Мұхит Дулу Алматы муралдары

Mukhit Dulu. Almaty Murals Мухит Дулу. Муралы Алматы

Мұхит Дулу өзінің есіміне әбден сәйкес келеді: ол мұхиттағы балықтар сияқты сансыз көп идеяларға толы, өнердің әр түрлі техникалары мен бағыттарының, шабыттың толқынында жүзеді.

Мұхит әр түрлі өнер ағымдарына баспен сүңгігенді жақсы көреді, тереңірек, яғни қызықтырақ жерлерін іздейді. Дәстүрлі графика мен кескіндемеден бастап қуыршақ жасауға, өнер нысандарына, комикстер мен коллаждарға дейін көп нәрсені байқап көрген. Мысалы, қазір ол каллиграфияны, типографиканы және граффитиді біріктіретін, өзі үшін жаңа стиль — каллиграффитиді меңгеруде. Әрине, қазіргі уақытта танымал болып отырған өз жұмыстарының стикержапсырмаларын да жасайды, графикалық редакторлармен тәжірибелер жасайды.

In Kazakh means ‘ocean’, and Mukhit Dulu has been aptly named as he is as full of ideas as an ocean is with fish. He surfs the waves of his inspiration with a variety of artistic styles and techniques.

mukhit

Mukhit is an enthusiast who dives head first into different artistic movements, looking for the parts that will interest him most. He has mastered a wide range of skills, from traditional graphic art and painting to making puppets, decorative objects, comics and collages. Right now he is experimenting with ‘calligraffiti’, an art form that combines calligraphy, typography and graffiti. Alongside this he designs popular stickers and is experimenting with a graphics editing program.

Мұхит — атақты көркемөнер әулетінің жалғастырушысы, ол шығармашылық ортада өсті. Оның анасы жағынан туыстары — танымал қазақстандық суретшілер Амандос Ақанаев, Нэлли Бубэ, Ботагөз Ақанаева. Әкесі жағынан ол Қазақстанның алғашқы әнұраны мәтінінің тең авторы — ақын Қадыр Мырза Әлінің немересі болып келеді. Өзінің таланты жөнінен еш кем түспейтін інісі мен қарындасы Глеб және Рада Антощенко-оленевтер туралы Мұхит ерекше жылулықпен, елжірей әңгімелейді, өйткені бұл шығармашылық отбасы мүшелерін қан ғана емес, рухани байланыс та байланыстырады. Мысалы, Глеб ағасына барлық муралдарын салуда белсенді көмектескен.

Алматыда муралдарды классиктердің әйгілі полотноларының негізінде

Mukhit comes from a famous artistic dynasty and grew up surrounded by art and artists. His family on his mother’s side includes the famous Kazakhstani artists Amandos Akanayev, Nelly Bube and Botagoz Akanayeva. On his father’s side he is a grandson of the poet Kadyr Myrz Ali, co-author of the text of the first Kazakh national anthem. Mukhit talks with great affection of his no-less gifted younger brother and sister, Gleb and Rada Antoshchenko Olenev, as this is a closely-knit family. Gleb, for example, has helped his brother paint his murals.

There was a time when murals in Almaty were only reproductions of classic, well-known paintings, but

Мухит — продолжатель известной художественной династии, он вырос в абсолютно творческой среде. Его семья по маминой линии — известные казахстанские художники Амандос Аканаев, Нэлли Бубэ, Ботагоз Аканаева. По папиной линии он приходится внуком поэту Кадыру Мырзе Али, соавтору текста первого казахстанского гимна. Про своих не менее одаренных младших брата и сестру — Глеба и Раду Антощенко-оленевых, Мухит рассказывает с особой нежностью, ведь в этой творческой семье все связаны не только кровными, но и духовными узами. Глеб, к примеру, активно помогал старшему брату рисовать все его муралы.

Было время, когда муралы в Алматы рисовали по мотивам известных полотен классиков. Но Мухит решил пойти своим путем. Он стал рисовать настенную графику не по чужим, а по своим эскизам. Для родного города Алматы Мухит за три года создал четыре мурала в рамках фестиваля, организованного общественным фондом «Дети рисуют мир».

Если приглядеться к работам Мухита, легко заметить любовь художника к казахскому орнаменту и обилию деталей на рисунках. Конечно, на масштабных полотнах величиной во всю стену расписывать детали нет смысла, их просто не будет видно издалека. Поэтому он выбирает красочные объемные иллюстрации. Вот что сам художник рассказывает о своих четырех муралах, украшающих Алматы.

