The Heritage of Turkistan

Today the speed of construction in Turkistan is impressive. A brand new airport has been built along with a stadium, parks with elegant fountains, apartment blocks and administrative buildings. This city, surrounded by famous ancient settlements, is being swiftly and elegantly modernised. Flyarystan now flies to the brand new Hazret Sultan International Airport in Turkistan from Nur-sultan and Almaty.

It’s no secret that most people who arrive in Turkistan have come to see the Mausoleum of Khoja Ahmed Yasawi. It’s not only a sacred site but also an awe-inspiring architectural monument of the 14th century that deserves an article in its own right, but today I would like to talk about the other places well worth seeing within easy reach of Turkistan.

ANCIENT SETTLEMENTS

For two thousand years people lived in the fertile valley between the Syrdarya River and the Karatau mountains. Around the city of Turkistan archaeologists have discovered a dozen ancient settlements. In the early Middle Ages there was a settlement called Kultobe, later known as Yassi, which surrounds the Khoja Ahmed Yasawi mausoleum. The site with its archaeological excavations and painstaking restoration covers an area of 27 hectares. An archaeological park is about to open so visitors can visualise the city as it was.

Shavgar, not far from Turkistan, is another ancient settlement. Tiles and parts of a plumbing system have survived to the present day. In the settlement of Sidak, archaeologists have excavated altars and found interesting items related to a preislamic cult.

The well-known ancient settlement of Sauran is still impressive as its outside walls have been preserved. Inside the ancient city there was a square and grand mosque and madrasah with swinging minarets that would have ranked with any other wonders of the world of their era. Arial photographs show the shapes of hundreds of houses, manors and irrigation canals. A complicated system of underground wells and water-pipes brought clean drinking water to the city from the mountain springs and brooks of Karatau, 10 km away. Only 3 km from Sauran is an even older settlement called Karatobe Sauran.

There are the remains of many other towns and cities around the Turkistan oasis, such as Ikan, Karnak, Karashyk, Zhuinek, Shaga and Koskorgan, all of which have so much to tell us about their former residents, their culture, technology, and the people they traded with.

PILGRIMAGE SITES

If you go past Karnak and turn right towards the foothills of the Karatau mountains, 45 km from Turkistan, you will find the Mausoleum of Ukash Ata, a place revered by pilgrims.

Ukash Ata was a pupil of the Prophet Mohammed and an Islamic preacher. Legend says that neither swords nor arrows could hurt him, but his enemies learnt that he was vulnerable while praying and cut his head off while he was reading a Mohammedan prayer. Ukash Ata’s head rolled away and fell into a cleft in the mountain and from there it was transported to Mecca by an underground river.

Later a tombstone, 21 m long, was placed over the spot where Ukash Ata shed his blood and a well was built into

the cleft. It is believed that only a person without sin can lift a bucket full of water from the bottom of the well; a sinner will pull up an empty one.

On the southern fringes of the city of Turkistan is the mausoleum of Gaukhar Ana, a daughter of Khoja Ahmed Yasawi, who is said to have been a healer. Today it is a site of pilgrimage where people come to pray for a miracle cure for their diseases. The Mausoleum of Imam Marcozy, built of unfired bricks in the 19th century, is 10 km from Turkistan on the outskirts of Shubanak. Imam Marcozy was a contemporary of Khoja Ahmed Yasawi and shared his teachings. As he always wore blue clothes, he was also known as Koktondy Ata (in Kazakh koktondy means ‘in blue sheepskin coat’).

MOSQUES AND MADRASAHS

Once Turkistan and its surrounding cities were a centre of Islamic teaching. While most of the medieval madrasahs and mosques have disappeared, many built in the 19th century are still standing. Most are protected by the government and have been turned into museums.

The mosque-madrasah of Appak Ishan, built at the end of the 19th century in the village of Shayan in the Ordabasy district has an impressive number of cupolas. There are 35. It is part of an architectural complex that took several decades to build. The work was started by Kossym Ishan, continued by his son Seidakhmet, and completed by his grandson, Appak Ishan. The mosque and madrasah, where up to 50 students were studying by the end of the 19th century, were named after him. During the Soviet times the madrasah rooms were used as storage and a dormitory.

