Hoe Windows zelf opstartproblemen oplost
Hoe Windows startproblemen zelf oplost
Sommige bootproblemen weet Windows zelf wel op te lossen. Als je pc een keer niet wil opstarten, is het daarom aan te raden om hem gewoon nog een keer uit en aan te zetten, want vaak wil het dan wel weer lukken. De mechanismen hierachter kun je echter ook op andere manieren benutten.
Een Windows-installatie kan veel bootproblemen zelf repareren. Strikt genomen klopt dit niet helemaal, want in werkelijkheid wordt dit gedaan door een soort parallel geïnstalleerd minibesturingssysteem dat goed verborgen zit op een recoverypartitie. Het heeft de naam 'Windows RE' waarbij RE voor 'Recovery Environment', oftewel herstelomgeving staat. De truc hierachter is dat de Windows bootloader het aantal mislukte startpogingen bijhoudt. Wil het starten niet lukken, dan onthoudt hij dit maar probeert nog één keer het systeem opnieuw te starten; het zou tenslotte gewoon een stroomstoring kunnen zijn waarbij helemaal niets beschadigd is. Als ook deze startpoging mislukt, probeert de bootloader niet meer de normale Windowsinstallatie te starten maar Windows RE.
Hierbij worden verschillende geautomatiseerde routines uitgevoerd die naar gebruikelijke problemen zoeken, bijvoorbeeld van de schijf, het bestandssysteem,
de bootmanager, het register, de systeembestanden en nog enkele andere dingen. RE probeert indien mogelijk gevonden problemen direct en zonder melding op te lossen, bijvoorbeeld door de bootloader te repareren of bij een mislukte upgradepoging een voorgaande toestand te herstellen. Als je nieuwsgierig bent of jouw Windowsinstallatie wel eens zo’n automatische reparatie heeft uitgevoerd, dan moet je kijken of het bestand c:\windows\system32\ logfiles\srt\srttrail.txt bestaat. Indien niet, dat zal de map srt er niet eens zijn en is er nog nooit een automatische reparatie uitgevoerd. Als het bestand er wel is, kun je daarin lezen of bijvoorbeeld chkdsk of Systeemherstel ooit is uitgevoerd, of dat de bootmanager ooit is gerepareerd. Verdere informatie over dit bestand lees je in het Microsoft Technet-artikel via de link aan het einde van dit artikel.
Windows RE lost veel problemen op met een druk op de knop zonder dat je daarvoor eerst een gedetailleerde analyse hoeft uit te voeren. Hierna volgt een beschrijving van de RE-versie zoals deze in Windows 10 versie 1709 ('Fall Creators Update') zit, maar de mogelijkheden zijn bij alle actuele Windows-versies praktisch identiek. Hoe het bij Windows 7 in z’n werk gaat hebben we enkele jaren geleden al een keer beschreven [1].
De basis
Technisch gezien is Windows RE een uitgebreide versie van Windows PE ('Preinstallation Environment'). Dat is het minibesturingssysteem dat vanaf de Windows installatiemedia wordt gestart en waar het set-upprogramma de eigenlijke installatie mee uitvoert. Het grote verschil tussen PE en RE is feitelijk alleen maar dat bij PE het Windows set-upprogramma en bij RE de herstelomgeving automatisch wordt gestart.
RE en PE onderscheiden zich van normale Windows-installaties doordat ze geen shell hebben en (bij gebrek aan een Verkenner) geen desktop, geen Startmenu en geen bestandsbeheer bieden. Daarom draaien deze versies ook met maar weinig werkgeheugen: 512 MB RAM is al genoeg. Een netwerkverbinding wordt normaliter niet opgezet. Om te verhinderen dat ze als werkomgeving wordt gebruikt, zullen zowel RE als PE na 72 uur altijd opnieuw opstarten.
First contact
Het is altijd een goed idee om een beetje rond te neuzen in de herstelomgeving zolang alles nog goed werkt. Want als er dan een keer iets misgaat, ken je de omgeving al een beetje en hoef je niet eerst daar nog helemaal aan te wennen. Voor een eerste kennismaking hoef je niet eerst het booten kunstmatig te saboteren om in RE te komen. Ga in plaats daarvan gewoon in het startmenu van Windows 10 naar de optie 'Opnieuw opstarten' en houd Shift ingedrukt terwijl je erop klikt. Enkele seconden later verschijnt een keuzemenu met drie of vier opties.
