Agong ‘puas hati’ antara 3 prasyarat isytihar darurat
Ikuti Soal Jawab bersama Profesor Datuk Salleh Buang, bekas Peguam Persekutuan di Jabatan Peguam Negara
Darurat itu bermula apabila satu Proklamasi Darurat diisytiharkan. Selepas perisytiharan ini dibuat, Ordinan Darurat boleh diluluskan, walaupun Parlimen tak bersidang.
Salleh Buang,
Bekas Peguam Persekutuan di Jabatan Peguam Negara
Keputusan Yang di-pertuan Agong, Al-sultan Abdullah Ri’ayatuddin Al-mustafa Billah Shah, bahawa tiada keperluan mengisytiharkan darurat sambil menitahkan semua ahli politik menghentikan perbalahan, sebaliknya mengutamakan kebajikan serta kesejahteraan rakyat yang berdepan kesulitan akibat pandemik COVID-19, nyata belum meredakan suasana. Wartawan BH, Zanariah Abd Mutalib, menemuramah bekas Peguam Persekutuan di Jabatan Peguam Negara, Prof Datuk Salleh Buang dan penganalisis politik, Dr Chandra Muzaffar bagi mengupas isu yang berkaitan Perlembagaan dan politik negara ketika ini.
Soalan (S): Yang di-pertuan Agong selepas mesyuarat dengan Raja-raja Melayu pada Ahad lalu memutuskan tiada keperluan mengisytiharkan darurat seperti dicadangkan kerajaan mengikut Perkara 150(1) dan Pemasyhuran Ordinan Darurat (Kuasa-kuasa Perlu 2020) menurut Perkara 150(2B) Perlembagaan Persekutuan. Boleh ulas mengenai keputusan itu?
Jawapan (J): Darurat disebut secara khusus dalam Perlembagaan Persekutuan, iaitu kewujudannya diiktiraf undang-undang negara. Apa yang penting, apakah cara ia diwujudkan itu menepati kehendak Perlembagaan.
Perkara 150(1) menekankan, tiga pra syarat berikut iaitu yang pertama, Yang di-pertuan Agong puas hati; kedua, ada darurat besar sedang berlaku atau akan berlaku dan ketiga, ia mengancam keselamatan negara, atau kehidupan ekonomi, atau ketenteraman awam.
Bagaimanakah Yang di-pertuan Agong boleh puas hati bahawa pra syarat kedua dan ketiga itu wujud? Jawapannya adalah kita perlu merujuk Perkara 40(1), iaitu Yang di-pertuan Agong ‘berhak’ atas permintaannya, mendapatkan apa-apa maklumat mengenai apa yang baginda perlu puas hati.
Selepas menerima maklumat itu (sebanyak mana yang dimahukan baginda), Yang di-pertuan Agong perlu diberi masa memikirkannya dan meneliti supaya baginda boleh benar-benar membuat satu ‘informed decision’ (keputusan berasaskan maklumat yang lengkap). Semestinya, baginda tidak boleh membuat keputusannya secara tergesagesa atau gopoh. Dalam kes baru berlaku, Yang di-pertuan Agong meminta masa daripada Perdana Menteri (Tan Sri Muhyiddin Yassin) untuk berbincang dengan Raja-raja Melayu yang lain. Ini bertujuan ‘meyakinkan’ diri baginda sebelum membuat suatu keputusan.
S: Boleh Datuk huraikan maksud darurat seperti diperuntukkan di bawah Perkara 150(1) Perlembagaan Persekutuan?
J: Darurat itu bermula apabila satu Proklamasi Darurat diisytiharkan. Selepas perisytiharan ini dibuat, Ordinan Darurat boleh diluluskan, walaupun Parlimen tidak bersidang. Ordinan ini berkuat kuasa seperti Akta Parlimen biasa sehinggalah ia dibatalkan atau luput masa (iaitu enam bulan daripada tarikh Perisytiharan itu terhenti berkuat kuasa).
