ONBEKENDE MOGELIJKHEDEN
Toen Windows 10 vijf jaar uitkwam, was het in veel opzichten een grote stap voorwaarts. Sindsdien zijn er nog veel nuttige tools en functies aan toegevoegd. We laten zien waar je die kunt vinden.
Het is alweer vijf jaar geleden dat Windows 10 werd uitgebracht, en toen was het in veel opzichten al een grote stap voorwaarts ten opzichte van zijn voorgangers. Omdat Microsoft het besturingssysteem Windows blijft doorontwikkelen, zijn er sindsdien veel nuttige tools en functies aan toegevoegd. We laten je zien hoe je die kunt vinden.
Ja, er zijn veel dingen in Windows 10 om kritiek op te hebben, zoals de privacy-problemen, de voortdurende gedwongen upgrades [1], de licentiechaos en de gevolgen ervan [2], het klungelige startmenu [3] en ga zo maar door. Maar voor de eerlijkheid moeten we ook melden dat sommige dingen in Windows 10 erg goed zijn. Daarom willen we je in dit nummer de dingen van Windows 10 laten zien die wij goed gelukt vinden. Dit artikel gaat onder andere over Windows-eigen tools en opties die het dagelijks leven makkelijker maken. Het volgende artikel is gewijd aan de beveiligingsmechanismen in de huidige Windows 10 – en dat zijn er nogal wat. Het derde artikel gaat over nuttige dingen voor beheerders en ontwikkelaars.
Alles wat we hier laten zien geldt voor Windows 10 versie 2004, de huidige versie. Maar veel was al aan eerdere versies toegevoegd – elk half jaar verschijnt er immers een nieuwe, en daarmee voegt Microsoft aan Windows 10 ook steeds weer nieuwe functies toe.
DOELBEWUSTER
Veel verbeteringen in Windows lijken misschien klein, maar besparen tijd. Je persoonlijke mappen (Downloads, Documenten, Afbeeldingen ...) zijn tegenwoordig bijvoorbeeld het snelst toegankelijk via het startmenu. Boven de optie ‘Aan/uit’ zitten meer knoppen. Het snelmenu van die knoppen bevat de optie ‘Deze lijst aanpassen’. Daarmee ga je naar de instellingen en kun je kiezen welke mappen daar moeten verschijnen.
De toetsencombinatie Windows+A opent het Actiecentrum, dat vooral bedoeld is voor meldingen. Maar het bevat ook enkele snelle instellingen, bijvoorbeeld een knop voor de Nachtlamp. Die reduceert het aandeel blauw in de kleurweergave, wat veel gebruikers in de avonduren prettiger vinden [4]. Andere opties, die niet op alle pc’s te vinden zijn, worden gebruikt voor het in- en uitschakelen van bluetooth, de energiebesparing, de locatiebepaling en de vliegtuigstand. Een netwerkverbinding kun je delen als wifi-hotspot voor andere apparaten. Bovendien verschijnt er, afhankelijk van het apparaat, een schuifregelaar voor de helderheid van het display. Je kunt het Actiecentrum ook openen door te klikken op het pictogram van het tekstballonnetje op de taakbalk rechts bij de klok. Om te configureren welke snelle instellingen in het Actiecentrum moeten verschijnen, klik je met de rechtermuisknop op een snelle instelling en selecteer je ‘Snelle acties bewerken’. Als een knop dan niet in het Actiecentrum wil verschijnen, kan dat komen doordat je de snelle acties hebt samengevouwen. Klik op Uitvouwen om dit op te lossen.
Bij laptops is het handig dat het accupictogram op de taakbalk niet alleen het accuniveau aangeeft wanneer je er de muisaanwijzer boven houdt, maar – wanneer de stroomkabel is aangesloten – ook een prognose geeft hoe lang het opladen nog duurt. Een ander klein pictogram verschijnt altijd op de taakbalk als de microfoon actief is. Die heeft in tegenstelling tot de camera meestal geen activiteitlampje.