Twee van de opties van het menu zijn helder (Doorgaan naar Windows 10, De pc uitzetten) de derde 'Een apparaat gebruiken' verschijnt alleen als er een ander apparaat gevonden is waar vanaf geboot kan worden, bijvoorbeeld een bootable usbstick of een installatie-dvd. Als je die drive selecteert, gaat de pc daar vanaf booten, zonder dat je eerst het BIOS in moet en het medium in een of ander menu moet selecteren. Dat kan een hoop stress besparen.
Indien een stick zowel in de BIOS- als in de UEFI-modus kan booten, dan kan hij – afhankelijk van de pc – zelfs twee keer in dit menu verschijnen. Je kunt dan zelf kiezen in welke modus je wilt booten. Het kan ook zijn dat hier foutief geïdentificeerde bootopties verschijnen, zoals booten via het netwerk. Dat wil niet zeggen dat er ook daadwerkelijk iets in het netwerk te vinden is waarvan geboot kan worden, maar dat de pc zou kunnen proberen iets te vinden. Met een beetje pech toont de selectie ook enkele drives met identieke namen. In dat geval moet je het maar uitproberen en kijken wat voor jou het beste werkt.
Als je het menu-item 'Problemen oplossen' kiest, dan verschijnen twee nieuwe opties. Met de bovenste 'Deze pc opnieuw instellen' wordt de pc naar de fabrieksinstellingen teruggezet. Dit is handig voor het geval dat je de pc wilt verkopen of aan iemand anders wilt geven. In het artikel op pagina 38 vind je informatie die van belang is in zulke gevallen. Via de onderste menuoptie 'Geavanceerde opties' kom je in een nieuwe dialoog terecht waarin de gezochte herstelmechanismen staan.
Standaard zijn er zes, maar het kunnen er nog meer zijn. Microsoft heeft namelijk voor pc-fabrikanten de mogelijkheid gecreëerd om hier hun eigen hersteltools te integreren. Zulke opties kunnen ook nog op andere locaties opduiken, bijvoorbeeld bij de optie 'Deze pc opnieuw instellen'. Op sommige Surface-apparaten heeft Microsoft zelf van deze optie gebruikgemaakt. Je kunt deze dan vanuit de cloud herstellen, dat wil zeggen dat er een image via internet kan worden opgehaald om het Surface-apparaat terug te zetten naar de fabrieksinstellingen. Maar daarmee zet je het apparaat ook terug naar de Windowsversie van het moment dat het apparaat de fabriek uitrolde.
Probleembehandeling
Het eerste menu-item in de geavanceerde opties heet 'Systeemherstel'. Daarmee kun je het systeem via een herstelpunt terugzetten naar een eerdere situatie. Dan moeten er wel herstelpunten op de pc staan, maar Windows 10 maakt deze niet meer automatisch aan. Het is dus slim om deze functie te activeren. Het kost je weliswaar opslagruimte, maar het kan je mogelijk een hoop ellende besparen. Meer daarover op pagina 38.
Voor het tweede menu-item 'Herstellen met installatiekopie' geldt ongeveer hetzelfde, want dit kun je alleen maar gebruiken als je ook daadwerkelijk een imagekopie hebt. In Windows 10 zit daarvoor de oude functie van Windows 7 'Een systeemkopie maken'. Uit alle berichten die we van lezers hebben ontvangen is er echter wel een ding duidelijk geworden: deze methode is bijzonder onbetrouwbaar. In plaats daarvan kun je beter ons zelfgemaakte back-upscript c’t-WIMage gebruiken. Daarmee maak je betrouwbare ruimtebesparende Windows systeemimages die je op praktisch elke hardwareconfiguratie kunt terugzetten. Die zijn niet compatibel met de optie 'Herstellen met installatiekopie' en moet je met een apart herstelmedium terugzetten. Op onze website staat een workshop over hoe je met deze tool werkt. Zie de link aan het einde van het artikel.
De derde menuoptie 'Opstartherstel' activeert de automatismen voor het repareren van bootproblemen, waar we dit artikel mee begonnen. Deze optie is er omdat Windows RE niet alleen vanaf de harde schijf, maar ook vanaf een usbstick kan worden gestart (meer daarover in 'Herstelstation'). De pc start daarmee weliswaar dezelfde PE-versie, maar gaat niet automatisch startproblemen repareren. Dat gebeurt pas nadat je 'Opstartherstel' hebt gekozen.