салатын кездер болды. Бірақ Мұхит өз жолымен жүруді жөн көрді. Ол қабырға графикасын өзгелердің емес, өзінің эскиздері бойынша сала бастады. Туған қаласы Алматы үшін Мұхит «Балалар әлемді бейнелейді» қоғамдық қоры ұйымдастырған фестиваль аясында үш жылда төрт мурал салды.

Мұхиттың жұмыстарына зейін қойып, мұқият қарасаңыздар, суретшінің қазақтың ою-өрнегіне деген сүйіспеншілігін және суреттерде детальдардың мол болуына мән беретіндігін байқау қиын емес. Әрине, бүкіл қабырға көлеміндегі ауқымды полотноларда детальдарды бейнелеудің еш мәні жоқ, олар бәрі бір алыстан көрінбейді. Сондықтан ол айшықты, көлемді иллюстрацияларды таңдайды. Алматыны безендірген төрт муралы туралы суретшінің өзі былай деп әңгімелейді:

– Муралдарды інім Глебпен бірге

2017 жылы сала бастадық. Мен бірнеше жыл бойы өзімнің авторлық стилімді дамытып, ұлттық нышандарды өзімнің көркемдік орындауымда беріп келдім. Інім екеуіміз бес қабатты ғимараттың қабырғасын суретпен безендіргенде, нағыз шаттық сезіміне бөлендім, өйткені бұған дейін біз тек қағаз бен кенепке сурет салатын едік. Ал бұл болса — жүз шаршы метрді алатын сурет!

Бірінші муралда біз көптеген детальдары мен өрнектері бар, үйлену тойында киетін ұлттық стильдегі қазақтың дәстүрлі бас киімі — сәукеле киген қазақ қызын бейнеледік. Бұл жұмыстағы скиф-сақ стиліне ежелгі майялар мен ацтектер өрнектерінің

Mukhit decided to follow his own path and use his designs, not other people’s. Within three years, Mukhit had created four murals in his home town of

Almaty as part of a festival organised by The Children are Painting the World foundation.

If you take a closer look at Mukhit’s murals you can see his love of Kazakh ornamental patterns and the abundance of detail in the paintings. Small details can get lost in a mural of this size and be invisible from a distance, so he used colourful three-dimensional graphics to highlight them. He spoke to us about his four murals in Almaty.

“My younger brother Gleb and I started painting murals in 2017. I had been developing my own style and my own artistic interpretation of national symbols for several years, and when my brother and I painted the side of a five-storey building it was a

– Мы вместе с моим младшим братом Глебом начали рисовать муралы в 2017 году. Я на протяжении нескольких лет разрабатывал свой авторский стиль, национальные символы в собственной художественной подаче. И, когда мы с братом расписали стену пятиэтажки, я испытал настоящий восторг, ведь до этого мы рисовали лишь на бумаге и холсте. А тут — рисунок, занимающий 100 квадратных метров!

На первом мурале мы изобразили казахскую девушку в саукеле — традиционном казахском свадебном головном уборе в национальном стиле с множеством деталей и узоров. В скифо-сакский стиль этой работы были вплетены элементы узоров древних майя и ацтеков. На саукеле сидит маленькая сова, тоже являющаяся особым символом у кочевых народов, в частности, у казахов.

элементтері қоса өрілген. Сәукеледе кішкентай үкі отыр, ол да көшпелі халықтардың, атап айтқанда, қазақтардың арасында ерекше нышан болып табылады.

Екінші муралды арада бір жыл өткен соң, жазда, субұрқағы бар және адам аяғы көп жүретін жер — Алматы-2 темір жол вокзалында жасадық. Бұл — аузынан жалын шашқан скиф барысының бейнесі. Ол да көптеген детальдардан тұрады, оны футуризм мен көнеліктің ерекше бір қоспасы десе болады. Вокзал маңында жұмыс істеу өте қиын болды: дәл сол кезде жөндеу жұмыстары жүріп жатты, әрі күн сайын аптап ыстықта у-шу, дабыр-дұбыр, қайыршылардың айқайлары, полицейлердің ысқырықтары естіліп тұратын.

Үшінші муралда да ұсақ детальдардан тұратын үлкен ысқылы музыкалық аспап — қазақтың қобызы бейнеленген. Қобызды жасаушы, ақын және композитор Қорқыт ата туралы, қобыздың қалай пайда болғаны, қалай мәдениетіміздің бір бөлігіне айналғандығы туралы аңыз бар. Бірақ менің көркемдік нұсқам бойынша бұл қасиетті аспап адамзатқа бір кездері басқа, неғұрлым дамыған өркениеттерден берілген. Ол аса канондық болып шықпады: оның мойны да жіңішкерек, төменгі беті де қысқарақ, ал аспаптың ішінде оттың фонында қыз бен жігіт айнала билеп жүр. Оң жағында скиф-сақ өрнектерінен тұратын, қазақтың екі саусаққа бірдей тағылатын шомбал жүзігіне ұқсайтын күлгін түсті үлкен жұлдыз көрініп тұр.

