Puru pulitik tulun Momogun tumopot minsaru mandaha id labus kakadayan
KOUBASANAN do puru pulitik tulun Momogun musui tulun songingiyon id kakadayan om arahi miyon id kakadayan toi ko nung milo daa mingibok mingkayou id pototongkop pomogunan diti.
Nga lugu (core) do porobuaton (task) om timbabaan (responsibility) diolo nopo daa nga moguhup popoburu kopoposion do tulun Momogun id labus kakadayan mooi do koburu/kotunda yolo id koposion om ikonomi diolo sabaagi momumutanom, mororobuat om mongungumo. Tulun momumutanom no ii nointutunan do osompitan id pogun diti. Kogunaan do haro puru pulitik tulun Momogun ii sumokodung pulitik porinta iri no tu popotunda om popoburu tulun Momogun miampai do lansanon yolo tulun Momogun do kikagayaan (having the power) do mokianu komogoton mantad porinta longkod do potungkapon kumaa toinsanan tulun Momogun id pogun diti au intangan hinonggo kinoyonon.
Nga koubasan do puru pulitik Momogun do au okitanan id labus kakadayan tu agangau yolo mingibok mimpanau mandaha pogun suai id sakai kousinan do porinta. Kawagu om, koubasan puru pulitik Momogun arahi mintanud do puru pulitik mantad tinaru tangagayo om miyon id kakadayan do piipiro linaid. Puru pulitik tinaru tangagayo miagal ko Sina, India om Malaya au minog mandaha id labus kakadayan tu kogumuan tulun diolo sandad mogiigiyon id kakadayan do mongindapu om poingkaraja id upis porinta toi ko mogiigiyon potimporon id kakadayan.
Tulun Momogun apagon do mundaliu mantad labus kakadayan do mooi miyon id kakadayan. Tanah diolo kigaran do NT (Native Title)au kawasa taranon (sell) toi ko yadaan diolo. Tulun Momogun natantu om nointutunan do momumutanom om miyon id dumo kigaran NT dino. Nga okon ko araaat o porobuaton do momutanom. Tulun Momogun no ounsikou tagayo poimpasi tu kigaran tana NT. Tosonong nopo daa mangan diolo nga umoon diolo tana dino om mantad pudali (products) pomutanaman, milo popotunda koposion om ikonomi diolo do poimpasi id labus kakadayan.
Timpu baino mumugumu tulun id pomogunan diti om koinsanai tulun do kakaal po makan takano, mangakan do kouwaan om rarapaan. Tulun Momogun nuru (must) kopio haro talunalun tosonong, walai kipopodsuon om pagawasan id suang, waig tolidang do inumon om titiu lotirik opuhang mooi do asanang o pogkuamaan diolo om kotunda koposion diolo id Labus kakadayan.Nung au yolo kaanu komogoton dilo narait, oiduanan yolo dilo tulun mogiigiyon kakadayan(urban dwellers) do tumunda. Sundung po miagal di, tulun Momogun au kopuriman oiduanan dilo tinaru suai narait do tumunda. Lumansan daa yolo toilalaan puru pulitik Momogun do monguhup diolo mokianu komogoton dilo narait mantad porinta nga nung au o puru pulitik tulun Momogun momusou do tulun Momogun id labus kakadayan, isai po o sumokodung diolo id pulitik?
Id koirikohonon tulun Momogun au kopuriman oiduanan dilo tinaru tangagayo, iti no timpu tosonong om kawakasan tutok puru pulitik tulun Momogun do monguhup tulun sondiri. Puru pulitik Sina, Malaya om India agaras mongupus tinaru om tulun sondiri om atama yolo mokianu komogoton mantad porinta montok tulun diolo sondiri. Puru pulitik tulun Momogun nopo nga guntalou.
Tulun Momogun au daa minog mokiuhup tulun India, Sina om Malaya tu haro o puru pulitik tulun Momogun sondiri i lansanon diolo milo monguhup. Puru puliti tulun Momogun au apatut mandad to tulun Momogun mokianu nga yolo sondiri daa ii proactive, iri no tu au daa suhusuhuon do mooi mandaha id labus kakadayan om mongintong do koimamangan do tulun Momogun ii osompitan om okudian do komogoton poimpasi. Puru pulitik tulun Momogun sikapon no daa mokianu kasagaan porinta do mongolinou talun-alun id tikid kiniyonon id labus kakadayan. Kogumuan talun-alun id labus kakadayan do au po nolinou. Kopongolinauan do talun-alun au daa minog paandadondomoginduruhai kopongundian pulitik.
Nung ogonop do komogoton oh tulun Momogun id labus kakadayan, au minog suhuon yolo sumokodung isai puru pulitik tulun Momogun do sokodungon diolo.
Puru pulitik tulun Momogun nuru momurimon taralom tu okon ko yolo no koilo sumiliu puru pulitik. Somonu tanganak om sinakagon tulun Momogun ii kakaal songinsikul timpu baino ii sumowoli diolo sumiliu puru toi ko buruanan do pulitik pogun montok tulun Momogun. Nunu ii karaja tosonong au winonsoi do puru pulitik tulun Momogun timpu baino do monguhup tulun Momogun sondiri, sumiliu ino do koikum-ikuman diolo somonu soira haro puru toi ko buruanan pulitik tulun Momogun ii mingkakat om ii poingalib apantang toilalaan pulitik ko mantad po do toilalaan puru pulitik tulun Momogun ii haro timpu baino.
Tangaanak diolo mononsol do somonu mantad do kobosugan do puru pulitik tulun Momogun timpu baino. Puru pulitik tulun Momogun apatut asaru sumuang id kampung do mambalut tulun Momogun, monuduk dii boyoon kampung om ii ponirikoon JKKK miampai puru ngawi JKKK do poingkuro papaharo miting ii tumanud kopio kooturan, ii ogonop o kourum, om poposurat do minit miting tosonong ii milo tumboyoon do Upisor Watas. Puru pulitik tulun Momogun nuru asaru manahak boboroson pongunsub (motivational talks) om monoinu (soliciting) nunu ii nuru romiton do tulun Momogun mantad porinta mooi do koburu yolo poimpasi selajur id labus kakadayan. Nga koubasan puru pulitik tulun Momogun mandaha id kampung soira do monginduruhai kopongundian do pulitik. Talun-alun kiwatu (gravel road) wayaan diolo kumaa id kampung ungkadaman diolo mompus poinsakai korita ki -aircon om aiso topurimanan diolo osianan tulun kampung ii momoguno ralan dino do tikid tadau. Apatut linouon po do gulu o ralan dino om wayaan nogi diolo do sumuang id kampung.
Kikosongonuan (possess the right) o tulun Momogun mokianu koponoglinauan talun-alun dino mantad do porinta tu nabatos om nakatahak no do porinta longkod (federal government) o tusin dino kumaa puru pulitik tulun Momogun. Tulun Momogun mantad di pogulu gisom do baino, sangandad-andad po do puru pulitik do popootus karaja mongolinou talun-alun dino nga au i diolo pootuson karaja dino.
Puru pulitik tulun Momogun dii au manamong do koburuon tulun Momogun id labus kakadayan, au kosudong (unqualified) sumiliu do puru pulitik montok tulun Momogun. Puru pulitik tulun momogun nuru kitoilalaan om sunduan pulitik miagal toilalaan om sunduan pulitik do puru pulitik Sina, India om Malaya moi do agaras do sumolod om monokialit mokianu kotundaan montok tulun Momogun ii sumokodung diolo.