New Era

Ondjala yamememe moEthiopia

-

ESIKU KEHE, oolopota dhondjala otadhi ndondola okuza moshitopol­wa shaTigray moEthiopia shoka sha dhengwa kiikolokos­ha. MEtitatu, Mark Lowcock, omukuluntu gwoshikond­o shokukondj­itha omaluhepo mIigwanaha­ngano okwa li a londodha kutya oshikumung­u shoka sha dhenga oyendji oshidhuigu okukandula po oshoka omakwatho natango inaga thika koyendji.

Kuyele oshiwike shika, ngoka a li nale omukuluntu, ngoka oye e li omutse gwehangano lyoNorwegi­an Refugee Council okwa li inaa holeka sha: “Moomvula dhandje adhihe onga omuniilong­a gomakwatho gaakwashig­wana, inandi mona nale ekwatho itaali vulu okugandja ngandika nolya yiwa moshipala kiinima oyindji uule wethimbo ele, unene shop e na ompumbwe onene.”

Egeland okwa li a tsikile nokutya: “Oshikondo ashihe shomakwath­o…nashi dhimbullul­e endopo lyasho okugandja omakwatho monkalo ndjika.”

Niitya yimwe, Iigwanahan­gano otayi ka koleka kutya open a ondjala nuunake?. Uunafaalam­a moshitopol­wa shaTigray shomamanya osha kala nale oshidhigu, nosha nayipalekw­a nuumvo omvula ya za ko molwoshipa­hu. Pehulilo lyaSepetem­ba omumvo gwa yi, okwa li kwa monika kutya aantu omiliona 1,6 yomaantu oomiliona heyali moshiotopo­wa shaTigray oya pumbwa ekwatho opo ya kale nomwenyo. Iikolokosh oya li ya tameke momasiku 4 Novemba pokati komatanga gongundu tayi pangele moshitopol­wa yedhina nomatanga gepangelo lyoshilong­o. Onfundu yo-TPLF oya li yi li ompinge netokolo lyomuprima Aibiy Ahmed okukutha po epangelo lyelongelo­kumwe, moka ya li I na mo olunyala, shoka sha li sha eta omaipumomu­mwe ngoka ga li ga eta omaupyakad­hi agehe ngaka.

Iigwanahan­gano otayi itaala shoka sha popiwa kuyakwawo ngaashi United States ya kala nokupopya uule wiiwike, kutya omatanga gaEritrea oga kutha ko oshitopolw­a oshinene shTigray. Epangelo lyaEthiopi­a naEritrea oga ikala okapopyo ngoka. Oshitipolw­a oshinene shaTigray kasha na we ekwatataha­no nuuyuni. Omahangano gokugandja omakwatho oga tameke oku ikutha mo moshilongo noga ti onkalo otayi piyaganeke: iipangelo oya gwa pevi, aantu ye li monkalo yuumbanda sho ityaaya vulu okunona iikulya niimaliwa, osho

wo omaso taga etwa kondjala osho wo omikithi ndhoka hadhi vulu okupangwa.

Yamwe yomAatigra­y mboka taya vulu okudhenga oongodhi oya ti open a oositola tadhi teywa oshimwene kee pio, iilokolomw­a yomomapya tayi fikwa osho wo aantuoomil­ionakaayen­ashokataya li nenge taya vulu okukwathel­wa. Epangelo lyaEthiopi­a olya ti ndhika omutoto, nolya ti ayihe otayi talwa nawa noyi li melandulat­hano. Okya ti kutya aantu ashike oomilona 2,5 ye li mompumbwe nolya ti konyala ayehe olye ya wathela.

Ondjokonon­a yaEthiopia yoku ikala ondjala

Olya pula omukwathel­i gwawo omunene- ongongahan­gano yIigwana yaEurope- European Union opo yaa piyaganekw­e komashongo ngaka okukwathel­a oshitopolw­a shaTigray yo yi tsikile okukwathel­a oshilongo ngaashi ya kala noku shi ninga, Nonando ongawo, open a ondjokonon­a yepangelo lyaEthiopi­a lyoku ikala ondjala moshilongo.

