Malaysia berpotensi kehilangan hutan paya gambut
Keluasan Hutan Simpanan Kekal (HSK) jenis hutan paya gambut yang kini semakin ‘mengecil’ membimbangkan banyak pihak khususnya golongan pencinta dan pakar kesihatan alam sekitar. Kerisauan kian memuncak apabila kerajaan negeri Selangor bercadang untuk menyahwartakan Hutan Simpan Kuala Langat Utara (HSKLU).
Dalam siri satu daripada empat bahagian ini, wartawan Bernama, Kurniawati Kamarudin dan Sakini Mohd Said, mengupas kepentingan hutan paya gambut serta ekosistemnya kepada alam sekitar dengan mengambil pandangan para akademik dan pertubuhan bukan kerajaan (NGO).
APAKAH mungkin hutan paya gambut, antara khazanah negara yang tinggi nilainya dan memakan masa ribuan tahun untuk pembentukannya, akan lenyap suatu hari nanti daripada peta hutan Malaysia, ditelan arus pesat pembangunan?
Keadaan ini sebenarnya tidak mustahil berlaku hanya dengan melihat kepada kemerosotan keluasan Hutan Simpanan Kekal (HSK) jenis hutan paya gambut yang kini hanya tinggal 0.317 peratus atau lebih kurang 317,000 hektar pada tahun 2018.
Berdasarkan statistik Kementerian Tenaga dan Sumber Asli (KeTSA) yang dikemas kini pada 3 November 2020, hutan ini pernah merekodkan keluasan lebih sejuta hektar iaitu 1.030 juta pada tahun 1990.
Namun selepas menghampiri tiga dekad, Malaysia kehilangan lebih 700,000 hektar HSK paya gambut, akibat dinyahwartakan atas nama pembangunan dan pertanian!
Malah, untuk Semenanjung Malaysia sahaja, berdasarkan statistik Jabatan Perhutanan Semenanjung Malaysia (JPSM), keluasan HSK paya gambut pada tahun 2019 hanya sekitar 250,000 hektar sahaja daripada keseluruhan kawasan Semenanjung Malaysia sebanyak 13.21 juta hektar.
Justeru, apakah mungkin hutan paya gambut yang hanya boleh ditemui di empat buah negeri sahaja iaitu Terengganu, Pahang, Johor dan Selangor akan terus menyusut atau hilang terus daripada peta Malaysia?
Ini adalah antara kebimbangan banyak pihak termasuk aktivis alam sekitar susulan cadangan kerajaan negeri Selangor yang menguar-uarkan hasrat memansuhkan pewartaan HSK di kawasan Kuala Langat Utara sekitar tahun 2020.
POLEMIK PENYAHWARTAAN
Hakikatnya, di sebalik cadangan penyahwartaan tersebut, mungkin ramai tidak sedar bahawa HSKLU diklasifikasikan sebagai Kawasan Sensitif Alam Sekitar (KSAS) Tahap 1 di bawah Rancangan Fizikal Negara ke-3 dan juga ditetapkan sebagai kawasan pemuliharaan di bawah Rancangan Tempatan Kuala Langat.
Sejajar dengan klasifikasi tersebut, ia jelas bermaksud tiada pembangunan sepatutnya dibenarkan di kawasan hutan ini bagi mengelakkan berlakunya impak serius kepada alam sekitar, ekonomi mahupun sosial.
Makanya, cadangan pembangunan di kawasan sensitif ini tidak boleh dipandang remeh memandangkan ia berisiko menganggu ekosistem dan kelangsungan pelbagaian biologi hutan berkenaan.
Menurut Prof Madya Dr Haliza Abdul Rahman, HSKLU adalah antara satusatunya kawasan hijau yang masih ada di selatan Selangor dan sekiranya hutan paya berkenaan dimusnahkan, dianggar ia akan membebaskan 5.5 juta tan karbon dioksida ke atmosfera.
Beliau yang juga Ketua Laboratori Kesejahteraan dan Kesihatan Sosial Belia, Institut Pengajian Sains Sosial (IPSAS), Universiti Putra Malaysia (UPM) berkata, tindakan penyahwartaan bagi tujuan pembangunan bercanggah dengan komitmen pengurangan karbon negara yang dimeterai dalam Perjanjian Iklim Paris 2015.