Менің эскизім бойынша төртінші муралды сол 2019 жылы басқа жігіттер салды. Түрік тотемі — адамның баласын қорғаған шұлан қасқыр бейнесі адам мен табиғаттың жақындығын, олардың бір-бірінен ажырамастығын еске салады. Жұмыстың түпнұсқасы — жеке топтамада, ал муралдың өзі Алматы орталығындағы ғимараттың қабырғасында орналасқан. Эскиздің төменгі жағында көне түркі рунасымен «Тәңірі» сөзі жазылған.

Монументалды суреті бар әрбір мурал өнер нысанына айналады; суретшінің жұмыстарының арқасында қала ауқымды көрме кеңістігіне айналып, жандана түсуде. wonderful experience. This was the first time we had worked with materials other than paper and canvas, and now we had a hundred square metres to paint.

“On the first mural we depicted a Kazakh girl wearing a saukele, a traditional Kazakh wedding headdress in our national style, with lots of patterns and detail. Some elements of ancient Maya and Aztec patterns were intertwined with the Scythian-saka design. The small owl that sits on the saukele is a special symbol for nomads and Kazakhs in particular.

“We made the second mural in the summer, a year later, at the railway station Almaty-2, in a busy area with a small fountain. We painted the image of a Scythian snow leopard breathing fire. It was also very detailed, a mix of futurism and antiquity. Working on site there was difficult, being so close to the railway station we had construction going on all around us and were bombarded with the sounds of people shouting, the cries of hawkers and beggars and the shrill whistles of the police.

“The third mural depicts a large Kazakh kobyz, a stringed musical instrument, and it also contains a wealth of small details. There is a legend about its creator, the akyn (storytelling poet) and composer, Korkyt-ata, which describes how the kobyz appeared and became a part of our culture. But, according to my artistic version, a long time ago this sacred instrument was given to humans by another, more developed civilization. It is a somewhat unorthodox instrument with a thinner fingerboard, a shorter lower sounding board, and inside the instrument a boy and a girl whirl in a dance against a backdrop of flames. On the right you can see a large lilac star of Scythian-saka design, an image you can find on the type of massive Kazakh finger ring that is worn simultaneously on two fingers.

“The fourth mural was painted by others following a drawing I made in 2019. It is an image of a Turkic totem, and a shewolf defending a human baby reminds us of the proximity of humans and nature and the integrity of this relationship. The original work is in a private collection and the mural is on a building in the centre of Almaty. The lower part of the painting has the inscription ‘Tengri’ in Old Turkic runes.”

Every mural on this scale becomes a work of art and this artist is bringing the city to life by turning it into a threedimensional exhibition space.

Второй мурал мы делали летом, спустя год, на железнодорожном вокзале Алматы-2, на оживленном пятачке с фонтанчиком. Это изображение скифского барса, изрыгающего пламя. Он тоже состоит из множества деталей — этакий микс футуризма и древности. Работать на привокзальном пятачке было очень сложно: там как раз шел ремонт, и каждый день в палящую жару мы слышали шум, гам, крики попрошаек, свистки полицейских.

На третьем мурале изображен большой казахский кобыз — смычковый музыкальный инструмент, тоже состоящий из мелких деталей. Существует легенда о его создателе, акыне и композиторе Коркыт-ата, о том, как появился на свет кобыз, как он стал частью нашей культуры. Но, по моей художественной версии, этот сакральный инструмент был некогда передан человечеству другими, более развитыми цивилизациями. Он получился не совсем каноническим: у него и гриф тоньше, и нижняя дека укорочена, а внутри инструмента на фоне огня кружатся в танце парень и девушка. Справа видно большую сиреневую звезду из скифо-сакских узоров, она похожа на массивный казахский перстень, который надевают сразу на два пальца.

Четвертый мурал по моему эскизу нарисовали в том же 2019 году другие ребята. Изображение тюркского тотема — волчицы, защищающей человеческого детеныша, напоминает о близости человека и природы, об их неделимости. Оригинал работы находится в частной коллекции, а сам мурал — на стене здания в центре Алматы. На нижней части эскиза древнетюркскими рунами написано слово «Тенгри».

Каждый мурал с монументальным рисунком превращается в арт-объект. Благодаря работам художника город оживает, превращаясь в объемное выставочное пространство.

Зергерлер Нұрдос Әлиасқаров пен

Ардақ Әбішевтің авторлық топтамаларынан алынған әшекейлер.