Momumvo 1973 okafeelema kaJonathan Dimbleby, The Unknown Famine’ oka li ka ulikile uutyuni nkene ondjala ya li ya holekwa kuHaile Selassie. Konyala aantu 200 000 oya li ya si kondjala ethimbo ndyoka. Aantu oya li ya umbu ko epangelo lye koshipundi omumvo gwa landula.

Momumvo 1984, Tigray, pamwe noshitopol­wa shopuushii­nda shedhina Wollo oya li oyo ya dhengwa ya luluma kondjala, ethimbo ndyoka ya li ya etwa komuloka gwa nkundipala pamwe niita, naantu ya konda 600 000 ya li ya si. Epangelo lyaEthiopi­a olya

li lya nukile pomutenya noku ikala ondjala ndjoka sigo opethimbo ya li ya ulikwa kaaniilong­a nyo-BBC, ye li mekwatelok­omeho lyaMichael Buerk naMohamed Amin.Shoka osha li sha pula omuhikinga­lo a simana gwedhina Bob Geldoft a kwatithe nokupitith­a okangalo kedhina ‘Do They Know Its Christmas?’ noka li ka eta uuyuni wu gandje omakwatho

Ondjala oya li ya kutha iitsa omuleli gwopamilit­ali gwepangelo

Colonel Mengistu Haile Mariam megumbo nopondje yoshilongo osho wo uuyuni awuhe.

Mo2001, Ethiopia, ngoka a li kohi yepangelo lyo-TPLF, okwa li a ti kadhi shi dhoshili kombinga

yondjala kuuzilo nuumbugant­u woshilongo, moka ya akala nokukondji­tha oolebele. Konyala aaantu ye li pokati ko20 000 no25 000 oya li ya sile miikolokos­ha muka.

Uulewoomvu­laomathele­onkalo yaakwashig­wana oya hwepopla. Open a omukalo gwokutala nokudhinda omanyutu mokati kaanona osho wo onkalo yiikulya miilongo yaAfrica opo ku gandjwe omalondodh­o pethimbo kombinga yonkalo yondjala noku yi keelela. Oomvula ntano dha za ko, epangelo lyaEthiopi­a niilongo yilwe olya li lya yamukula kombinga yondjala moshilongo ashihe, nolya li lya tula po oprograma yomayakulo okukandula po onkalo ndjoka moka aantu oomiliona 10,2 ya li ya mono omakwatho.

Pehalyokug­andjaiikul­yangaashi omukalondj­igilile, omakwatho oga li ga tulwa po okukwathel­a aanamukund­a omanga inaaya landitrha oongombe noonzi dhawo, noku ya kwathela okukala moofaalama dhawo opo ya ilongekidh­ile omumumvo yataalela. Ashike open a eyooloko enene pokati koshikumun­gu sho2015-2016 noprograma yawo: Egandjo lyuuyelele nopolitika. Kape na uuyelele wa gwana opo Iigwanahan­gano yi tye moshilongo omu na ondjala yamememe.

Konyala pwa pita oomvula 15 lwaampoka, aaniilonga naatseyina­wa yomakwatho gopauntu mo-UN oya li ye yap o nomukalo omupe okumeta ompumbwe yiikulya, ya tseyika nedhina IPC.

Omukalo nguka ogu na oonkatu ntano, okuza kokwaa na iikulya kwanathang­wa sigo okwaa na iikulya konkalo yamememe. IPC ohayi longitha omikaloodh­indji mwa kwatelwa okulya, omwaalu gwaanona ye na ondjala osho nomaso.

Kape na uuyelele, kape na ondjala

Efatululo ndika lyondjala olyi li kondandalu­nde shi vulithe pamukalo ngoka hali longithwa kehe esiku ngele tashi ya kaantu nmboka haye li longitha. Ashike okukandula po uupyakadhi, omukalo gwo-IPC ogwa eta po uupyakadhi. Ashike UN otayi vulu ashike okulila ondjala uuna a yelelwa nawa.

-BBC

 ??  ?? Aaethiopia oyendji moshitoplw­a Tigra oya tauka moshilongo
Aaethiopia oyendji moshitoplw­a Tigra oya tauka moshilongo
 ??  ?? Konyala aantu oomilona mbali oye li mondjala moEthiopia
Konyala aantu oomilona mbali oye li mondjala moEthiopia

Newspapers in English

Newspapers from Namibia