Het klembord kan meer bevatten dan slechts één inhoud die weer wordt verwijderd zodra je er een andere naar kopieert. Als het om teksten en foto’s gaat, passen er maximaal 25 in. Je hoeft het alleen maar te activeren. Druk daarvoor op Windows+V en klik op Inschakelen. Vanaf dan toont Windows+V altijd de laatst gekopieerde teksten en foto’s op het klembord. Als je wilt, kun je teksten en afbeeldingen ook synchroniseren tussen alle apparaten waarop je je aanmeldt met je Microsoft-account. Maar als je een gewoon lokaal account gebruikt, zal de inhoud je computer niet verlaten. Je kunt de klembordopties deactiveren bij de instellingen onder ‘Systeem / Klembord’.
Zelfs bij oudere Windows-versies kon je met Windows plus linker- of rechterpijltje vensters op een helft van het scherm plaatsen. Bij Windows 10 kun je de breedte van twee naast elkaar gedockte vensters in één keer wijzigen. Pak gewoon de scheidingslijn tussen de twee vensters vast met de muis en sleep
die naar de zijkant. Het ene venster wordt dan kleiner naarmate het andere groter wordt. Daarvoor moet bij de instellingen onder ‘Systeem / Multitasking’ wel de schuifknop onder ‘Vensters uitlijnen’ op Aan staan.
Met virtuele bureaubladen kun je je vensters over aparte werkruimtes verdelen. Alle virtuele bureaubladen tonen dezelfde pictogrammen en dezelfde taakbalk, alleen de vensters die je ziet zijn verschillend. Met Ctrl+Windows+D maak je een nieuw bureaublad, met Ctrl+Windows+linkerpijltje en Ctrl+Windows+rechterpijltje schakel je tussen de bureaubladen. Ctrl+Windows+F4 sluit het momenteel actieve bureaublad. Als er nog steeds vensters open zijn, verplaatst Windows die naar het bureaublad links daarvan. Een overzicht van alle actieve vensters en virtuele bureaubladen verschijnt met de toetsencombinatie Windows+Tab. Daar kun je vensters herverdelen en individuele vensters op alle bureaubladen laten weergeven. Bij de instellingen onder ‘Systeem / Multitasking’ kun je instellen dat de taakbalk altijd alleen de vensters van het huidige bureaublad bevat.
Er bestaan nog veel meer handige toetsencombinaties. Een selectie om je eigen persoonlijke voorkeuren te kunnen ontdekken staat in de tabel op pagina 41.
Overigens heeft Microsoft de muis ook een mooie verbetering gegeven, beter gezegd de muisaanwijzer. Die kan nu niet alleen vrij groot worden, maar kan ook elke kleur aannemen. Dat klinkt in eerste instantie misschien als een gimmick, maar iedereen die ooit heeft geprobeerd om de muisaanwijzer te vinden op een high-res display, een multimonitorsysteem of een slecht zichtbaar scherm zal het snel weten te waarderen. De opties daarvoor zitten bij de instellingen onder ‘Toegankelijkheid / Cursor en aanwijzer’.
Eveneens onder Toegankelijkheid kun je bij Tekstcursor een ‘indicator’ activeren. De cursor is dan voorzien van kleine markeringen aan de bovenen onderkant om hem makkelijker te vinden. De grootte en kleur kunnen worden aangepast. De indicator werkt tot nu toe echter niet bij alle toepassingen. Bij een steekproef werkte hij wel bij de onboard tools zoals Verkenner en Wordpad en dergelijke, en bij Thunderbird en Firefox ook, maar bij oudere programma’s meestal niet.
Als je kleurenblind bent, kun je verschillende kleurenfilters activeren, die je kunt vinden bij de instellingen onder Toegankelijkheid. Daar kun je ook de toetsencombinatie Windows+Ctrl+C activeren, die het geselecteerde filter in- en uitschakelt – handig als de pc bijvoorbeeld door meerdere mensen gebruikt wordt.