“Malaysia antara lain berikrar akan mengurangkan 45 peratus intensiti pelepasan gas rumah hijau berbanding Keluaran Dalam Negara Kasar (KDNK) menjelang tahun 2030 selain turut menyatakan komitmen mengekalkan 50 peratus kawasan hutan.
“Malah, kerajaan negeri Selangor dalam pembentangan Belanjawan Negeri 2020 turut menyatakan komitmen mengurangkan karbon dioksida sebanyak 40 peratus menjelang tahun 2030 sejajar dengan kerangka Rangka Kerja Bandar Rendah Karbon (LCCF),” katanya.
TIDAK SELARI DENGAN KOMITMEN
MALAYSA
Langkah penyahwartaan HSKLU juga tidak selaras dengan perancangan kerajaan negeri Selangor dalam Rancangan Struktur Negeri 2035 untuk mengekalkan 32 peratus kawasan hutan di Selangor.
Malah, cadangan tersebut juga tidak selari dengan komitmen Malaysia dalam pengurusan hutan dan alam sekitar secara mampan di peringkat antarabangsa.
Antara konvensyen dan perjanjian tersebut adalah Convention on Wetlands of International Importance (RAMSAR), Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora (CITES), United Nations Framework Convention on Climate Change (UNFCCC) dan The Kyoto Protocol serta United Nation Forum on Forest (UNFF).
Di peringkat kebangsaan, Malaysia juga mempunyai pelbagai dasar dan strategi yang menjaga kepentingan alam sekitar seperti Dasar Perhutanan Negara, Dasar Kepelbagaian Biologi Kebangsaan 2016-2025, Dasar Perubahan Iklim Kebangsaan, Dasar Tanah Lembab Kebangsaan dan Pelan Tindakan Tanah Gambut Kebangsaan.
“Dalam Protokol Kyoto berkenaan Persidangan Rangka Kerja Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu (PBB) tentang Perubahan Iklim, Malaysia bersetuju untuk tidak menyumbang kepada pembebasan karbon dan sebagai ahli kena ada garis panduan yang perlu perlu diikuti. Sekiranya kita langgar, boleh dikenakan tindakan.
“Begitu juga dengan RAMSAR yang mana konvensyen ini menuntut komitmen negara melindungi semua ekosistem tanah lembab termasuk paya gambut,” katanya.
Haliza yang berpengalaman selama 20 tahun dalam bidang governan dan kelestarian persekitaran turut mempersoalkan pematuhan dalam setiap tindakan menjaga hutan dan alam sekitar walaupun negara mempunyai pelbagai dasar melindungi khazanah negara daripada dimusnahkan.
Walhal pada hakikatnya, segala dasar mahupun konvensyen yang dipersetujui sama ada peringkat negara mahupun antarabangsa, sebenarnya sudah begitu ‘terlebih cukup’ dalam mempertahankan kepelbagaian ekosistem dan kepelbagaian biologi negara.
Dengan mengambil contoh nasib HSKLU yang bagaikan telur di hujung tanduk, isu kelangsungan kepelbagaian spesies unik, endemik flora dan fauna yang ada di situ serta tidak ada di tempat lain, kerajaan negeri sewajarnya menyusuri kembali segala dasar tersebut sebelum mengambil kata putus akan cadangan penyahwartaan hutan berkenaan.
“Mengapa kita tidak patuh dan hendak melanggari dasar yang kita setujui sama ada di peringkat kebangsaan mahupun antarabangsa? Ini sangat menghairankan kerana negara mempunyai banyak dasar yang melindungi hutan dan hidupan liar tetapi entah mengapa kita gagal mengikutinya.
“Jadi, apa keperluannya negara memiliki banyak dasar tetapi kita tidak boleh mengikutinya? ” soalnya.
KURANG DIHARGAI
Bagaimanapun, agak menyedihkan kerana ekosistem paya gambut sering tidak dihargai terutamanya sejak dua dekad mutakhir ini sehingga terjejas teruk.
