Etika hakim mengikut Islam
Istilah kehakiman dalam Islam dikenali sebagai al-Qada. Pada umumnya, al-Qada’ adalah sebuah institusi penyelesaian pertikaian di antara pihak yang bertikai dengan suatu hukuman yang mengikat. Perkataan lain yang ada kaitan dengan al-Qada’ ialah hakama, yahkumu, hukman dan dalam bahasa Melayu disebut sebagai hukum.
Perkataan ini juga diulang beberapa kali dalam al-Quran dan hadis. Di antaranya firman Allah SWT dalam surah al-Nisa’ ayat 58 yang bermaksud: “dan apabila kamu menjalankan hukum di antara manusia (Allah menyuruh) kamu menghukum dengan adil.”
Institusi kehakiman sudah wujud sejak zaman jahiliyah walaupun bukan dalam bentuk yang formal atau tersusun namun ia menjadi tempat rujukan dalam menyelesaikan pertikaian. Mulai zaman Rasulullah SAW, institusi kehakiman Islam mula berkembang dan hingga ke era Khulafa’ ar-Rashidin, pembangunan badan kehakiman terus dilakukan. Pada era Khalifah Ali bin Abi Talib pula mula dibangunkan kod etika hakim atau adab al-Qada’.
Di Malaysia, seorang qadi lebih dikenali sebagai Hakim Syarie. Pelantikan seorang Hakim Syarie dibuat berdasarkan peruntukan undang-undang di bawah Enakmen Pentadbiran Agama Islam Negeri. Walaupun dipanggil dengan nama lain, sebagai seorang Hakim Syarie masih terikat dengan adab al-qadi.
Adab bermaksud akhlak atau etika yang menunjukkan keadaan tingkah laku, disiplin, minda dan budi dalam tindakan kehidupan seseorang yang dilantik dalam sesuatu bidang atau profesyen. Manakala adab al-qadi adalah etika, disiplin dan tingkah laku bagi seseorang hakim syarie dalam menjalankan tugas, baik dalam mahkamah mahupun di luar mahkamah mengikut syariat Islam. Ia adalah bagi memelihara integriti jawatan berkenaan, institusi kehakiman serta kepatuhan terhadap pelaksanaan keputusan yang dibuat.
Imam al-Mawardi dalam al-Ahkam al-Sultaniyyah menyatakan bahawa ulama fiqh telah menentukan beberapa kelayakan yang diperlukan bagi pelantikan ke jawatan hakim iaitu Islam, baligh, berakal, lelaki, merdeka, adil, baik pandangan, penglihatan dan pertuturan, berpendidikan dan mempunyai pengetahuan tentang hukum syarak.
Jumhur ulama berpendapat sifat adil adalah syarat kepada mereka yang dilantik menjadi hakim. Yang dimaksudkan dengan adil ialah tidak melakukan dosa kecil serta menjauhkan diri daripada melakukan sesuatu yang boleh menjejaskan maruah mereka.
Adil menurut al-Mawardi ialah seorang yang bercakap benar, jelas amanah, bersih daripada perkara yang haram dan dosa, jauh daripada sifat yang meragukan, tidak suka berjenaka, menjaga maruah dalam urusan agama dan dunia, di percayai dalam keadaan gembira dan marah. Adil juga bermaksud meletakkan sesuatu pada tempatnya. Mazhab Hanafi menyatakan bahawa adil menjadi syarat kesempurnaan atau pelengkap bagi pelantikan seseorang Hakim Syarie.
Seorang hakim syarie terikat dengan banyak etika yang berkaitan dengan perlantikan, permohonan, sewaktu menghakimi dan mengadili sesuatu kes di dalam mahkamah serta etika semasa berada di luar mahkamah.
Bagi menjaga integriti hakim syarie, Jabatan Kehakiman Syariah Malaysia melalui Arahan Amalan No 1 Tahun 2001 telah mengeluarkan Kod Etika Hakim Syarie yang menggariskan bukan saja etika semasa mengendalikan perbicaraan di dalam mahkamah, tetapi juga etika semasa berada di luar mahkamah.
Antara etika Hakim Syarie semasa mengendalikan perbicaraan ialah tidak mendengar sesuatu kes apabila dia berkeadaan tidak tenang, marah, lapar, haus, mengantuk, letih dan tidak sihat; memberi penghakiman dalam keadaan tenang; tidak membicarakan apa-apa kes di mana pihak yang terlibat itu ialah musuhnya atau orang lain yang berkemungkinan akan mempengaruhi tugas kehakimannya sebagai seorang Hakim Syarie; bersifat terbuka dan sabar semasa mendengar keterangan dan hujah daripada pihak-pihak; memuliakan saksi-saksi; dan memberi layanan sama rata kepada pihak-pihak dan peguam-peguam.
Arahan amalan itu juga menggariskan etika seorang Hakim Syarie semasa berada di luar mahkamah antaranya tidak boleh berkelakuan dengan cara yang mungkin menyebabkan syak munasabah bahawa dia membiarkan kepentingan persendiriannya bercanggah dengan tugas kehakimannya hingga menjejaskan kedudukannya sebagai seorang hakim atau berkelakuan dengan cara yang boleh memburukkan atau mencemarkan nama Mahkamah Syariah.
Seorang Hakim Syarie juga dilarang bergaul bebas dengan orang ramai menerusi cara yang boleh menimbulkan syak tentang keupayaannya untuk berlaku adil dalam tugas kehakiman, memberi pendapat mengenai sesuatu perkara atau keadaan yang ia sedang dibicarakan atau berkemungkinan akan menjadi suatu isu dalam mana-mana perbicaraan di hadapannya kerana pendapatnya itu boleh kemudiannya digunakan oleh sesuatu pihak untuk menyokong hujahnya atau mengambil bahagian dalam aktiviti mana-mana parti politik.
Sebarang pelanggaran etika tersebut di atas sepatutnya dielak daripada dilakukan oleh seorang Hakim Syarie dalam semua masa, tempat dan keadaan kerana ia sedikit sebanyak boleh menjejaskan integriti Hakim Syarie dan mencemarkan imej Mahkamah Syariah yang sedang diperkasakan oleh pihak kerajaan.
Tugas seorang Hakim Syarie adalah suatu tugas yang mulia yang pernah digalas oleh Baginda SAW dan sahabat Baginda. Adab dan etika yang digariskan oleh syarak dan peraturan tersebut bukan bertujuan mengongkong dan menyekat, sebaliknya untuk mempertahankan integriti institusi kehakiman Syariah daripada sebarang tohmah oleh masyarakat dan pihak yang menangguk di air keruh. Wallahu’alam.