De audio-cd dreigt uit te sterven

Bijna 40 jaar na zijn geboorte dreigt de audio-cd uit te sterven. De erfgenamen zijn de streamingdiensten, al wordt hun geluid als inferieur beschouwd. Maar ze zouden de geluidskwaliteit juist kunnen verbeteren.

Als je naar de voorlopige cijfers van de muziekindustrie kijkt, zie je dat er vorig jaar weer stukken minder cd’s verkocht zijn. De cijfers doen een beetje denken aan de voormalige ondergang van de elpee. Tussen 1990 en 1992 kelderde de omzet daarvan van 45 miljoen naar 5 miljoen. Als de geschiedenis zich herhaalt, worden de zilveren schijven al snel een zeldzaam luxeproduct dat alleen gefortuneerde luisteraars zich nog kunnen veroorloven. De elpee lijkt nu weer aan een opmars begonnen, maar door de prijzen daarvan geldt dat eigenlijk ook als een luxeproduct.

Er worden nu al niet veel albums meer uitgebracht op cd. Verreweg de meeste luisteraars streamen muziek alleen nog maar en accepteren daarbij een kwaliteitsverlies. Aanbieders als Spotify en iTunes maken gebruik van coderingen met verlies, zoals Ogg Vorbis, AAC en MP3, om bandbreedte te besparen tijdens de overdracht. Andere aanbieders, zoals Deezer en Tidal, bieden tegen een flinke meerprijs verliesvrije gecomprimeerde streams. In het volgende artikel kijken we naar de resultaten daarvan. Zijn er echt verschillen tussen de gebruikte compressiemethoden? Welke kun je meten en welke ook nog horen?

DE LOUDNESS-OORLOG

Afgezien van de compressiecodecs zijn er nog andere aspecten die invloed hebben op het geluid. De zogeheten ‘loudness war’ woedt nog steeds. Die is gebaseerd op het feit dat een luisteraar bij twee verder identieke stukken altijd de voorkeur geeft aan de luidste versie. Kleine verschillen zijn al genoeg. In de digitale wereld kun je muziek echter niet willekeurig luider maken. Er is een vaste limiet van 0 dBFS (decibel Full Scale), waar geen paukenslag bovenuit kan. Naarmate een nummer in zijn geheel luider wordt, komt die 0 dBFSgrens steeds dichterbij en kan dat verhinderen dat een paukenslag nog opvalt. Het aftoppen van de niveaupieken maakt niet alleen de dynamiek kapot, maar verandert ook nog eens de frequentierespons, wat soms ingrijpende effecten op het geluid heeft.

Bij muziekproductie is het de taak van een masteringtechnicus om dergelijke geluidsveranderingen te controleren en indien nodig te corrigeren. Goede mastering kan het geluid van een nummer dramatisch verbeteren. Maar streamingdiensten plaatsen geluidstechnici voor nieuwe uitdagingen. Voorheen hoefden ze slechts één nummerreferentie bij een cdperser af te leveren, maar bij de streamingdiensten hebben ze vaak niet langer de controle over de versie die de luisteraar uiteindelijk te horen krijgt. Dat wordt nu bepaald door een algoritme. Alleen al Spotify kan een nummer op vier verschillende volumes afspelen met drie verschillende bitrates. Die twaalf combinaties resulteren in nauwelijks te berekenen afwijkingen in frequentiespectrum, dynamiek en stereobreedte, die een masteringtechnicus niet kan testen of corrigeren. Streamingdiensten veranderen het volume zodat hun programma’s beter overkomen. In een gemengde afspeellijst zou een rustig nummer anders wegvallen na een luid nummer. De automatische volumeaanpassingen werken echter niet altijd goed en spelen sommige nummers luider dan andere, wat weer leidt tot een nieuw hoofdstuk in de loudness war. Ook dynamische conceptalbums die opzettelijk met het volume van individuele nummers spelen, hebben het moeilijk. Automatische volumeaanpassingen worden dan soms overvraagd, zoals uit onze analyses blijkt.

BETER DAN CD?

Een nieuwe codec met de naam MQA (Master Quality Authenticated), in gebruik bij de streamingaanbieder Tidal, moet uitkomst brengen. Het in GrootBrittanië ontwikkelde formaat is compatibel met normale Wave en FLACbestanden. Enerzijds moet het ervoor zorgen dat het muziekbestand dat door de masteringtechnicus wordt afgeleverd qua klank niet meer door een algoritme wordt veranderd. Anderzijds zou het zelfs een betere geluidskwaliteit mogelijk moeten kunnen maken dan op audiocd, omdat het met maar liefst 24 bits een duidelijk grotere dynamiek kan bereiken.

Terwijl veel muziekproducenten deze techniek verwelkomen en speciale MQAversies van hun albums op Tidal uitbrengen, stuit de codec in audiofiele kringen ook op kritiek. MQA zou niet zonder verlies werken en de muziekbestanden voorzien van Digital Rights Management (DRM). Wat daarvan waar is en wat niet, analyseren we in het laatste artikel over dit onderwerp. Bovendien leggen we daar uit hoe een zachte ruis (dithering) het geluid van digitaal opgenomen muziek kan verbeteren en hoe belangrijk een grotere bitdiepte en hogere samplerate zijn, waar audiofiele luisteraars zo mee dwepen.

We hebben korte audiofragmenten bij de link aan het eind van dit artikel gezet, zodat je de verschillen zelf kun nagaan. Ze illustreren bijvoorbeeld hoe de verschillende codecs en ditheringmethoden de dynamiek beïnvloeden. Ter verduidelijking hebben we het volume van de effecten verhoogd, zodat je de verschillen ook zonder dure audioapparatuur zonder problemen kunt horen.

Als streamingdiensten een einde maken aan de loudness war, kan dat de geluidskwaliteit van muziek ten goede komen