Vier slimme verlichtingssystemen getest
Gloeilampen en oude spaarlampen zijn niet meer van deze tijd. Slimme verlichtingssystemen zorgen niet alleen voor meer wooncomfort, maar kunnen ook handig geïntegreerd worden in het smarthome. We testen Philips Hue en drie andere marktleiders en kijken naar apps en smarthomeintegratie, maar ook naar lichtopbrengst, kleuren en andere eigenschappen van de lampen.
Laten we eerlijk zijn: de eerste ervaringen met energiezuinige lampen in de jaren tachtig waren ronduit ontnuchterend. De zware gloeilampvervangers wogen meer dan de kroonluchter aan het plafond en na inschakelen werd de omgeving gehuld in een groen flikkerend helleschijn – dat was de geboorte van de spaarlamp.
Sindsdien is er veel veranderd en moderne ledfilamentlampen zijn hiermee vergeleken hemels. In die lampen zijn kleine leds in serie geschakeld in de vorm van een gloeidraad. In de buitenmaten van de oude E27peertjes hebben de ingenieurs behalve de complete ledvoorschakeltechniek ook de koeling ondergebracht en zelfs nog ruimte weten te vinden voor een draadloze radiomodule.
Dat laatste maakt het echt spannend, want wat voor fraaie en praktische dingen mogelijk zijn met draadloos aangestuurde verlichting, heeft lampenspecialist Philips laten zien met de introductie van zijn Huesysteem. De slimme lampen en complete verlichtingssystemen van Philips behoren ondertussen tot de standaarduitrusting van veel smarthomes. Geen wonder dus dat er tegenwoordig veel concurrentie is op deze markt.
In deze vergelijkende test kijken we naar vier verschillende verlichtingssystemen die je via een app kunt bedienen en die je ook kunt integreren in je smarthome. Behalve Philips Hue is dat meubelgigant Ikea met zijn Trådfrisysteem en het systeem van verlichtingsspecialist Paulmann. Het testveld wordt compleet gemaakt door het Nederlandse bedrijf Innr. Saillant detail is dat Innr is opgericht door voormalige medewerkers van Philips en Ikea, die een eigen verlichtingssysteem wilden ontwikkelen. Aanvankelijk wilden we ook Osram opnemen in deze test. Met de led
lampen van die verlichtingsspecialist hebben we eerder goede ervaringen gehad. Diens Lightifysysteem is nu omgedoopt tot ‘Smart+’. Het bedrijf is overgenomen door Ledvance, dat weliswaar nog lampen verkoopt onder de merknaam Osram, maar de bijbehorende Gateway lijkt niet meer gemaakt te worden. Of daar een vervanger voor op de markt komt is volgens Ledvance nog niet besloten.
Ikea, Innr, Paulmann en Philips bieden voor hun systemen een erg uitgebreid aanbod van gekoppelde lichtcomponenten. Het meest populair zijn lampen die de plaats van oude, ‘domme’ gloei of halogeenlampen kunnen innemen (zogeheten retrofitmodellen). Nog lang niet iedereen heeft al zijn lampen vervangen door moderne ledlampen. Vaak zijn de eerder aangeschafte lampen te mooi en te duur om ze helemaal weg te doen of gaat het bijvoorbeeld om inbouwspots.
Retrofitlampen moeten de oude lampen natuurlijk zo veel mogelijk benaderen wat betreft de kleur van het licht en de lichtopbrengst, en ze moeten rustig licht geven zonder te flikkeren. We hebben alle lampen dan ook zware tests laten doorstaan. Meer over de techniek achter led en de uitgevoerde metingen lees je in het artikel op pagina 66.
De fabrikanten verdienen het meest aan de retrofitmodellen voor E27 (klassieke gloeilamp), E14 (kaarsvorm) en GU10 (spotjes), maar ze brengen ook steeds meer complete armaturen uit. Door de lange levensduur van ledtechnologie willen klanten soms eerder de armatuur vervangen dan dat de lamp vervangen moet worden.
SLIMMER LICHT?
De term smarthome gebruiken we als systemen zorgen voor meer comfort, veiligheid of energiebesparing, en het liefst natuurlijk alle drie. De geteste lichtsystemen kunnen op alle drie die gebieden dan ook een bijdrage leveren.