Opdrachtprompt
Met de vierde menuoptie ga je naar de opdrachtprompt. Hiermee kom je terecht bij de krachtigste mogelijkheden die Windows PE te bieden heeft. Dit vereist wel in de meeste gevallen enige kennis van zaken. Je kunt bijvoorbeeld met het commando diskpart de harde schijf partitioneren. Wie handig is met tools zoals bcdedit en regedit, kan deze ook gebruiken. Je kunt zelfs Windows utilities zoals het kladblok, de rekenmachine en dergelijke starten, net als veel portable applicaties die je vanaf een stick start.
Met de opdrachtprompt kun je ook tools starten waarmee je problemen kunt oplossen zonder dat je daarvoor een eindeloze diagnose moet doorlopen. Daar is bcdboot een mooi voorbeeld van. Dit programma zorgt er met een enkel commando voor dat een volledige bootloader inclusief bootmenu op de bootpartitie terechtkomt. Met hetzelfde commando kun je ook een bestaande maar beschadigde bootloader repareren. Het is een paardenmiddel dat je verder helpt indien het eerder genoemde 'Opstartherstel' niet meer werkt.
Je gaat als volgt te werk: selecteer in de probleemoplossing eerst de opdrachtprompt en daarna je account. Indien je een wachtwoord hebt ingesteld, geef je dat op, anders druk je gewoon op Enter. Je hoeft niet te weten wat er precies mis is met de bootloader, maar je moet op z’n minst wel met het genoemde Diskpart aangeven op welke drive de bootloader moet staan en welke drive-letter de partitie heeft waar Windows op staat. De letters die zijn toegewezen verschillen veelal met de letters zoals je ze van Windows kent. Bij sommige systeemconfiguraties heeft de bootpartitie helemaal geen letter, dan moet je hem zelf eentje toewijzen. Ook dit kun je met Diskpart doen.
Zodra je weet welke letters het moeten worden, kun je het volgende commando toepassen, waarbij je de drive-letter moet aanpassen op je eigen situatie. In dit voorbeeld is c: de Windowspartitie en e: de bootpartitie:
bcdboot c:\windows /s e: /l nl-nl
Mits een kapotte bootloader daadwerkelijk de reden was dat Windows niet meer wilde starten, zou het probleem nu opgelost moeten zijn.
Corrupte systeembestanden kunnen ook via de opdrachtprompt worden gerepareerd, zonder dat je hoeft te weten welk bestand er nu daadwerkelijk beschadigd is. Dit is niet een heel betrouwbare oplossing en resulteert eerder in een foutmelding dan een reparatie, maar het is wel een poging waard en je kunt er niets mee stuk maken. Het commando is:
sfc /offbootdir=e:\ /offwindir=c:\
windows /scannow
Ook in dit voorbeeld is c: de Windows- en e: de bootpartitie.
Snel naar de firmware
Terug naar de probleemoplossing. De volgende optie 'Instellingen voor UEFIfirmware' kom je alleen tegen op pc’s met een UEFI en maakt ook weer het leven net iets makkelijker: via deze optie kom je direct in de BIOS-setup terecht zonder dat je tijdens het starten herhaaldelijk op F2, F8, F10, F12 of de Delete-toets hoeft te hameren.
Met de volgende optie ga je naar de startinstellingen, maar daar zo dadelijk meer over. De laatste optie zie je misschien nu al, of anders als je klikt op de link 'Meer herstelopties weergeven' en 'Teruggaan naar de vorige versie'.
Daarmee wordt bedoeld dat je Windows terugzet naar de situatie waarin
het systeem verkeerde voor de laatste functie-upgrade. Meer daarover lees je in het artikel op pagina 38. Aangezien dit altijd maar tot maximaal tien dagen na installatie van de laatste upgrade mogelijk is, zal deze optie vaker dan niet in een foutmelding resulteren.