Jewellery by zergers

Nurdos Aliaskarov and

Ardak Abishev.

Украшения из авторских коллекций зергеров — Нурдоса Алиаскарова и Ардака Абишева.

Батыс Қазақстанның ерекше және жарқын зергерлік өнері бізге атабабаларымыздың құпияларын ашып, ғасырлар қойнауынан, ғұндар дәуірінен келе жатқан сұлулықты паш етеді.

Кеңестік физик-географ ғалым Борис Федорович бұл өлкелерді «сырлы сандықша» деп атағанда, ең алдымен өлкенің таңғажайып табиғатын меңзеген. Бірақ оның айтқаны басқа жағынан да дұрыс болып шықты: Батыс Қазақстанның сырлы сандықшасында керемет әшекейлер сақталған.

Ғалымдардың Маңғыстау жерінде уақыт тоқтап қалған деуі еш асыра айтқандық емес. Алғашқы табиғи ландшафттар, киелі орындар, тас балбалдар қатарлары, ежелгі жер асты мешіттері — бұл жерде бәрі өзгеше, бәрі ерекше.

The distinctive jewellery of West Kazakhstan displays a combination of harmony and beauty that has been passed down through the centuries, from as far back as the era of the Huns, and reveals some of the secrets of our ancestors.

When the Soviet scientist and geographer, Boris Fedorovich, described these lands as a precious jewellery box, he had in mind the astonishing natural landscapes he found here. But his description was apt as Mangystau in West Kazakhstan is also the source of some amazing jewellery, created in a place that seems untouched by the passing of time, a treasure trove of primeval natural landscapes, sacred sites, armies of stone Balbal statues and ancient underground mosques.

Самобытное и яркое ювелирное искусство Западного Казахстана несет красоту из самой глубины веков, от эпохи гуннов, раскрывая нам секреты предков.

Советский ученый-физикогеограф Борис Федорович назвал эти края заповедной шкатулкой, имея в виду, прежде всего, удивительную природу края. Однако он оказался прав и в другом: в заповедной шкатулке Западного Казахстана хранятся такие же удивительные украшения.

Когда ученые говорят, что на земле Мангистау остановилось время, они ничуть не преувеличивают. Первозданные природные ландшафты, сакральные места, армии каменных изваяний-балбалов, древние подземные мечети — все здесь другое, необыкновенное.

АЛГЕБРАМЕН ҮЙЛЕСІМДІ ТЕКСЕРУ

Зерттеуші Наталия Оразбаева: «Қазақтың халық шеберлері — зергерлер жасаған әйелдер әшекейлерінің мол ассортименті ішінде Батыс Қазақстан тайпаларының әшекейлері дербес топқа бөлініп, ерекше көзге түседі. Олардың сыртқы түрі де, жасалу техникасы мен безендірілу тәсілдері де өзгеше», – деп жазған.

Ғалымдар бүршіктеу, ширатпа өрме техникасынан бастап бүршіктелген үшбұрыштармен және қиықшалармен сәндеуге, ақықтан көз орнатуға және т.б. дейінгі ғұн дәуірінің мұрасы нақ осы Батыс Қазақстан бұйымдарында ерекше айқын көрініс табады деп есептейді. Бұйымдардың материалы алтыннан күміске өзгерді, технологиясы жеңілдетілді, декоры күрделене түсті, бірақ стильдің негізгі қағидалары сақталып қалды және бұл он төрт ғасыр бойы осылай болып келді. Бұл батысқазақстандық зергерлердің қолынан қалай келді? Маңғыстау жерінің тағы бір құпиясы осы.

Бірақ, қалай болғанда да, ғұндардан кейін араға ғасырлар салып, аландардың, сарматтардың және оғыздардың дәстүрлері негізінде, Иранның, Хорезмнің және Түркменияның ықпалымен

Батыс Қазақстанда бірегей, ерекше зергерлік стиль қалыптасты. Декорының негізінде қатаң геометриялық өрнек жатқандықтан, бүгінде біз оны жай ғана геометриялық деп атаймыз. Осы қиықшалар мен үшбұрыштардың, шеңберлер мен сопақшалардың барлығы мінсіз симметриялы композицияларды түзеді: нағыз «алгебрамен үйлесімді тексеруге» болатын жағдай.

Батысқазақстандық әшекейлер әрқайсысын жеке-жеке алғанда ғана

CREATING HARMONY WITH ALGEBRA

The researcher Natalia Orazbayeva wrote, “In the wide range of women’s jewellery made by traditional Kazakh zergers (jewellers), those of the tribes of West Kazakhstan stand out from the rest as an independent group. They are original in appearance, in the way they were made and in the way they were worn”.