Dankzij ledtechniek zorgen ze sowieso voor een maximale lichtopbrengst bij een minimaal energieverbruik. Ze kunnen daarnaast via timers of bewegingsmelders worden in en uitgeschakeld om nog meer energie te besparen. Ze houden inbrekers buiten je huis door de aanwezigheid van bewoners te simuleren en houden je binnenshuis veilig door automatisch gevaarlijke punten te verlichten (zoals een trap) of door ze op andere signalen te laten reageren. Je kunt je slimme verlichting bijvoorbeeld aan een rook of brandmelder koppelen, zodat bij een brandalarm in huis de lampen gaan knipperen of met een waarschuwingskleur gaan branden.
Tot slot hebben de systemen zeker op het gebied van comfort veel te bieden. Met slimme lampen kun je in een handomdraai de verlichting afstemmen op een bepaalde situatie. Kies de gewenste scène daarbij uit via een app, afstandsbediening of doe dat met spraakopdrachten terwijl je relaxed op de bank zit. Daarbij kun je hele groepen lampen in één keer de gewenste kleur en helderheid geven of speciale lichteffecten laten tonen. Je hoeft er niet eens extra kabels voor aan te leggen.
Het thema dimmen kan bij retrofitlampen wel een probleem zijn. Heb je al een wanddimmer, dan is die doorgaans afgestemd op ohmse lasten. Alleen werkt dat niet met ledlampen, die gaan dan helemaal uit of beginnen vervelend te flikkeren. Je moet dan een passende schakelaar voor de leds kopen, of de dimmer in de wand vervangen. Slimme lampen kunnen zelfstandig dimmen, maar dat kun je dan weer niet aansturen via de oude wandschakelaar. Dit geldt ook voor veel armaturen met een ingebouwde (snoer)dimmer.
Bij de slimme verlichtingssystemen staat een gateway centraal, die dient als verbinding tussen het lokale netwerk en het radionetwerk van de lampen. Alle geteste systemen gebruiken ZigBee als radioprotocol, dat door Hue een soort quasistandaard is geworden voor slimme verlichting. Doorgaans communiceert de smartphoneapp via wifi/internet met de gateway, die opdrachten stuurt naar de gekoppelde lampen.
Als je kijkt naar de beschikbare apparatuur, verschillen de vier geteste systeem aardig van elkaar. Op het gebied van retrofit bieden ze allemaal in ieder geval de meest gangbare lampen. Doorgaans zijn die er in drie vormen: lampen met een vaste kleur (meestal 2700K wit), lampen die instelbaar zijn van warmwit tot koudwit licht (tunable white, TW) en RGBlampen. Ledstrips die via een app zijn te regelen ontbreken alleen bij Ikea.
Philips heeft met afstand het grootste aanbod aan complete armaturen. Zowel voor binnen als voor buiten zijn er plafond, hang of staande lampen van Hue. Met de Hue Go biedt Philips ook de enige draagbare lamp met ingebouwde accu. Complete armaturen vind je ook bij Paulmann, waarbij het vooral gaat om plafond en wandlampen. Innr heeft kleine lichtspots in het programma voor de accentverlichting van objecten.
Ikea’s portfolio is, zoals je zou verwachten, meer op meubels gericht. De Zweden bieden verlichte kastdeuren, erg platte vitrinespots, vlakke ledtegels, en ze komen zelfs met motorisch aangedreven rolgordijnen. Daarmee kun je ook buitenlicht in je lichtscènes verwerken.
Met de aan het lichtsysteem gekoppelde tussenstekkers kun je gewone lampen, maar net zo goed een printer of ander apparaat opnemen in het systeem. De tussenstekkers van Innr en Ikea kun je via ZigBee in en uitschakelen. Tussenstekkers van Philips zijn alleen tweedehands te vinden. Voor de komst van Hue had het bedrijf onder de naam LivingColors/LivingWhites al via ZigBee gekoppelde producten. Die hardware is nog steeds met Hue compatibel en populair bij liefhebbers. De tussenstekker LivingWhites kan bijvoorbeeld als enige ook worden gebruikt om ohmse lasten te dimmen. Een soortgelijke oplossing heeft alleen Paulmann in het assortiment in de vorm van een draadloos gestuurde 230Vsnoerdimmer.