TOOLBOX
Terwijl je bij Windows 7 nog van alles moest installeren om goed te kunnen werken, heeft Windows 10 van huis uit een verbazingwekkende hoeveelheid functies. VHD- en ISO-bestanden kon je bij Windows 8 bijvoorbeeld al met een dubbelklik als virtuele schijf in Verkenner koppelen.
Windows eigen Defender heeft zich van antispyware met een slechts beperkte bescherming opgewerkt tot een echte concurrent voor andere virusscanners. Dat bespaart je het apart installeren van een extra virusscanner. Volgens onze ervaringen is het zelfs aan te raden om van andere scanners af te zien, want Defender werkt stiller en meestal net zo betrouwbaar als de concurrenten. Meer over Defender en zijn diverse functies staat in het volgende artikel.
Voor het werken met pdf-bestanden heb je eveneens geen extra programma meer nodig omdat de ingebouwde browser Edge pdf-bestanden kan openen. Windows kan zelfs pdf-bestanden maken vanuit elke toepassing. Selecteer Afdrukken en als printer ‘Microsoft Print to PDF’. Daarna hoef je alleen nog maar op te geven waar en onder welke naam Windows het pdf-bestand moet opslaan.
Als het standaard geïnstalleerde OneNote niet verwijderd is, bestaat er een ‘printer’ met dezelfde naam. Dat is een aangepast XPS-stuurprogramma dat een bitmap maakt en die opslaat in een OneNote-notebook.
Screenshots zijn zeer flexibel met verschillende toetsencombinaties te maken. Sommige daarvan werken zoals gewoonlijk. De toets PrtScr zet bijvoorbeeld een screenshot van het volledige bureaublad op het klembord, van waaruit je het in een toepassing als Paint kunt plakken en vervolgens kunt opslaan. Alt+PrtScr kopieert een screenshot van het huidige venster naar het klembord. Windows+PrtScr slaat een screenshot van het hele bureaublad in pngformaat op in de map Schermopnamen van je gebruikersprofiel.
Dit is nieuw: als je Windows+Shift+S indrukt, verandert de muisaanwijzer in een kruis, waarmee je een rechthoekig gebied op het bureaublad kunt markeren. Wanneer je de muisaanwijzer loslaat, wordt het geselecteerde gebied op het klembord gezet. In plaats van een rechthoek is ook freestyle mogelijk – omschakelen doe je met het kleine knoppenbalkje bovenaan het bureaublad. Daar kun je ook het huidige venster en het volledige bureaublad selecteren. Overigens behoort de toetsencombinatie tot het nieuwe programma Schermknipsel, dat het oude Knipprogramma vervangt.
De rekenmachine rekent met de instelling Standaard nog steeds verkeerd omdat hij de volgorderegel ‘Meneer Van Dale Wacht Op Antwoord’ wat betreft het vermenigvuldigen en delen negeert, maar met de instelling Wetenschappelijk rekent hij in ieder geval zoals altijd correct (wisselen via het hamburgermenu met de drie streepjes linksboven). Aan andere delen van het programma heeft Microsoft flink gewerkt. Zo zit er nu een valutacalculator in met altijd actuele wisselkoersen. Je kunt kalenderdata, oppervlakten, volumes, snelheden en nog veel meer berekenen. Soms verrast de calculator met extra resultaten, zoals wanneer hij meldt dat een Amerikaanse theelepel niet alleen een inhoud heeft van 4,92 milliliter, maar ook dat dit overeenkomt met 0,02 koffiekopjes.
Het Taakbeheer levert allang niet meer alleen informatie over actieve processen, maar ook over het systeem zelf. Op het tabblad Prestaties kun je bijvoorbeeld zien of de interne gegevensdrager een ssd is of een conventionele magnetische schijf (hdd). De typeaanduidingen van cpu, opslagmedia en grafische kaart zijn daar ook af te lezen. Op het tabblad Processen kun je de lopende applicaties sorteren op energieverbruik. Op het tabblad ‘App-geschiedenis’ staat een langetermijnanalyse. Je kunt extra kolommen laten weergeven door met de rechtermuisknop op een van de kolomkoppen te klikken.
