Түркістан мұрасы

Бүгінде Түркістан құрылыс жұмыстарының ауқымымен таң қалдырады. Жаңа әуежай, стадион, субұрқақтары бар саябақтар, тұрғын және әкімшілік ғимараттар, абаттандырылған көшелер: қала көз алдымызда көркейіп келеді. Flyarystan Нұр-сұлтан мен Алматыдан Түркістандағы жаңа «Әзірет Сұлтан» халықаралық әуежайына рейстерді ашады.

Түркістанға көптеген адамдардың Қожа Ахмет Яссауи кесенесін зиярат ету үшін келетіні жасырын емес. Әрине, бұл қасиетті орын мен XIV ғасырдың соңында тұрғызылған аса үлкен сәулеттік ғимарат жеке мақала жазуға лайық, бірақ бүгін біз сіздерге Түркістан қаласының маңында орналасқан басқа да көрнекті орындар туралы әңгімелеп береміз.

ЕСКІ ҚАЛАЛАРДЫҢ ОРЫНДАРЫ МЕН ҚОНЫСТАР

Екі мың жыл уақыт бойы Сырдария мен Қаратау таулары арасындағы құнарлы алқапта адамдар мекендеген. Тек Түркістан төңірегінің өзінде археологтар он шақты ескі қалалардың орындары мен қоныстарды тапты. Қазіргі кезде

Қожа Ахмет Яссауи кесенесі орналасқан жерде ерте орта ғасырларда Ясы-күлтөбе қалашығы болған. Бүгінгі күні мұнда 27 гектар аумақта ауқымды археологиялық және қалпына келтіру жұмыстары жүргізілуде. Жақын арада қазба жұмыстарының орнында археологиялық саябақ орналасатын болады.

Түркістанға жақын орналасқан Шауғар қаласының орны да ежелгі қоныстардың біріне жатады. Мұнда плитка мен су құбырының элементтері сақталған. Ал Сидақ қаласының орнында құрбандық шалу орындары қазылып, исламға дейінгі культпен байланысты қызықты заттар табылды.

Кеңінен танымал Сауран қаласының орны сақталып қалған сыртқы қабырғаларымен таң қалдырады. Ежелгі қаланың ішінде үлкен мешіт пен сол кездегі әлемнің кереметі деп атауға болатын тербелмелі мұнаралары бар медресе орналасқан алаң болған. Бұл жердің аэрофототүсірілімінде жүздеген үйлердің, қонысжайлардың және суландыру арналарының сұлбалары көрінеді. Қаратаудың тау бұлақтары мен жылғаларынан он шақырым жерден мұнда таза ауыз суы жер асты құдықтары мен су құбырларының күрделі желісі арқылы келетін болған. Ал бұл жерден үш шақырым жерде Сауранға дейін болған Қаратөбе (Сауран) қаласының орны бар.

Біз Түркістан жазирасының айналасындағы кейбір ежелгі қалалар туралы ғана айттық, олардан басқа, қазіргі саяхатшылар мен зерттеушілерге өздерінің ежелгі тұрғындары туралы көп мағлұмат бере алатын Иқан, Қарнақ, Қарашық, Жүйнек, Шаға, Қосқорған сияқты қалалардың орындары да бар.

ЗИЯРАТ ЕТУ ОРЫНДАРЫ

Түркістаннан солтүстікке қарай 45 км жерде, Қаратау бөктеріндегі Қарнақ кентінің артында зиярат етушілер ерекше қастерлейтін орын — Мұхаммед пайғамбардың сахабасы және ислам дінін уағыздаушы болған Үкаша ата кесенесі орналасқан. Аңыз бойынша, оны атса оқ өтпейтін, шапса қылыш кеспейтін болған, бірақ дұшпандары оның таң намазы кезінде қорғансыз болатын осал жерін біліп, намаз оқып отырған кезде басын шауып алыпты. Үкаша атаның басы домалап барып, қыр етегіне құлайды, сол жер қақ айырылып, жер асты өзені арқылы Меккеге жетеді.

Үкаша атаның қаны төгілген жерде кейіннен ұзындығы 21 м

қабір құлпытасы орнатылды, ал жарық орнында құдық салынды. Тек бейкүнә адам ғана құдық түбінен шелекпен су ала алады, ал күнәлы адамның шелегі бос қайтады деп есептеледі.

