Esipa lyothingo
…Nkene Russia a manga uukuni kumwe naAfrica
Russia okwa kala nokutaandeleka enwethemo lye muAfrica moomvula ndhika, nokonima sho a ponokele Ukraine, okwa tegelelela ookuume ke aape ye mu pe omayambidhidho, nenge ya kale inaaya kutha ombinga ngele tashi ya komakuthombinga momahangano gopaigwana ngaashi o-UN. Okuza koLibya sigo okoMali, Sudan, Central Africa Republic (CAR), Mozambique napalwe wo, Russia okwa kala nokukutha ombinga okukwathela pamilitali okwulwitha iikulo noolebele.
Kongongahangano Yegameno yiigwanahangano yo-UN, Kenya, ngoka e li oshilyo itaashi kalelele, okwa li a popi nkene e li ompinge nomaihumbato gaRussia okuya moUkraine. Ashike kape na iilongo yilwe ya endulula omapopyo ngoka. Ongundu yiigwanahangano yAfrica, African Union, oya li ya popi kutya oyi na eikwatopumutima konkalo ndjoka yi li po, ashike inayi tya sha mewukililo kombinga yaRussia.
South Africa, ngoka wo e li oshilyo shoBrics pamwe naRussia, okwa li a pula Russia a kuthe mo omatanga ge gopakwiita moUkraine ashike natango okwa li a ti oku na etimaumbwile kutya shika otashi ka za paenkundathana.
Kombinga onkwao, omupresidente gwa-CAR Faustin-Archange Touadera okwa lopotwa ta yambidhidha Russia komatokolo ge okutaamba ko iitopolwa yaUkraine yoDonetsk noLuhansk onga iilongo ya manguluka. NoMetitatu lya zi ko omupevipresidente gwaSudan Mohamed Hamdan Dagalo, okwa li a kwatele komeho osheendo okuya koMoscow ya ka shaina omatsokumweuvathano pokati kiilongo mbyoka iyali.
Shimwe shomiiholelwa shoka tashi ulike nkene uukuume wa lunduluka muAfrica, noshiwike manga Russia inaa ponokela Ukraine Aafrance oya hulitha po okulwitha iikulo moMali.
Omuprima gwaMali Chouguel Maiga okwa koleke moonkundthana noFrance24, kutya oshilongo she osha shaina omatsokumweuvathano naRussia gopamilitali. Ashike okwa ipatana kutya ongundu yopaumwene yomilitali yaRussia yedhina Wgner Group oya kwatelwa mo.
Omakwatho ngaka gaRussia kuMali, pamwe wo noolopota tadhi ti ota gandja omakwatho gopamilitali kepangelo lyaBurkina Faso, otashi ulike nkene Russia a hwahwameke okukula kwe muAfrica muule woomvula ntano dha pita, pambelewa osho pamikalo dhilwe.
Sho Africa naRussia ya tamukulula uukuume mbuka uupe, opwa li wo pwa ningwa omutumba omunene mondoolopa yokuumbugantu yaRussia yedhina Sochi mo2019, moka mwa li mwa kuutumba aaleli ya za kiilongo yaAfrica yi vule 50, mwa kwatelwa omitse dhiilongo 43. Presidente Valdimir Putin okwa li a popitha omutumba nguka, nokwa li a dhimbulutha mbaka nkene Russia a kala nokuyamidhiddha omakondjelomanguluko giilongo mbika, osho wo ngashiingeyi pwa pumbwa omapingakanitho gopaipindi.
Omutumba nguka gwomoSochi gwo2019 ogwa li gwa hili konyala omitse dhiilongo ayihe yaAfrica. Ashike natango opwa li wo oshinima shimwe shomeholamo: omadheulo, uundaadhi osho egandjo lyegameno komapangelo giilongo yontumba osho wo okuethela mo oondaadhi dhaRussia momahilathano giita yopashigwana.
Ngaashi Putin a ti, ope na ekwatathano lyopandjokonona, ngaashi sha li pokati ka-USSR naAfrica, sho Africa a li gumwe ta kondjelwa paenkondo ku-USSR na-USA. Ashike konima shoSoviet Union ya teka po mo19991, sigo omoomvula omulongo lwaampoka dha piti, omakwatathano gaRussia naAfrica inaga kala ga talika ko ga simana unene.
Mo2014, sha landula shoRussia a ponokele Crimea, nokwa tulilwa po oondjindikila, yo na-US osho wo ongongahangano yaEurope oya ningi ombwa nokambishi. Sho a kala a tulwa muudhigu mboka, Moscow okwa tameke okukonga oookuume aape.
“Ongoshizemo shoondjindikila ndhika, Russia okwa li a pumbwa okukonga omalandithilo omape,” Idrina Abramova, omukuluntuwiliki gwehangano lyoRussian National Academy of Sciences osho a ti ngaaka. Ashike kashi shi ashike omalandithilo Russia a li a lamba ko, ashike okwa li wo a hala okunwetha mo iilongo muuyuni. Mo2014, okwa li a kutha ombinga miita yaSyria yopashigwana, moka a li a gama kupresidente Bashar al-Assad, moka a ulike nkene iilongo yuuninginino ya puka, nankene Russia ta vulu okukandula po uudhigu mbuka.
Okuza moSyria, okwa ende u uka kenenevi lyaAfrica. Irina Filatova okwa ti Russia okwa kala noshinakugwanithwa oshinene okuulika moAfrica nkene iilongo yuuninginino tayi longo iilonga ya kaka, ngaashi ya longa moSyria. Oya li ya hala okuulika nkene Aaeuropa ya ndopa okuhulitha po iita yiikulo moshitopolwa shaSahel.
Shika okwa li e shi ningi pamikalo mbali, ta longitha omukalo gwopambelewa moka a tuma aakwiita ye kiilongo yimwepo, osho wo okulongitha oonkondo dhaa shi dhopambelewa, ta longitha ongundu ye yoWagner Group. CAR okwa li oshilongo shotango moka Russia a tumu oWagner Group mo2017.
Konima yethimbo oya li ya landulwa pambelewa ketanga lyegameno lyaRussia. Elalakano lyawo okwa li okukwathela presidente Touadera a kale koshipundi. Opwa kala omapopyo nkene Russia ta hepeke aantu, ashike shika okwe shi ipatana. Aarussia mbaka yoondaadhi oye li wo moLibya, Sudan, Mozambique naMali.
Iilongo oyindji moAfrica ohayi kutha wo iilwitho yawo kuRussia. Mboka haya landa unene ilwitho mbika oyoAlgeria naEgypt, ashike opwe ya omalandithilo omape okuza moNigeria, Tanzania naCameroon.