Op het tabblad Opstarten kun je enkele (maar zeker niet alle) programma’s zien die automatisch starten bij het opstarten van het Windows-systeem, inclusief informatie over hoe dat het opstartproces heeft vertraagd (kolom ‘Invloed op opstarten’). Met een rechtermuisklik kun je de afzonderlijke items deactiveren.
Als je graag spelletjes speelt, zul je de game-bar, die tegenwoordig Xbox Game Bar heet, leuk vinden. Wanneer je de toetsencombinatie Windows+G eerder een keer uitgeprobeerd hebt en daarna nooit meer, zou je dat nu weer eens een keer moeten doen. De game-bar heeft er namelijk veel bijgeleerd. Hij kan de belasting van cpu, gpu en RAM live laten zien, je kunt chatten met andere spelers (Xbox, Steam), het geluid van de applicaties die op de achtergrond draaien uitschakelen – en dat allemaal zonder de full screen draaiende game te verlaten. Je kunt ook video’s
opnemen, bijvoorbeeld over hoe je het huidige level uitspeelt.
Het volgende is handig, en je vraagt je daarbij meteen af waarom dat niet eerder kon: met Opdrachtprompt werkt eindelijk het kopiëren en plakken met Ctrl+C en Ctrl+V, en je kunt de fontgrootte wijzigen met Ctrl+muiswiel. Dat laatste geldt ook voor Kladblok. De Register-editor heeft een invoerregel gekregen waar je paden in kunt typen of kopieren. Bovendien kan Windows eindelijk overweg met usb-sticks die meer dan één partitie bevatten – voorheen liet Windows alleen de eerste partitie zien. Met de Pro-, Enterprise- en Education-edities kan Windows 10 wat meer dan met de Home-editie. Je kunt bijvoorbeeld virtuele machines maken en uitvoeren met BitLocker-schijfversleuteling (zie pagina 42) en met Hyper-V virtuele machines maken waarin een tweede besturingssysteem als op echte hardware draait – meer daarover vanaf pagina 46.
De kioskmodus is vooral nuttig als je bijvoorbeeld in een bibliotheek een pc neerzet waar iedereen op moet kunnen internetten zonder hem voor iets anders te kunnen gebruiken. Eenmaal ingesteld, voert Windows bij het inloggen automatisch een door de beheerder configureerde app uit. Het moet wel een ‘modern app’ zijn, dus een tot Windows 10 behorende of via de store geïnstalleerde tegeltjes-app. Als browser komt daarom alleen Edge in aanmerking, en wel de versie die er nu in zit (dus niet de nieuwe die op Chromium gebaseerd is). De wizard voor het instellen van de kioskmodus zit bij de Instellingen onder ‘Accounts / Gezin en andere gebruikers’. Uitleg daarover staat in [5].
SYSTEEMZAKEN
Bij Windows 10 zijn de eerste keer configureren en het onderhoud van het systeem eenvoudiger dan eerst. Updates zijn bijvoorbeeld cumulatief, de pakketten bevatten dus altijd ook de daarvoor uitgebrachte updates. Daarmee behoren meldingen als ‘178 updates gevonden’ tot het verleden. Dat maakt de updates wel groter, maar zodra er in een netwerk minstens twee Windows-pc’s aanwezig zijn, kan er vergeleken met voorheen toch minder van internet gedownload moeten worden omdat Windows 10 de updates standaard binnen het lokale netwerk doorgeeft. Als je dat niet wilt, of updates zelf ook over het internet wilt distribueren, vind je de opties daarvoor
bij de Instellingen onder ‘Bijwerken en beveiliging / Delivery Optimization’. Updates via internet doorgeven is trouwens vooral fijn voor Microsoft, omdat hun servers dan minder downloads hoeven te verzorgen. In situaties waarin heel snel zeer kritieke veiligheidslekken moeten worden gedicht, kan het mee helpen verspreiden van updates over internet ervoor zorgen dat zo veel mogelijk pc’s de updates zo snel mogelijk ontvangen. Wanneer down- en eventueel uploads je netwerkverbinding onevenredig belasten, kun je bij ‘Geavanceerde opties’ beperkingen voor de bandbreedte opgeven.