The Ishan Bazaar mosque, with similar architecture dating back to the end of the

даталанатын Ишан базар мешіті Ордабасы ауданындағы Аққойлы ауылының шетінде орналасқан.

Мешітте 14 күмбез бар. Кеңес заманында ол варварлықпен қиратып, бүлдірілген: кірпіштерін жергілікті тұрғындар үйлері мен қора-қопсыларын салуға тасып алып кеткен. Кейінірек бұл жерде қойма үй-жайлары мен дүкен болған. Мешіт 1990-шы жылдардың басында ғана қалпына келтірілді.

ХІХ ғасырдағы сәулет өнерінің тағы бір үлгісі Түркістаннан 30 км қашықтықта Қарнақ кентінде орналасқан. Мұнда мешіт айванының бағандары мен төбесі ағаштан жасалып, оюлармен өрнектелген. Бұрын шәкірттер оқыған үй-жайларда Қарнақтан табылған XVIIIXX ғасырлардағы тұрмыстық заттар мен әшекейлердің экспозициясы ұсынылған. Жалпы, бір кездері діни ілімдердің орталығы болған Қарнақта 25 мешіт пен медресе болған. Мұнда сіздер жасы

1300 жылдан асты делінетін Мажратут тұт ағашын да көре аласыздар.

ТАБИҒАТЫ

Қаладан небәрі бірнеше ондаған шақырым жүріп өткеннен кейін сіздер нағыз тау патшалығына тап боласыздар. Түркістанның солтүстігі мен батысында Қаратау жотасы өтеді. Таулар мен экологиялық туризмді жақсы көретіндер жергілікті табиғат сұлулығына лайықты бағасын береді.

Кентаудан кейін бірден Хантағы шатқалы басталады. Оның бұлай аталуы кездейсоқ емес, биік жартаста тастан тұрғызылған хан тағы шатқалдың басты көрнекілігі болып табылады. Өзен жағасында беседкалар мен тұрақ орындары бар. Шатқал Қаратау қорығына жатады, сондықтан қорық инспекторларының жұмысының арқасында мұнда тазалық пен тәртіп орнаған.

Түркістаннан Шолаққорғанға Ащысай және таулы асулар арқылы өтетін жол сіздерді зеріктірмейді. Ащысайға жетпей, сіздер қорған қирандыларына қатты ұқсайтын нәрсені көресіздер. Алайда бұл қорған емес, революцияға дейін ағылшындар салған ескі кен байыту фабрикасының қабырғалары.

Қаратаудың солтүстік-шығыс бөлігіне өткенде, Созақ ауданындағы Абай кентінің жанында сіздер мұндағы ең әдемі жерлердің бірі — Келіншектау тауларын көресіздер. Жартастардың өткір және сілемді шыңдары өте әсерлі. Мұнда сондай-ақ Қаратау қорығы кордондарының бірі орналасқан.

Оңтүстік Қаратау да өте әдемі. Бұл жерде, Боралдай тауларында Боралдай петроглифтері деп аталатын жартастағы суреттер табылған: жартастарда арқарлардың, бұғылардың, салт атты адамдардың бейнелері және аңшылық көріністері айқын көрінеді.

Түркістаннан батыс жаққа қарай жүретін болсаңыздар, құм, түйе тікенектері, тоғайлы ормандар және ұлы Сырдария өзені патшалығына тап боласыздар. Бұл жерлер балықшылардың арасында кеңінен танымал: мұнда сазан, табан балығы, дөңмаңдай балық, жайын, жыланбас балық ауланады. Ал Сырдария-түркістан мемлекеттік аймақтық табиғи паркінің кордонында Бұхара бұғысы өсіріледі. Бірақ оларды көру — үлкен сәттілік.

Мүмкін, сәттілік дәл сіздерге күліп қарайтын болар?