Түркістан қаласының оңтүстік жақ шетінде Қожа Ахмет Яссауидің қызы — Гауһар ананың кесенесі орналасқан. Гауһар ана емші болған деседі. Әлі күнге дейін зиярат етушілер оның кесенесіне дерттеріне шипа іздеп келеді.

XIX ғасырда шикі кірпіштен тұрғызылған Марқозы имам кесенесі Түркістаннан 10 шақырым жердегі Шұбанақ кентінің шетінде орналасқан. Марқозы имам Қожа Ахмет Яссауидің замандасы, әрі оның ілімін уағыздаушы болған. Ол үстіне үнемі көк түсті киім киіп жүретіндіктен, халық оны Көктонды ата деп атап кеткен.

МЕШІТТЕРІ МЕН МЕДРЕСЕЛЕРІ

Бір кездері Түркістан мен оның төңірегіндегі қалалар ислам ілімінің орталықтары болған. Ортағасырлық медреселер мен мешіттер біздің заманымызға дейін сақталмады деуге болатын болса, ХІХ ғасырдағы құрылыстарды әлі де кездестіруге болады. Олардың көбі мемлекет қорғауына алынып, мұражайларға айналдырылды.

XIX ғасырдың соңында салынған, Бәйдібек ауданындағы Шаян кентінде орналасқан Аппақ-ишан мешітмедресесі күмбездерінің санымен таң қалдырады — мұнда 35 күмбез бар.

Бұл — бірнеше ондаған жылдар бойы салынған тұтас архитектуралық кешен. Құрылысты Қосым-ишан бастап, ұлы Сейдахмет жалғастырып, немересі Аппақ-ишан аяқтайды. XIX ғасырдың соңында ондаған шәкірт білім алған мешіт пен медресе осы кісінің құрметіне аталды. Кеңес заманында медресе бөлмелері қойма ретінде пайдаланылып, жатақхана ретінде жалға берілді.

Архитектурасы ұқсас, ХІХ ғасырдың аяғымен – ХХ ғасырдың басымен

19th and beginning of the 20th century is found on the outskirts of the village of Akkoily in the Ordabasy district. The mosque has 14 cupolas. During Soviet times it was callously destroyed and the locals carried away bricks to build their houses and sheds. The site was then used as a warehouse and storage facility and the mosque was only restored at the beginning of the 1990s.

Another example of 19th century architecture is located 30 km from Turkistan in the village of Karnak. The columns and ceilings of the hall of the mosque are made of wood and decorated with patterns. The old classrooms now house an exhibition of domestic and decorative items from the 19th to 20th centuries found in Karnak. When it was a centre of religious teaching there were around 25 mosques and madrasahs in Karnak. There is a mulberry tree (Mazhratut) here that they say is over 1,300 years old.

NATURE

You only need to drive a few dozen kilometres from the city before you find yourself in a mountain kingdom. The glorious Karatau mountain range straddles the horizon to the north and west of Turkistan and is a magnet for nature lovers and ecotourists.

Just past Kentau is the Khantagi gorge. The gorge gets its name from its main landmark, which is a stone throne built into the rocks above. On the riverbank are shady spots and

places to park. The gorge is a part of the Karatau reserve so inspectors look after it and keep it clean.

The scenic road from Turkistan to Sholakkorgan via Achisai and its mountain passes makes your journey a pleasure. Before reaching Achisai you will see what looks like a ruined castle, but it is in fact the walls of an old ore-dressing plant built by the British before the Russian Revolution of 1917.

If you travel to the north-east after Karatau towards the village of Abai in the Sozak district you will find yourself in a local beauty spot framed by the Kelinshektau Mountains. Massive rocky outcrops cut into the sky on the borders of the Karatau Nature Reserve.

South Karatau is also beautiful. Here, in the Boraldai mountains, the Boraldai petroglyphs were discovered: on the rocks you can clearly see images of argali (wild sheep), deer, horsemen and hunting scenes.

If you leave Turkistan and travel west, you will find yourself in a sandy landscape with camel thorn and spiky forests of tugai trees and the great Syrdarya River. These areas are popular with fishermen who come here to catch wild carp, bream, silver carp, catfish and snakehead. In the Syrdarya-turkistan State Regional National Park they breed Bukhara deer, but it is rare that you get to see them.

Who knows, you might be lucky.