Veel updates vereisen een herstart, en het is bij menig gebruiker al eens in het verkeerde keelgat geschoten als dat op een ongelegen moment gebeurde en er mogelijk niet opgeslagen gegevens verloren gingen. Maar je moet zo’n herstart niet te lang uitstellen, omdat de beveiligingslekken anders open kunnen blijven staan, ook al zijn de updates al aanwezig. Bovendien kan Windows in dergelijke situaties soms vastlopen. Als compromis is Gebruikstijden een goede: tijdens een dagelijks tijdvenster start Windows 10 in principe niet opnieuw op. Je kunt dat configureren bij de Instellingen onder ‘Bijwerken en beveiliging / Windows Update’. Klik op ‘Gebruikstijden wijzigen’. Let op: de schuifschakelaar activeert de gebruikstijd zelf niet, maar zorgt er bij inschakeling voor dat Windows 10 de gebruikstijden automatisch probeert aan te passen aan je activiteiten. Als je de tijd liever zelf aanpast, laat hem dan op Uit staan en klik op Wijzigen in de regel eronder. Stel de begin- en eindtijd in – je kunt tot 18 uur gaan.
Het nieuw installeren van Windows 10 is in veel gevallen makkelijker geworden. Terwijl het vroeger een probleem kon zijn om een geschikt installatiemedium te vinden, biedt Microsoft nu al sinds enige tijd een gratis en zonder installatie uitvoerbaar programma, de Media Creation Tool (MCT), die je kunt downloaden (zie de link op deze pagina). Daarmee kun je legaal een bootable installatie-stick maken.
Zelfs de nog steeds bestaande gedwongen activatie is wat minder afschrikwekkend. Als een pc namelijk al een keer met succes geactiveerd is, kun je je bij een nieuwe installatie de moeite besparen om een installatiesleutel op te geven. Bij de eerste activatie wordt namelijk een hardwarechecksum aangemaakt en naar de activatieserver van Microsoft gestuurd – bij een herhaalde activatie met dezelfde checksum herkent Microsoft die en activeert de activatieserver de installatie zonder dat er een installatie-key is ingevoerd. Microsoft noemt dat een ‘digitale licentie’
Maar zelfs als Windows 10 nog niet op de betreffende pc draaide, bespaart Windows 10 je veel moeite. Het installatieprogramma accepteert ook installatie-keys van Windows 7, 8 en 8.1. Om de nog steeds werkende gratis upgrade van Windows 7/8/8.1 naar 10 te gebruiken hoef je dus niet eerst de oude en vervolgens de nieuwe Windows te installeren. Je kunt zelfs een oude Pro-, Professional- of Ultimate-key gebruiken om een bestaande Windows 10 Home-installatie te veranderen in een Pro.
NOG MEER PARELTJES
Er zijn veel meer pareltjes te ontdekken in Windows 10. Zo heeft Microsoft de beveiligingsfuncties van Windows 10 sterk verbeterd en functies toegevoegd die in de vorige versies ontbraken. Ook beheerders en ontwikkelaars profiteren van diverse nieuwe functies. In de volgende artikelen kun je daar meer over lezen.
Literatuur
[1] Hajo Schulz, Afluisterverbod, Windows-instellingen voor (meer) privacy, c’t 10/2018, p.44
[2] Jan Schüßler en Noud van Kruysbergen, De volgende functie-upgrade voor Windows 10, c’t 5/2020, p.14 [3] Hajo Schulz en Noud van Kruysbergen, Tips voor het startmenu van Windows 10, c’t 4/2020, p.132
[4] Inge Schwabe en Noud van Kruysbergen, Het blauw in led-licht verminderen, c’t 10/2020, p.86
[5] Jan Schüßler en Noud van Kruysbergen, Kioskmodus van Windows 10 instellen, c’t 6/2020, p.82