Historians think that the jewellery of West Kazakhstan is a legacy of the Hun era, from its construction techniques that involve granulation and spiral filigree work, to the decorative effects created from the grainy-finish of triangles and rhombs and cornelian inserts. While the materials changed, from gold to silver, the technology was simplified and the decorative techniques became more complicated, the main canons of style remained the same for fourteen centuries. How did the zergers of West Kazakhstan achieve this level of mastery? It is yet another of Mangystau’s mysteries.

One way or another, in the centuries following the Huns, West Kazakhstan developed its unique, distinctive style of jewellery based on the traditions of the Alans, Sarmatians and Oghuzes, under the influence of Iran, Khorezm and Turkmenistan. The style is what we would now call geometrical, as the designs follow strict geometrical ornamental patterns.

ПОВЕРИТЬ АЛГЕБРОЙ ГАРМОНИЮ

Исследователь Наталия Оразбаева писала: «Среди широкого ассортимента женских украшений, изготовленных казахскими народными мастерамизергерами (ювелиры), резко выделяются, обособляясь в самостоятельную группу, украшения племен Западного Казахстана. Они самобытны как по внешнему виду, так и по технике изготовления и приемов украшения».

Ученые считают, что именно в изделиях Западного Казахстана особенно ярко проявляется наследие эпохи гуннов: от техники (зернь, витая скань) до декора (зернистые треугольники и ромбы, вставки из сердолика и т. д.). Менялся материал: от золота — к серебру, упрощалась технология, усложнялся декор, но основные каноны стиля сохранялись, и так было на протяжении 14 веков. Как это удалось западноказахстанским зергерам? Это еще одна тайна земли Мангистау.

Но так или иначе через столетия после гуннов на основе традиций аланов, сарматов и огузов, под влиянием Ирана, Хорезма и Туркмении в Западном Казахстане сложился уникальный, особенный ювелирный стиль. Сегодня мы называем его просто геометрическим, поскольку в основе его декора — строгий геоме

емес, жиынтықта да өте үйлесімді. Оларды пішін, техника және декор бірлігі біріктіреді. Жұп білезіктер мен жүзіктер, самайлық салпыншақтар мен сырғалар, мойын және кеуде әшекейлері, солардың ішінде Қазақстанның басқа аймақтарында ғана емес, бүкіл әлем бойынша баламасы жоқ әшекей — әйгілі өңіржиек ерекше көзге түседі.

ЖАУЫНГЕР ӘЙЕЛДЕРДЕН ҚАЛҒАН МҰРА

«Өңіржиек» сөзін басқа тілдерге аудармақ болып, оны «алқа», «салпыншақ» және т.б. деп атайды. Шын мәнінде өңіржиек — солардың ешқайсысы да емес. Бұл — көлденеңінен орналасқан және өзара қалың шынжырлармен біріктірілген, әдетте үштен жетіге дейінгі бірнеше тілімшеден тұратын ерекше композициялы әшекей. Дәл осындай шынжырлар төменгі тілімшенің шетіне де бекітіліп, өңіржиек өз иесін қорғауы тиіс стильдендірілген жыланның басы пішініндегі салпыншақтармен аяқталады.

Жалпы алғанда, барлық басқа қазақ әшекейлері сияқты, өңіржиек те қорғау функциясын атқарады. Алайда нақ осы өңіржиектің қорғау функциясы айқын: ол әйелдің кеудесі мен ішін зұлым күштерден, қарапайым тілмен айтқанда, көз тиюден қорғайды.

Оны қалыңдықтың, ал кейіннен жас келіншектің тағып жүруі бекер емес: бұл жердегі мақсат — тезірек жүкті болып, аман-есен дені сау баланы дүниеге әкелу, оны жақсылап тамақтандырып өсіру, өзін әйелдер ауруларынан қорғау. Қазіргі заманғы кейбір қазақстандық дәрігерлер тіпті өңіржиекті емшектің созылмалы ауруы мен басқа да қабыну ауруларының алдын алу үшін таққан деп санайды, өйткені күмістің бактерицидтік қасиеті бар.

All these rhombs, triangles, circles and ovals are arranged in symmetrical compositions, creating the same harmony you achieve with algebra.

The jewellery of West Kazakhstan works just as well when pieces are worn individually or as a harmonious group, unified by a common form and decorative style. Paired bracelets and finger rings, temple pendants and earrings, the neck and chest jewellery including the distinctive onirzhiek that is unique to this region of Kazakhstan: you won’t find anything else in the world to compare with these.