Perisytiharan Darurat itu dan segala Ordinan Darurat yang dibuat hendaklah dibentangkan dalam Parlimen seperti termaktub di bawah Fasal (3) dan akan terhenti berkuat kuasa jika kedua-dua Majlis Parlimen membatalkan Perisytiharan atau Ordinan itu.
Di bawah Fasal (6), Ordinan itu sah walaupun ia bertentangan dengan mana-mana peruntukan Perlembagaan. Bagaimanapun, ia tidak boleh menyalahi hukum syarak atau adat istiadat Melayu atau adat istiadat Bumiputera di Sabah dan Sarawak, seperti di bawah Fasal (6A).
Mengikut Fasal (8) Perkara ini, kepuashatian Yang di-pertuan Agong itu tidak boleh dicabar dalam mana-mana mahkamah. Begitu juga dengan Perisytiharan Darurat itu dan semua Ordinan Darurat yang diluluskan tidak boleh dicabar.
Dengan bahasa mudah, kesan paling besar satu Darurat adalah ‘memindahkan kuasa’ atau ‘meletakkan kuasa pemerintahan’ sepenuhnya kepada badan eksekutif. Terserah kepada badan eksekutif, sama ada hendak melaksanakan ‘curfew’ (lockdown sepenuhnya), menggunakan tentera, menggantung Parlimen dan sebagainya.
Di bawah Fasal (4), kuasa badan eksekutif di bawah Darurat meliputi apa-apa perkara dalam kuasa perundangan negeri. Begitu juga, badan eksekutif boleh memberi arahan kepada kerajaan negeri.
Selagi Perisytiharan Darurat itu belum diisytiharkan tamat tempohnya, segala Ordinan yang diluluskan terus berkuat kuasa.
S: Perkara 150(1) juga menyatakan mengenai Yang di-pertuan Agong harus berpuas hati bahawa suatu darurat besar sedang berlaku seperti diperuntukkan di bawah Perkara berkenaan. Sejauh mana istilah ‘berpuas hati’ ini boleh ditakrif kan?
J: ‘Berpuas hati’ bermakna Yang di-pertuan Agong sudah yakin ada darurat besar yang mengancam satu atau lebih daripada tiga perkara yang disebutkan di atas tadi, iaitu keselamatan negara, kehidupan ekonomi atau ketenteraman awam. Jika Yang dipertuan Agong masih lagi raguragu, belum pasti, belum yakin wabak COVID-19 sudah menjadi satu darurat besar yang mengancam salah satu daripada tiga perkara tadi, baginda tidak boleh mengisytiharkan darurat.
Sebab itulah saya katakan, faktor kepuashatian baginda itu mesti mengambil kira dua faktor penting, satu, meminta dan mendapatkan maklumat (daripada Perdana Menteri atau Jemaah Menteri) di bawah Perkara 40, dan dua, mengambil masa secukupnya ‘for careful deliberation’, bukan tergesa-gesa, atau gopoh, membuat keputusannya.
S: Perkara 150 (1) juga hanya menyatakan mengenai kuasa Yang di-pertuan Agong untuk memutuskan mengenai Proklamasi Darurat. Bagaimanapun, dalam keadaan baru-baru ini, Yang di-pertuan Agong turut mendapatkan pandangan daripada Raja-raja Melayu. Apa pandangan Datuk mengenai perkara ini?
J: Seperti yang saya katakan tadi, Yang di-pertuan Agong berhak meminta masa secukupnya daripada Perdana Menteri sebelum membuat keputusannya. Selain meminta maklumat daripada Perdana Menteri, tidak salah bagi Yang di-pertuan Agong mendapatkan pandangan Rajaraja Melayu yang lain, kerana pastinya mereka ini ada maklumat serta pendapat mengenai hal keadaan yang wujud dalam negeri mereka masing-masing. Apa yang penting adalah selepas baginda bertemu dan berbincang dengan Raja-raja Melayu, baginda sendiri yang membuat keputusannya mengenai Perisytiharan Darurat ini.