Startinstellingen
Als je op 'Opstartinstellingen' klikt, dan verschijnen na een herstart tien nieuwe opties die je via de cijfertoetsen 1 tot en met 0 of de functietoetsen F1 tot en met F10 kunt selecteren. Voor sommige van deze opties moet je toch wel over enige diepgaande kennis beschikken om er iets mee mee te kunnen. De eerste optie 'Foutopsporing inschakelen' is bijvoorbeeld alleen maar interessant wanneer je met een debugger uit de voeten kunt. De tweede optie heet 'Logboekregistratie van opstarten inschakelen' en maakt in de map c:\windows een tekstbestand aan met de naam ntbtlog.log. Hier staan alle drivers in die tijdens het starten geladen en niet geladen werden. Ook hier weer moet je over behoorlijk wat kennis beschikken om er iets van te kunnen maken.
Optie 3 'Video met lage resolutie inschakelen' is een ander verhaal. Deze optie is handig wanneer je bij het wijzigen van de schermresolutie de boel zo verhaspelt hebt dat je niet meer genoeg van het beeld of helemaal geen beeld meer ziet. Als je in dat geval het Start-menu niet meer kunt vinden en het ook niet meer lukt om Shift+Opnieuw opstarten te klikken, dan zit er weinig anders op dan de pc twee keer uit en weer aan te zetten en daarbij telkens het booten lomp te onderbreken, om zo af te dwingen dat RE wordt gestart. Als dat eenmaal gelukt is, dan kun je optie 3 kiezen waarmee Windows met zo’n lage resolutie wordt gestart dat je zelfs op het kleinste scherm nog alles goed ziet. Vervolgens kun je de boel weer op de gewenste resolutie instellen.
Veilige modus
Met optie 4 start je de 'Veilige modus'. Als je de pc in deze modus start, dan worden alleen maar de belangrijkste drivers en diensten geladen. Allerlei andere programma’s die normaal geladen worden, blijven inactief. Deze modus is bijvoorbeeld handig als je net een driver, dienst of toepassing hebt geïnstalleerd, en Windows opeens niet meer fatsoenlijk opstart of normaal reageert. Als het lukt in de veilige modus te starten, kun je de software weer deïnstalleren, waarna de pc weer normaal zou moeten opstarten.
Met optie 5 start je ook de veilige modus, maar er wordt dan ook geprobeerd de netwerkdriver te laden. Met optie 6 start je zo’n basale versie van de veilige modus, dat je alleen maar een opdrachtprompt te zien krijgt. Van de overige opties van de startinstellingen is hooguit optie 9 mogelijk nog interessant: 'Automatisch opnieuw opstarten na fout uitschakelen'. Hiermee schakel je het mechanisme uit dat ervoor zorgt dat je tegenwoordig ook bij de hevigste systeemcrash nooit meer een blue screen te zien krijgt. Dat wil niet zeggen dat Windows deze bij een systeemfout niet meer genereert, maar alleen dat hij niet meer op het scherm wordt getoond en dat systeem gewoon opnieuw wordt opgestart. In de meeste gevallen is dat ook prima zo. Ten slotte voldoet dit aan het belangrijkste advies dat je kunt geven bij computerproblemen: zet de pc uit en weer aan. Maar mocht ook dat ooit niet werken, dan kan het blue screen toch wel handig zijn om op basis van de informatie die er in staat verder onderzoek te kunnen verrichten op het internet.
Indien je de Startinstellingen een keer per ongeluk start, dan kun je eerst op F10 en dan op F1 drukken om RE opnieuw te starten. Als je daar eenmaal bent kun je je oude vertrouwde Windowsomgeving starten door op de Enter-toets te drukken.
Herstelstation
Voor de zaken die we tot nu toe besproken hebben, moet je wel Windows RE aan de praat krijgen. Zoals gezegd kun je Windows RE ook gebruiken als de harde schijf of de ssd niet meer wil booten omdat mogelijk de bootloader, de partitietabel, de MBR (Master Boot Record) of de startsector van de RE-partitie deels of geheel corrupt is geraakt. Een bootable usb-drive kun je zelf maken met de ingebouwde assistent in Windows. Die werkt uiteraard ook alleen maar zolang Windows nog werkt. Mocht dat niet het geval zijn, kun je ook via een andere werkende Windows 10 installatie met dezelfde architectuur (32- of 64-bit) een stick met Windows RE maken.