LEGACY OF OUR FEMALE WARRIORS

When you try to translate the word onirzhiek from Kazakh into English there are various words that you can come up with, such as necklace, carcanet or pendant, but the onirzhiek is none of these. It is a decorative piece consisting of several horizontal plates, usually numbering between three and seven, connected by thick chains. The same chains are fixed at the edge of the lower plate and the onirzhiek is completed with zhylan bas, pendants in the shape of snakes’ heads that are designed to protect their owner.

The onirzhiek has, like other Kazakh jewellery, a protective role, in particular to guard a woman’s chest and belly from the evil eye. Thus it was worn by brides and young wives to hasten their pregnancy and help them give birth to a healthy baby, to allow them to nurse well while also protecting themselves from female diseases. Some modern Kazakhstani doctors think that women wore onirzhiek to prevent mastitis and other inflammatory diseases as silver

трический орнамент. Все эти ромбы и треугольники, круги и овалы образуют идеально симметричные композиции: тот самый случай, когда можно поверить алгеброй гармонию.

Западноказахстанские украшения абсолютно гармоничны не только каждое по отдельности, но и в комплекте. Их объединяет единство формы, декора и техники. Парные браслеты и перстни, височные подвески и серьги и, наконец, шейные и нагрудные украшения, среди которых особенно выделяется знаменитый ониржиек (өңіржиек) — украшение, аналогов которому нет не только в других казахстанских регионах, но и в мире.

НАСЛЕДИЕ ЖЕНЩИНВОИТЕЛЬНИЦ

Как только не называют ониржиек, пытаясь перевести казахское слово на другие языки: «ожерелье», «колье», «подвеска» и т. д. На самом деле ониржиек — ни то, ни другое, ни третье. Это украшение с особенной композицией, в которой несколько пластин — обычно от 3 до 7, расположенных горизонтально и соединенных между собой толстыми цепочками. Такие же цепочки крепятся по краям нижней пластины, и завершается ониржиек подвесками в форме жылан бас — стилизованными змеиными головами, которые призваны оберегать хозяйку.

Впрочем, ониржиек в целом выполняет охранную функцию, как и все остальные казахские украшения. Другое дело, что именно у ониржиека она совершенно конкретная: охранять грудь и живот женщины от злых сил. Проще говоря, от сглаза. Не зря его надевала невеста и носила потом молодая жена: чтобы быстрее забеременеть и благополучно родить здорового ребенка, чтобы хорошо его выкормить и оградить себя от женских заболеваний. Некоторые современные казахстанские врачи даже считают, что ониржиек носили для профилактики мастопатии и других воспалительных заболеваний, ведь серебро обладает бактерицидными свойствами.

Есть этому и другое объяснение: огромный ониржиек, покрывающий всю грудь, защищал священную сердечную чакру.

А мне больше нравится еще одна версия, согласно которой ониржиек — это стилизованная часть древней кольчуги, наследие женщин-воительниц, некогда живших в степях Мангистау. Помните, что писал Геродот об амазонках?

Мұның басқа түсіндірмесі де бар: бүкіл кеудені жауып тұратын үлкен өңіржиек қасиетті жүрек чакрасын қорғаған.

Маған тағы бір нұсқасы көбірек ұнайды, ол бойынша өңіржиек — ежелгі кіреуке сауыттың стильдендірілген бөлігі, бір кездері Маңғыстау даласында өмір сүрген жауынгер әйелдердің мұрасы. Геродоттың амазонкалар туралы не жазғаны естеріңізде ме?

Тарихта аты аңызға айналған жауынгер әйелдердің суреттері өте аз сақталған, бірақ Батыс Қазақстанның, сол Борис Федоровичтің айтуы бойынша, шөл дала табиғатының жүздеген кереметін танып білуге болатын сиқырлы жер екендігі біздің есімізде ғой. Әрі біз бұған «тек табиғаттың ғана емес» деп қосар едік. Сондықтан дәл осы жерде, Үстірт платосындағы атақты киелі орындарға жақын маңда ежелгі жауынгер әйелдердің тас мүсіндері табылғандығына таң қалудың қажеті жоқ. Тек мүсіндер ғана емес, құлпытастар да табылған: бір кездері олардың әрқайсысының астында ер жүрек жауынгер әйел жерленген.

2012 жылы Үстірттегі тас мүсіндерде бейнеленген суреттер негізінде жауынгер әйелдің тарихи-көркем бейнесін жаңғырту жобасы жүзеге асырылды.

Олай болса, өзінің қуаты жөнінен тіпті көршілес түркмендердің күрделі білезіктерімен бәсекелесе алатын атақты батысқазақстандық білезіктер немесе кейде қолдың басын толықтай жабатын үлкен жүзіктер, немесе тіпті самайлық салпыншақтар (Батыс Қазақстандағы бұл әшекейдің бір түрі басқа еш нәрсеге емес, найзаның ұшына ұқсайды) сияқты, өңіржиекке неге ежелгі әйелдер сауытының мұрагері болмасқа? has antibacterial properties. Another explanation is that the huge onirzhiek, in covering the entire chest, protected the sacred heart chakra.

