Utusan Borneo (Sabah)

Gunoo kinoiyonon id Nunuk Ragang sabaagi longkod pingludaan pomutanama­n montok tulun momogun

- TULUN

momogun (native people) nung haro tana pataranon (to be sold), milo ii pataran nga pataranon kumaa tulun di oiyo momogun noopo om kapatarana­n dino mositi kaanu kasagaan poinsurat (written consent) mantad do boyoon kampung om upisor do kopupisan tana pogun miampai haro surat piokunan om kooturan pataran om momoli (Sales and Purchase Agreement) id koduuduo di papataran om i momoli.

Tulun momogun id pogun diti mositi no do au pataran do tana diolo di kigaran Native Title (NT) kumaa tulun suai toi ko kumaa komponi pongindopu­an tagayo (big business companies) ii mantad labus diti pogun mogium tana bolion. Tulun om komponi dino ogumuan tusin om kasaap yolo momoli piipiro ikar tana om mantad tulun momogun om tulun momogun nga kotingak om aandasan do karamit tusin togumu pomoli dino om pataranon nodi diolo tana diolo kumaa tulun suwai om komponi mantad labus pogun dino.

Nga milo ii doti tulun momogun do poolos tana dilo do umoon dilo tulun suai toi ko komponi pongindopu­an nga onuan do timpu om au kawasa gunoon diolo tana dino do susuai kogunaan suwai mantad do pananaman do gata, piasau tumau, kouwaan, rarapaan toi ko nunu nopo totonomon. Pongindopu­an pomusadaan om pomorunan walai au kawasa tu tana dino orumbak soira ukadon diolo om linominan ii worunon do komponi otimporon hiri om apagon nodi do asanganu kawagu di sanganu ii tana dau dino. Linominan dino kawasa ii nung tulun momogun noopo poiyonon toi koo pataranan nga koubasan do walai worunon do kompni pomuwalaya­n do taranon diolo kumaa isai nopo tulun mamasok Malaysia ii kaampai nogi momogun ngawi mantad pogun Malaya.

Haro piipiro podosi nokuro tu oduhan o tulun momogun do papataran tana diolo kigaran NT kumaa dilo tulun om komponi narait mantad no do soira nataran ii tana dino, au nodi diolo milo poinsudon ino tulun suai toi ko sanganu komponi dino mantad di tana om tulun om komponi dino tohuri tadau mogihum nodi do pounayan do au asaga minsud mantad tana dino om id kopompodon do kinaantaka­n dino, sansagan dilo ii sanganu do papataran di tana kumaa diolo. Mantad kinopomoli­an diolo do tana tulun momogun dino do milo nodi yolo do tumimporon id pogun diti do sogigisom, kusai diolo manansawo do sumandak momogun om tanak diolo okon nodi ko roitan do tanak momogun tu kosongonua­n do tanak (children’s rights) nopo nga moyo do tapa okon ko ii tama. Mantad diti no ralan do tulun om komponi mantad labus pogun do magahau tana tulun momogun id pogun diti om insan maso do asanganu diolo o soginayo tana ii haro hiti pogun. Tulun momogun ii obungou do somonu do atagakan do tana om atagakan nogi diti pogun. Hinonggo pakaayaan do tulun momogun nung nataran nodi diolo tana kigaran NT kumaa tulun suai (okon ko tulun momogun) om mongingind­apu ngawi mantad pogun Malaya?

Kaantakan diti mositi no do owiton id pitimbunga­kan om onuan do pomusaraha­n do tulun ngawi momogun tangapanta­ng om baalan pulitik tulun momogun (native elites and politician­s). Tulun momogun ii kiharo-haro om kiusin (moneyed and well-to-do natives) no daa lansanon do tulun momogun sondiri do momoli tana mantad tulun momogun ii au milo antaban ginawo papataran tana dau mooi do au dau pataranon tana dau dino kumaa tulun suai om komponi mantad labus pogun.

Mantad do kasarahan id pibarasan diti (au papadagang tana kumaa tulun suai), tulun momogun unsubon do mundaliu mantad (shifting from) kororohian kumaraja upis porinta kuma kororohian kumaraja sondiri ii kaampai no mongindapu moyo do gunoon dau ii tanah dau kigaran NT dino do pomutanama­n, ponginsada­an om pomuntayam­an nogi. Puru pulitik pogun lansanon do milo monguhup kumaa tulun momogun ii kaampai no mokianu kasagaan mantad do bank pomutanama­n om bank susuai do popoolos tusin pukuon (capital money loan) montok tulun ngawi momogun moi do milo tulun momogun dino do papanau pongindopu­an diolo id tana sondiri.

Koupisan pongindopu­an (native’s entreprene­ur associatio­n) montok tulun momogun apatut do turidongon (establishe­d) moi do haro longkod sikulan, pinsingila­an om pingludaan mongindapu montok tulun ngawi momogun id pogun diti. Koiyonon id Nunu Ragang osonong kopio silihon do longkod sikulan, pinsingila­an om pingludaan mongindapu ii kampai noh pongoworun­an do linominan pomukadaya­n (shopping centre) montok tulun ngawi momogun ih au solodon toi ko gusolon do tulun mongingind­apu suwai ii mantad labus pogun.

Nung au sorohon do tulun momogun kaantakan toponsol (important matter) diti do baino om iri no tu kada patarano tana kigaran NT kumaa tulun sombol (foreigners) om komponi mantad labus pogun mooi do au yolo atagakan do tana ii kiguno kopio montok koposion diolo om sinakagon diolo id pogun diti.

 ??  ?? TUWA POMUSARAHA­N: Nulud Di Tatak Barambang @ Joseph Yabai
TUWA POMUSARAHA­N: Nulud Di Tatak Barambang @ Joseph Yabai

Newspapers in Malay

Newspapers from Malaysia