EERSTE CONTACT
Het installeren verloopt erg makkelijk als je begint met een starterset, want daarin zijn de onderdelen al aan de ZigBeekant met elkaar gekoppeld. Je hoeft dus alleen de app te installeren om aan de slag te kunnen. Philips biedt verschillende sets van een bridge in combinatie met bepaalde lampen. Bij Innr is de starterset alleen online te vinden. Ikea biedt momenteel geen starterset aan en verkoopt liever losse onderdelen.
Het koppelen van de app aan de gateway is bij alle vier systemen goed geregeld. Door te drukken op
een knop op de bridge (Innr, Philips) of het scannen van een QRcode (Ikea) wordt bij de aanmelding gecontroleerd of je fysiek toegang hebt tot die bridge. Bij de Smart Friends Box van Paulmann ontbreekt die controle. Maar bij Paulmann krijg je als eigenaar wel beheerdersmogelijkheden: via een masteraccount kun je extra gebruikers beheren en hun rechten naar wens aanpassen. Het voordeel daarvan is dat niet elke gebruiker die het systeem mag bedienen ook meteen alle complexe routines of scènes overhoop kan halen.
Na het aanmelden bij de bridge kun je de gewenste lampen toevoegen. Bij Philips kan dat op verschillende manieren. Je kunt rechtstreeks in de app een ZigBeecode invoeren die op het product staat vermeld of je kunt de automatische zoekfunctie gebruiken. Dat laatste kan ook bij Paulmann en Innr: zodra een nieuwe component voor het eerst op de stroomtoevoer is aangesloten, wordt de scanfunctie in de app gestart en wordt de armatuur of lamp vervolgens automatisch gekoppeld.
Bij Ikea werkt dat omslachtiger, omdat elk nieuw lichtelement moet worden toegewezen aan een ‘bedieningselement’. Dat kan volgens de Ikealogica een van de Trådfrischakelaars zijn (dimmer of bewegingsmelder). Die worden gebruikt om nieuwe componenten toe te voegen met ZigBees ‘Touchlink Commissioning’. Maar eerst moet zo’n bedieningselement wel zelf gekoppeld zijn aan de bridge.
Het bedieningselement moet zich daarvoor in de directe nabijheid van de bridge bevinden. Pas daarna kun je de te koppelen lampen toevoegen. Daarvoor moet je een lamp bij het bedieningselement houden en op het vaak lastig te bedienen Touchlinkknopje drukken. Daarna verschijnt ook bij Ikea de lamp in de app.
Je kon Trådfrilampen voorheen maar aan één enkel bedieningselement toewijzen. Je kunt ondertussen ook bedieningselementen aan elkaar koppelen, waardoor je bijvoorbeeld een ledpaneel kunt laten aansturen door een bewegingsmelder en een dimmer. Om grote Trådfriinstallaties in te richten is veel knoppendrukken en nog meer geduld nodig.
MAKKELIJK TE BEDIENEN
Eenmaal geïnstalleerd, beheer je het betreffende systeem via de app op de smartphone. Alle apps bieden de mogelijkheid om afzonderlijke lampen toe te wijzen aan ruimtes, zodat je niet elke lamp afzonderlijk hoeft aan te sturen. Meestal kun je via een kleurenpalet bij RGBlampen de gewenste kleur kiezen en via schuifregelaars de lichtsterkte aanpassen of bij ‘tunable white’ (TW) lampen de kleurtemperatuur aanpassen. Bij Trådfri wordt de kleurkeuze het meest beperkt. Je hebt slechts 24 kleurpresets bij RGBverlichting en slechts 3 presets bij TWlampen.
In principe zijn de systemen geschikt voor familiegebruik en kun je ze met meerdere smartphones gelijktijdig bedienen. Bij het eerste contact is aanmelding nodig, om te voorkomen dat iedereen die wifitoegang heeft zomaar het licht kan uitdoen.