My favourite version is that the onirzhiek is a stylised piece of ancient armour, the legacy of the female warriors who once strode across the steppes of Mangystau. Do you remember what Herodotus wrote about the Amazons?

History has kept few authentic images of these legendary women warriors, but West Kazakhstan is a magical place where, according to Boris Fedorovich, you can find hundreds of natural wonders, so it should be no surprise that we have found, next to the famous sanctuaries of the Ustyurt plateau, stone statues of ancient female warriors. Not just statues but also headstones, marking the place where these brave warriors were buried. A project was started in 2012 to produce an historical and artistic recreation of these warrior women, based on the images found on the stone sculptures at Ustyurt.

There is no reason why onirzhiek wouldn’t be the obvious successor to the armour of these ancient warriors, just as the famous bracelets of West Kazakhstan can compete in power with the complex bracelets worn by the neighbouring Turkmens. Or the huge finger-rings that sometimes cover the entire hand, or even the temple pendants that resemble spearheads: so much of this jewellery is entirely reminiscent of armour.

EVERYTHING HAS A MEANING

One interesting aspect of the warlike character of this jewellery is that neither this nor its large size ever results in bulky pieces. Art critics attribute this to the organic style and harmony we have already mentioned. Take any West Kazakhstan kudagi zhusik or finger ring, adorned with a large, flat medallion-shaped base mounted with gemstones. If there is an even number of gemstones they will be placed symmetrically, or in groups of three or five. They are linked with smaller decorative elements in the same accurate order and all this magnificence is outlined with filigree work or an ornamental pattern that does not overload the composition but emphasises it, just as a painting is improved by a good frame.

When you add their semantic meaning to the decorative role played by these gemstones you will understand the attraction of the jewellery of West

История сохранила очень мало достоверных изображений легендарных женщин-воинов, но мы же помним: Западный Казахстан — это волшебное место, где, по словам того же Бориса Федоровича, можно познать сотни чудес природы пустыни. Добавим: и не только природы. Поэтому не стоит удивляться, что именно там, близ знаменитых святилищ плата Устюрт, были обнаружены каменные изваяния древних воительниц. Не просто статуи, а надгробия: когда-то под каждым из них была похоронена храбрая женщина-воин. В 2012 году был воплощен в жизнь проект по историко-художественному воссозданию образа женщины-воина на основе изображений на каменных изваяниях Устюрта.

Так почему бы ониржиеку не быть наследником древних женских доспехов?

Равно как и знаменитым западноказахстанским браслетам, которые по своей мощи могут соперничать даже со сложными браслетами соседейтуркменов. Или огромным перстням, которые порой покрывают всю кисть руки. Или даже височным подвескам: один из видов этого украшения в Западном Казахстане напоминает не что-нибудь, а наконечник копья.

ВО ВСЕМ ЕСТЬ СМЫСЛ

Самое интересное: ни эти намеки на воинственность, ни крупные размеры не делают украшения западноказахстанских зергеров громоздкими. Искусствоведы считают, что дело в органичности декора, в той самой гармонии, о которой говорилось выше.

Возьмите в руки любой западноказахстанский перстень құдағи жүзік: большая плоскость уравновешивается вставками из камней в оправе. Европеец бы назвал их медальонами. Эти медальоны расположены, опять же, идеально симметрично, если их четное количество, или, образуя такую же идеально цельную композицию, если их 3 или 5. Между ними в таком же четком порядке располагаются декоративные элементы поменьше, а вокруг всего этого великолепия по контуру — скань или орнамент, которые не перегружают композицию, а подчеркивают. Так хорошая рама усиливает впечатление от картины.

Добавьте к этому смысловое, а не только декоративное значение всех элементов украшения, и вы поймете секрет притягательности западноказахстанских украшений, их необыкновенного изящества, несмотря на размеры.

БӘРІНДЕ МАҒЫНА БАР

Ең қызығы: жауынгершілік туралы меңзеулер де, ірі өлшемдер де батысқазақстандық зергерлердің әшекейлерін тым көлемді етпейді. Өнертанушылар мәселе декордың органикалығында, жоғарыда айтылған үйлесімділікте деп санайды.