Haliza menjelaskan, meskipun litupan paya gambut hanya tiga peratus daripada keseluruhan permukaan bumi tetapi berperanan penting menyerap dua kali ganda karbon dioksida berbanding hutan jenis lain.
“Justeru, keupayaan hutan ini menyerap karbon dioksida serta membantu menstabilkan iklim dengan memperlahankan proses pemanasan global,” katanya.
Selain itu, hutan paya gambut yang hanya terdapat di kawasan tropika dan substropika merupakan ekosistem tanah lembab yang unik kerana mengandungi sekurang-kurangnya 65 peratus bahan organik dengan kedalaman tidak kurang 50 sentimeter di sesuatu kawasan seluas satu hektar dan ke atas.
Pengumpulan bahan organik yang tidak reput ini berfungsi sebagai sumber dan penyimpanan karbon dan jika ia dibakar bagi tujuan tebus guna tanah, karbon dioksida akan dilepaskan ke udara sekali gus menyumbang kepada pemanasan global.
SUMBER AIR
Seperti span, hutan paya gambut mempunyai keunikan kerana mampu menyerap serta menakung limpahan air yang dapat mengawal kenaikan air secara mendadak sekali gus mengelak daripada berlakunya banjir.
“Pada masa sekarang, kawasan sekitar Kuala Langat mungkin tidak berhadapan dengan isu banjir, tetapi kita tidak tahu pada masa akan datang. Terutamanya, apabila berlaku perubahan iklim akibat pemanasan global, mungkin kawasan berkenaan berisiko mengalami banjir.
“Sedangkan, hutan yang ada ini menawarkan secara percuma perkhidmatan mengawal banjir kerana fungsinya yang menyerap air pada kadar lebih tinggi, boleh menjadi benteng mengelakkan risiko tersebut,” katanya.
Haliza juga menyuarakan kebimbangan mengenai fungsi hutan paya gambut sebagai pembekal sumber air apabila hutan ini dinyahwartakan bagi tujuan pembangunan.
Menjelaskan lebih lanjut, beliau berkata hutan berkenaan memainkan peranan penting sebagai kawasan tadahan pembekalan sumber air bersih melalui proses hidrologi yang mencengkam air ketika hujan. Ini kerana, sifatnya yang boleh menakung air bawah tanah dalam tempoh lama, membolehkan ia dibekalkan ke kawasan sekitarnya.
“Sekiranya hutan ini dinyahwartakan untuk pembangunan, ia boleh menganggu fungsinya dalam membekalkan sumber air kerana kedudukannya
di belakang paya laut menghala ke darat mengandungi bekalan air tawar.
“Dianggarkan 10 peratus daripada air tawar dunia berada di hutan paya gambut dan semasa musim kering, hutan ini berkemampuan mengalirkan air kembali ke dalam sungai untuk kegunaan penduduk bagi tujuan pertanian,” katanya.
USAH MENYESAL
Keadaan fizikal hutan gambut yang tidak “semeriah” tumbuhan di hutan pamah menyebabkan ramai yang tidak sedar dan menghargai kepentingannya dalam kelangsungan kehidupan manusia dan alam sekitar.
Malah, ada yang beranggapan hutan jenis ini langsung tidak mempunyai nilai ekonomi tinggi dan hanya sekadar menjadi tempat pembiakan nyamuk terutamanya apabila melihat warna airnya yang hitam. Hakikatnya, hutan gambut ini sebenarnya mempunyai nilai ekonomi sangat tinggi pada masyarakat setempat malah mampu menjana ekonomi sekiranya diuruskan dengan baik.
Misalnya, kawasan gambut tropika telah dilombong dan digunakan sebagai bahan bakar dan baja. Kawasan tropika, menyediakan sumber asli iaitu bahan binaan seperti balak, bahan bakar, kulit kayu, makanan mahupun untuk tujuan perubatan.
“Airnya hitam yang dianggap tercemar sebenarnya menjadi habitat kepada pelbagai spesies ikan air tawar yang sebahagiannya adalah endemik. Antaranya, ikan tapah, haruan, keli dan sepat.
“Haiwan seperti payau (sejenis rusa) dan kijang merupakan sumber makanan berharga buat komuniti di kawasan paya gambut terutamanya masyarakat Orang Asli,” katanya.