De Hueapp biedt als enige widgets voor Android, waarmee je complete lichtscènes kunt bedienen zonder de app te openen. Als je de smartphone helemaal niet tevoorschijn wilt halen, zijn er voor alle systemen ook extra afstandsbedieningen. Bij Ikea zijn veel componenten vanwege de hiervoor beschreven aanmeldlogica als accessoire beschikbaar. De Trådfridimmer is wel de meest originele afstandsbediening in deze test. De kleine ZigBeedruppels hebben een geïntegreerde gyrosensor, zijn magnetisch en kun je daardoor zo bijvoorbeeld op je koelkastdeur hangen. Eraan draaien is genoeg om het licht te dimmen. Philips biedt met de Tapschakelaar een vierknopsschakelaar die de kinetische energie van het indrukken gebruikt om zonder batterijen te kunnen werken.
De Innrafstandsbediening ziet er wat log uit, maar kan wel rechtstreeks scènes aansturen. Ook Paulmanns ZigBeeremote is vrij fors, maar biedt wel een ronde touchkleurenkiezer en knoppen voor groepsbesturing. Een vergelijkbare afstandsbediening bestond vroeger ook voor Hue, maar die vind je nu hooguit tweedehands. Bij de LivingColorslampen kreeg je die erbij.
Een derde manier om de lampen te bedienen is spraakbesturing. Trådfri en Hue kunnen via Google Home en Amazon Alexa worden aangestuurd. Alexa ondersteunt echter nog geen Nederlandstalige opdrachten. Ook Apple HomeKit wordt tegenwoordig ondersteund met de nieuwste versies van de bridge en firmware. Bij Paulmann ben je bij de eigen bridge beperkt tot Alexa. Voor bediening via internet is een ‘Remote Home’abonnement nodig (10 euro per jaar na de proefperiode). De Innrgateway heeft wel een cloudkoppeling, maar kan niet worden verbonden met spraakassistenten of automatiseringsdiensten zoals IFTTT.
PROTOCOLLEN
ZigBee werkt net als wifi op de 2,4GHzband. De gateways van de vier fabrikanten moeten via ethernet worden aangesloten op het lokale netwerk om in elk geval daarbij mogelijke conflicten met wifi te vermijden. Desondanks kan het druk worden op de 2,4GHzband, wat leidt tot een haperende bediening van het systeem. De Huebridge is de enige gateway waarbij je in dat geval op een ander ZigBeekanaal kunt overschakelen. In de andere gevallen moet je de wifirouter anders instellen of de gateway opnieuw installeren, omdat daarbij automatisch wordt gezocht naar een zo rustig mogelijk ZigBeekanaal.
In de praktijk gaat het niet alleen om de afstand tussen de gateway en een specifieke lamp. ZigBee is namelijk ontworpen als een meshsysteem. Elke lamp die je toevoegt, breidt het bereik van het systeem automatisch uit. Opdrachten worden eenvoudigweg van component naar component doorgestuurd.
Ikea heeft als enige een ZigBeerepeater in het programma, om gaten in de mesh te overbruggen. Bij de andere systemen moet je voor
het overbruggen van te lange afstanden een extra lamp installeren die als tussenstation kan dienen. Ook in uitgeschakelde toestand stuurt de lamp opdrachten door. Op die manier is het mogelijk om met ZigBee ook grote woningen en huizen met meerdere verdiepingen tot in de tuin te bestrijken.
Bij het vergelijken van het ZigBeebereik van E27lampen zagen we verschillen tussen de systemen. Een lamp van Paulmann was als eerste het contact met de basis kwijt, die van Ikea en Philips konden nog wat verder weg aangestuurd worden. Het meest robuust was de verbinding bij de Innrlamp. Dat komt doordat Innr de ZigBeeantenne bij zijn E27lamp verder uit de plastic voet laat steken, in plaats van die in de lampvoet te verstoppen.
Bij de test hadden de ledlampen van Ikea erg veel tijd nodig om na het kort wegvallen van een tussenstation weer opnieuw verbinding te maken met de gateway. Juist bij retrofitlampen kan dat snel gebeuren omdat die in bestaande armaturen worden geplaatst die met een wandschakelaar verbonden zijn. Als een lamp niet meer op de stroomtoevoer is aangesloten, kan hij ook geen opdrachten doorgeven.