Кез келген батысқазақстандық құдағи жүзікті қолдарыңызға алып көріңіздерші: үлкен жазықтық тастардан көз орнатылған қондырмалармен теңдестіріледі. Еуропалықтар оларды медальон деп атар еді. Бұл медальондар жұп санды болса, мінсіз симметрия түзіп орналасады, ал үшеу немесе бесеу болса, дәл сондай мінсіз тұтас композиция түзеді. Олардың арасында дәл осындай айқын ретпен кішірек сәндік элементтер орналасады, ал осы тамаша көріністі айнала контур бойымен композицияға салмақ түсірмейтін, бірақ айқындай түсетін өрме немесе өрнек жүргізіледі. Жақсы жиектеме суреттің әсерін дәл осылай күшейткен болар еді.

Бұған әшекейдің барлық элементтерінің сәндік қана емес, мағыналық мәнін де қоссаңыздар, батысқазақстандық әшекейлердің тартымдылығының, көлеміне қарамастан, керемет әдемі болуының сырын түсінесіздер.

Ең қарапайым геометриялық нақыштар: үшбұрыш, қиықша, шеңбер, айқаршық. Ал беретін мағынасы тіпті де қарапайым емес. Мәселен, сүйір ұшы жоғары қараған үшбұрыш еркектік бастау мен от нышанын білдіреді. Сүйір ұшы төмен қараған үшбұрыш — әйелдік бастау, су. Екеуі қиықшаға біріккенде, құнарлылықты білдіреді. Айқаршық — өмірдің ғажайыбын сыйлайтын Күн нышаны. Тағы бір күн белгісі — шеңбер де көшпенді үшін құнарлылық пен бүкіл даланың, яғни бүкіл әлемнің нышаны болып есептеледі. Осының бәрі бір сақинада немесе бір тұмарда,немесе бір сырға жұбында жинақталған.

Осындай тарихы мен мән-мағынасы бар әшекейлердің, осындай керемет зергерлік дәстүрдің сақталмай қалуы мүмкін емес еді. Ұлттық нәрселер сәннен қалған, көне дүние болып есептелген кеңестік кездің өзінде Гурьев (қазіргі Атырау) және Шевченко (қазіргі Ақтау) қалаларының қыздары өздеріне мұра болып қалған қазақ әшекейлерін тағатын. Ал өткен ғасырдың тоқсаныншы жылдарында елімізде қазақтың зергерлік өнерін жаңғырту басталған кезде, Қазақстанның батысында дала зергерлерінің құпияларын сақтап қалған қарт зергерлердің табылуы таң қалдырды. Бірақ неге таң қалдырады? Бұл Маңғыстау ғой. Уақыттың тоқтайтын жері.

Kazakhstan, and how it retains an unusual elegance despite its size.

The geometrical motifs, the triangle, rhomb, circle and cross, are deceptively simple. In fact they are loaded with meaning. The triangle pointing upwards is a symbol of masculinity and fire. The triangle pointing downwards represents femininity and water. When merged into the rhomb they mean fertility. The cross is the symbol of the sun and the miracle of life. The circle is another solar sign, also representing fertility and the steppe, which for the nomad means the entire world. All this can be put together in one ring, one pendant-tumar (amulet) or in one pair of earrings.

As jewellery has such history and meaning, these skills and traditions have survived even through the Soviet era, when national style was considered unfashionable and archaic, and girls from Guryev (now Atyrau) and Shevchenko (now Aktau) wore inherited Kazakh pieces. In the 1990s, when the country began to revive its ancient artistic skills, elderly jewellers were found in West Kazakhstan who had miraculously preserved the secrets of the steppe zergers. Though perhaps we should not find this miracle so surprising since it did take place in Mangystau, the land where time stood still.

Самые простые геометрические мотивы: треугольник, ромб, круг, крест. Но содержание при этом совсем не простое. Так, треугольник вершиной вверх обозначает мужское начало и символ огня. Треугольник вершиной вниз — женское начало, вода. Соединяясь вместе в ромб, они означают плодородие. Крест — это символ солнца, которое дарит чудо жизни. Круг — еще один солярный знак, еще один символ плодородия и всей степи, то есть всего мира для кочевника. И все это собрано в одном кольце, или в одной подвеске-тумаре (амулет), или в одной паре серег.

Украшения с такой историей и таким значением, такая мощная ювелирная традиция не могли не выжить. Даже в советское время, когда национальное считалось немодным и архаичным, девушки из города Гурьева (ныне Атырау) и Шевченко (современный Актау) носили казахские украшения, доставшиеся им в наследство. А когда в 90-х годах прошлого века в стране началось возрождение казахского ювелирного искусства, на западе Казахстана нашлись пожилые ювелиры, которые чудом сохранили секреты степных зергеров. Впрочем, почему чудом? Это же Мангистау. Земля, где останавливается время.

tengri