен дұрыс түсініп отырмын ба: «Арман» кино орталығының ғимараты ҚР сәулет және қала құрылысы ескерткіштерінің мемлекеттік тізімінде тұрса да, сіздерде ешқандай жеңілдіктер жоқ па?
– Әрине, бұл ешқандай артықшылықтар берілмеген жеке меншік кинотеатр ғой.
Бұл тұрғыда Францияның тәжірибесі өте қызықты, онда 1946 жылдан бастап Ұлттық кинематография және анимация орталығы — Le Centre national du cinéma et de l’image animée (CNC) жұмыс істейді, олар өздері қалжыңдап оны француздың «Мемлекеттік киносы» деп атайды. Бұл ұйым өте көп мәселелерді шешеді, біріншіден, оларда кинотеатрларды коммерциялық және коммерциялық емес — арнайы репертуары бар, артхаустық кинотеатрлар деп айқын ажыратып бөлу бар. Франциядағы кинотеатрлардың жартысы заңнамалық түрде бекітілген «артхаустық» мәртебеге
ие. Осы ерекшеліктеріне сәйкес, олар жабдықпен, прокатпен байланысты нақты көмек алады, коммуналдық қызметтердің ақысын төлеуде жеңілдіктерге ие болады. Егер бізде де осылай болса, қанша көп қаражатымызды көрерменге сапалы қызмет көрсетуге және жақсы кино сатып алуға жұмсай алатынымызды елестетіп көріңізші.
– Айтпақшы, Франция туралы.
Сіз «Бүгінгі француз киносы» кинофестивалін, Clique Film Festival авторлық кино фестивалін, Орталық Азияның деректі кино конкурсын және т.б. өткізесіз. Әрі осының бәрін қалған кинотеатрлар негізінен коммерциялық картиналарды көрсетіп жатқанда жасайсыз. Сіздің әрекетіңіз мәдени қайырымдылық сияқты болып көрінеді...
– Неге? Бұл қайырымдылық емес. Түсінесіз бе, қазіргі таңда «көрерменді тәрбиелеу қажет» деген сияқты сөздер коммунистік идеологияға саяды. Өз көрерменіңді қалыптастыру емес, жай ғана оны білу — оған қандай киноның қызықты екенін, қандай фильмдерге барғысы келетінін, пайыздық арақатынаста (ең болмағанда тек Алматыда) қанша адамның авторлық киноға қызығушылық танытатынын түсіну мүмкіндігіне ие болу қажет. Осы кинофестивальдардың негізгі идеясы мен міндеті де аудиторияны жақсырақ танып, оның қандай екендігін түсіну болып табылады. Бұл, қалай болғанда да, қайырымдылық емес. Киноны басқа кинотеатрлардан көрмейтін көрерменмен жұмыс істеу — өте маңызды, әрі тек шығармашылық емес, сонымен қатар, коммерциялық аспект. Жыл сайын кең прокатқа шықпайтын көптеген фильмдер пайда болады. Ал нақ сенің көрерменіңе қызықты болатын фильмдердің бар
екендігін білгенде, әлемдік репертуарлар кестесінен дәл сол фильмдерді іздей бастайсың. Біз кинофестивальдарды, ұлттық кинематографияларды, еуропалық киноны қадағалап, аса көп адамды болмаса да, мүлдем басқа, сапалы көрерменді тартатын інжумаржандарды табамыз. Мен бір күні сапаның санға айналатындығына және көпшілік қауымның осы жақсы киноны үлкен прокатта көргісі келетіндігіне сенемін. Мәселен, Францияда сияқты, онда миллиондаған адам көрген танымал блокбастермен ешкімді таңқалдыра қоймайсың — ол үшін бұл көрсеткіш емес.
– Жақсы, бірақ бұл күрделі және ауыр еңбек қой.
– Иә, бұл айтарлықтай күрделі. Бірақ бұл сенің жасаған таңдауың. Өзім туралы айтатын болсам, мен басқа бірдеңемен айналыса алмаймын. Мен мұны қуана және рахаттана істеймін, өйткені бұл қызық. Саған ұнаған фильм көрерменге де ұнаса, бұл керемет. Бір ғана қынжылтатыны — жақсы киноның әрқашан қолжетімді бола бермейтіндігі. Шын мәнінде бүкіл кинематограф, ол әлемдік немесе отандық кино болсын, жақсы өнімге жұмыс істеуі тиіс. Сондықтан жақсы киноны ендіруіміз қажет. Кинотеатрлардың репертуарында теңгерім — коммерциялық және коммерциялық емес картиналардың дұрыс арақатынасы болуы тиіс. Кинотеатр кестесінде жақсы фильмдер 5 пайыздан аз болса, бұл өте жаман...
– Кино индустриясы саласындағы жұмысыңыздан басқа, сіз ініңіз
Батырхан Шөкеновтың атындағы қорды құрдыңыз. Осы қор туралы айтып берсеңіз.
– Басында біз әрі қарай қалай жылжитынымызды білмедік, сондай бір жабырқау сезім болды: Батырды еске алу үшін әлдене жасап, оның бастаған істерін жалғастырғың келеді, бірақ оны жасай алмайсың. Қазір де оңай емес, бірақ маған қызым Нарғыз көмектеседі. Ол Қордың директоры болып табылады, өзінің қайсыбір жобаларын шетке ысырып қойып, толықтай осы қормен айналысады. Бірақ мүлдем ештеңе болмаса, қиынырақ болар еді. Сондықтан біз қорымыздың бүкіл қызметін өз қамқорлығына алған Болат Өтемұратовтың қорына алғысымызды білдіреміз. Қазіргі таңда біз атаулы стипендия тағайындап үлгердік, «Сағым дүние» ноталар жинағын шығардық,
Үрмелі аспаптарда орындаушылардың республикалық конкурсын өткіздік және ақыр соңында Батырдың бүкіл жазбалары, оның бүкіл шығармашылық мұрасы жазылған коллекциялық сыйлық альбомын шығардық. Бұл антология інімнің алдындағы жеке борышым еді. Міне, ол да орындалды.