Wat betreft het onderwerp stroomuitval: met uitzondering van Philips Hue onthouden de lampen standaard hun kleur en helderheidinstellingen en worden die na afloop hersteld. De Huelampen gingen standaard altijd met 100% warmwitlicht branden na een stroomonderbreking. Pas sinds er onlangs een update was kun je sommige componenten nu naar wens met de laatste instellingen voor helderheid en kleur laten starten.
Merkwaardig vonden we de werkwijze van de Innrbridge, die na een herstart contact nodig had met de
cloudserver om te kunnen werken. Zonder die inbreng van internet werden de lampen wel in de app getoond, maar waren ze niet aan te sturen. Dat is erg onhandig, omdat internetmodems na een stroomuitval soms enkele minuten nodig hebben om de verbinding te herstellen. Na dat eerste contact kun je het systeem echter wel offline gebruiken. De andere geteste exemplaren starten ook zonder internetverbinding. Gebruik je ze alleen lokaal, dan ontbreken uiteraard alle cloud of remote bedieningsmogelijkheden.
SMARTHOME
De nadruk bij alle vier de lichtsystemen ligt duidelijk op het comfort. Philips Hue begeeft zich met de aangeboden bewegingssensors voor binnen/buiten en een goed bruikbare aanwezigheidssimulatie ook op het gebied van huisbewaking. Bij Paulmannsysteem is te merken dat de Smart Friends Box samen met partners Abus, Steinel en Schellenberg is ontwikkeld en dus ook geschikt is voor alarmsystemen en rolluiken of voor het aansturen van de verwarming. Bij het definiëren van regels kom je er al snel achter dat het meer om een smarthomecentrale gaat dan om een verlichtingsgateway.
Via de Smart Friendsapp kun je complexe alsdanregels definiëren. Aan sommige extensies zijn wel extra licentiekosten verbonden. De mogelijkheden van de app zijn zo uitgebreid dat je er eigenlijk wel de documentatie bij nodig hebt.
Als je de andere drie systemen op soortgelijke wijze wilt automatiseren, kunnen smarthomecentrales als de Homey (zie de vorige c't) van pas komen. Daarmee kun je ook de systemen van Trådfri, Innr en Philips vergaand integreren in een bestaand smarthome. De PhilipsHuebridge biedt bovendien een open programmeerinterface en is een ideaal platform voor je eigen programmeerexperimenten. Voor Ikea’s Trådfrisysteem bestaat er een onofficieel Pythonframework (zie de link rechtsboven).
CONCLUSIE
Ben je eenmaal gewend aan verlichting in huis die je helemaal naar wens kunt instellen, dan wil je niet meer zonder. Alle vier de lichtsystemen zijn wat dat betreft geschikt om het wooncomfort in je paleis een upgrade te geven. Paulmanns Smart Friends Box is eigenlijk alleen interessant als je ook componenten wilt gebruiken van partners als Abus, Steinel of Schellenberg.
Ook al gaan de systemen prat op efficiënte ledtechniek, als je echt energiezuinig wilt doen is slimme verlichting niet de beste keus. Met een standbyverbruik per onderdeel van 0,5 tot 1 watt kom je bij een compleet uitgerust huis als snel op een totaal standbyverbruik van 40 watt en bijbehorende energiekosten van rond 100 euro per jaar. Door automatiseringsregels en bewegingssensors slim toe te passen, kun je aan de andere kant weer een paar euro besparen, maar door de hoge aanschafkosten is slimme verlichting niet echt een handige besparingstip.
Qua functionaliteit heeft Philips met het Huesysteem een voorsprong. Klanten profiteren van de jarenlange ervaring die het bedrijf heeft met gekoppelde verlichting en dankzij de open architectuur kun je ook allerlei spannende toepassingen van derden gebruiken. Bovendien heeft het systeem de beste kaarten in huis als het gaat om de integratie in bestaande smarthomeomgevingen.
Duidelijk goedkopere verlichting vind je bij Ikea en Innr. Het Nederlandse Innr biedt met zijn gekoppelde ledfilamentlampen zelfs een van de meest vernieuwende producten aan. Eventueel kun je die systemen ook met elkaar proberen te combineren. Meer daarover lees je in een volgende uitgave.