Kedudukan Majlis Raja-raja Melayu diiktiraf dalam Perkara 38 dan mengikut ayat terakhir
Fasal (2), Majlis Raja-raja boleh ‘menimbangkan. apa-apa perkara lain yang difikirkannya patut’.
S: Adakah keputusan Yang dipertuan Agong itu wajar dipersoalkan mengikut undangundang?
J: Pada saya, tidak wajar. Keunikan negara kita (berbeza dengan negara lain yang mengamalkan sistem demokrasi berparlimen) adalah selain kita ada badan eksekutif, badan kehakiman dan badan perundangan (berasaskan konsep pengasingan kuasa (separation of powers), kita ada Majlis Raja-raja dan Yang di-pertuan Agong. Disebabkan itu, ada pendapat pakar Perlembagaan seperti Dr Abdul Aziz Bari, bahawa jika kita mempersoalkan keputusan Yang di-pertuan Agong ini, kita mengheret istana ke kancah politik. Saya setuju dengan pendapat itu .
S: Apakah perbezaan di antara kuasa budi bicara yang boleh digunakan Yang di-pertuan Agong dan Yang di-pertuan Agong perlu bertindak mengikut nasihat Perdana Menteri, seperti yang diperuntukkan di bawah Perlembagaan Persekutuan?
J: Ini sudah jelas dinyatakan dalam Perlembagaan. Intipatinya, tidak semua kuasa pemerintahan diberi kepada badan eksekutif, termasuk kuasa Ketua Kerajaan memberi ‘nasihat’ kepada Ketua Negara (selaku constitutional monarch). Dalam hal tertentu, ia terserah kepada budi bicara Yang di-pertuan Agong dan tidak ada sesiapa yang boleh mempersoalkannya, termasuk mahkamah.
Perkara 40(2) memperincikan apa yang termasuk dalam budi bicara Yang di-pertuan Agong.
S: Adakah kuasa budi bicara Yang di-pertuan Agong itu mutlak atau boleh dicabar? Bolehkah Datuk memberikan
contoh kes berhubung perkara ini?
J: Kalau ada pihak yang ingin, mereka boleh mencuba. Pada hemat saya, kes seperti itu adalah non-justiciable (tidak boleh dirujuk ke mahkamah) dan mahkamah akan menolaknya.
Sebagai contoh, baru-baru ini keputusan Yang di-pertua Negeri
Sabah mengenai pembubaran Dewan Undangan Negeri (DUN) Sabah dirukuk (dipersoal) oleh pihak tertentu. Mahkamah putuskan kes ini ‘non-justiciable’, tidak boleh dicabar di mahkamah. Rayuan ke Mahkamah Rayuan baru-baru ini juga ditolak.
S: Pada pandangan Datuk sendiri sebagai seorang pakar undang-undang, adakah darurat wajar diisytiharkan bagi tujuan pengawalan wabak COVID-19 ketika ini?
J: Pada pendapat peribadi saya, tidak wajar. Kita sudah ada cukup undang-undang dan peraturan serta infrastruktur (tenaga manusia dan aset lain) untuk menanganinya. Selain Akta 342 dan peraturan di bawah akta itu yang digunakan selama ini untuk menangani wabak ini, baru-baru ini Parlimen sudah pun meluluskan satu Akta COVID 2020 yang baharu.
Kita sudah berjaya menangani isu ini sejak awal tahun ini dan ledakan gelombang ketiga COVID-19
sekarang ini bukan kerana kekurangan undang-undang atau kelemahan barisan hadapan kita, tetapi kerana berkempen secara besar-besaran menjelang Pilihan Raya Negeri Sabah, selain kegagalan melaksanakan prosedur operasi standard (SOP) yang lebih ketat semasa dan selepas itu.