Daarvoor typ je in de zoekbalk van het startmenu 'herstelstation' en kies je de gevonden optie 'Een herstelstation maken'. De assistent start met het aanbod om systeembestanden mee te kopiëren. Haal het vinkje bij deze optie weg, want deze optie is zinloos (daar later meer over). De assistent slaat aan het rekenen en laat vervolgens weten hoe groot de stick moet zijn – over het algemeen is een stick van 512 MB al voldoende. In plaats van een stick kun je ook een usb-schijf gebruiken. Hoe
dan ook, meer dan 32 GB is nooit nodig, meer ruimte zou ongebruikt en niet gepartitioneerd worden.
Sluit nu een geschikte gegevensdrager aan via usb. Indien deze niet wordt herkend, kan dat eraan liggen dat er geen geformatteerde partitie op staat. In dat geval moet je die eerst maken met het schijfbeheer. De drive wordt in de volgende stappen volledig gewist, let er daarom op dat er geen belangrijke gegevens op staan. Om zeker te zijn dat je geen belangrijke zaken kwijtraakt, kun je het beste alle overige usb-drives en -sticks van je systeem loskoppelen. Klik nu in de assistent op 'Volgende'. De aangesloten usb-stick wordt getoond. Houd er rekening mee dat niet alleen het usb-station, maar ook alle interne harde schijven of ssd-drives worden getoond. Om in zulke situaties mogelijke verwarring te vermijden, raden we aan om alle drives via de Verkenner eenduidige namen te geven, zoals 'Windows', 'Data', 'VMs', et cetera.
De assistent wist de geselecteerde usb-schijf en richt het herstelstation hierop in, oftewel een FAT32-partitie van maximaal 32 GB. Indien de assistent tijdens het inrichten foutmeldingen geeft of vragen stelt, zoals 'Ongeldige parameter' of 'Wilt u de schijf formatteren en partitioneren', dan kun je deze gewoon via het kruisje rechtsboven wegklikken. In zulke gevallen heeft de verkenner gewoon iets ontdekt dat de assistent vervolgens zelf regelt.
Na het voltooien van de assistent, staat Windows RE op de stick en kun je dit zowel in de UEFI- als in de BIOS-modus booten. Het biedt dezelfde opties als wanneer je het via Shift+Opnieuw vanaf de harde schijf opstart. Indien het booten vanaf de usb-stick niet lukt, zal dat in de meeste gevallen liggen aan problemen in de interactie tussen de usb-drive en de usb-poort. Bij schijven kunnen behuizingen of kabels voor problemen zorgen. Het enige wat je kunt doen is net zolang met verschillende aansluitingen en apparaten proberen totdat je een combinatie vindt die werkt. Als je nog USB 2-poorten op je pc hebt zitten, kun je daar het beste mee beginnen.
Ten slotte was er nog het verhaal van de systeembestanden waarvan de assistent aanbiedt ze mee te kopiëren. Het doel is eigenlijk dat het usb-station, indien nodig, de pc terug kan zetten naar de fabrieksinstellingen (inclusief de door de fabrikant voorgeïnstalleerde software, zie pagina 38). Op basis van onze tests raden wij dat af, omdat het ons slechts een keer succesvol lukte, maar op vier verschillende test-pc’s een hoop problemen opleverde. En daar bedoelen we niet de hierboven genoemde usb-problemen mee. Soms trad er al een foutmelding op tijdens het maken van het herstelstation of crashte de assistent zomaar, hoewel dat allemaal nog niet zo erg was. Want ook sommige sticks die probleemloos door de assistent werden gemaakt, bleken uiteindelijk waardeloos te zijn. De meesten crashten bij een herstelpoging met een nietszeggende foutmelding 'Er is een probleem opgetreden'. Wat dat probleem dan was, weet niemand.
Eén test verliep bijzonder desastreus: de herstelprocedure crashte, niet direct bij het begin maar pas na enkele minuten. Op dat moment was de oude Windowsinstallatie al van de schijf gewist. We zaten dus met een voor het herstel nutteloze stick en een gepartitioneerde, maar verder volledig lege harde schijf. Als wij niet van te voren met c’t-WIMage een backup hadden gemaakt, waren we alles kwijt geweest.
Conclusie: maak voor je een herstelpoging met zo’n stick doet eerst een aparte back-up. Of beter nog, gebruik de optie om systeembestanden mee te kopiëren gewoon helemaal niet. Zonder het mee kopiëren van systeembestanden zal de stick ook een stuk kleiner zijn, heb je hem sneller gemaakt en alle overige opties werken bovendien prima. (ddu)