Ryzen-moederborden met B550-chipset
PCI Express 4.0 is niet meer voorbehouden aan dure high-end moederborden. B550-moederborden voor Ryzen 3000-processors bieden dit ook, samen met USB 3.2 en sneller ethernet. Het energieverbruik blij daarbij bescheiden.
Goede dingen hebben tijd nodig. Slechts een jaar na de introductie van de derde generatie Ryzen-processors introduceert AMD de B550-chipset. Die maakt PCI Express 4.0 mogelijk op goedkopere moederborden en kan, in tegenstelling tot de high-end X570-chip, passief en geluidloos worden gekoeld.
We hebben vier AM4-moederborden met de nieuwe chipset geselecteerd voor de test. De Asrock B550M Steel Legend, Asus TUF Gaming B550MPlus (Wi-Fi), Gigabyte B550I Aorus Pro AX en de MSI MAG B550M Mortar. Zij kosten tussen de 145 en 190 euro. Met uitzondering van het compacte mini-ITXboard van Gigabyte, zijn de moederborden van micro-ATX-formaat en bieden ze plek aan vier DDR4geheugenmodules, twee grafische kaarten en twee M.2-ssd’s. Ze bevatten ook hoogwaardige audio-chips en NBase-T-netwerkcontrollers voor 2,5 Gbit/s ethernet. Goedkopere B550-moederborden voor minder dan 100 euro zijn momenteel nog schaars. De hardware-industrie worstelt nog met de productieonderbrekingen en transportknelpunten als gevolg van de Corona-pandemie, die van invloed zijn op de prijzen. Met de B550-chipset kunnen alle functies van de Ryzen 3000 eindelijk worden benut. PCI Express 4.0 was tot de introductie van deze chipset voorbehouden aan dure en energieverslindende moederborden met de high-end X570-chipset, die tegelijk met de Ryzen 3000 uitkwam in de zomer van 2019. De enige optie voor goedkopere systemen was de B450-chipset, die ruim twee jaar oud is en PCIe 2.0-poorten biedt.
DUBBEL ZO SNEL
De B550 zit qua technische specificaties ergens tussen de B450 en de X570. De met de processor verbonden PCIe-lanes voor de grafische kaart en een M.2-ssd werken in PCIe 4.0-modus. Ze zijn dus twee keer zo snel als op de B450-moederborden. Bijvoorbeeld bij een NVMe-ssd met vier lanes stijgt de maximale doorvoersnelheid daardoor van 4 tot 8 GB/s. Dat geldt echter alleen voor de Ryzen 3000 Matisse. De onlangs aangekondigde Ryzen 4000G Renoir met geïntegreerde Vega-graphics biedt alleen PCI Express 3.0. De B550-chipset zelf is, in tegenstelling tot de X570, nog steeds verbonden met de processor via PCIe 3.0. De tot 10 lanes die de chipset biedt, werken ook in die modus. De voorganger B450 gebruikt
nog steeds het verouderde PCI Express 2.0, waardoor ssd’s worden vertraagd tot 2 GB/s in het tweede M.2 slot. Bovendien biedt die een maximum van 8 in plaats van 10 PCIe-lanes. De PCIe-3.0-x4-verbinding met de processor kan nog steeds als een knelpunt werken, wat we in de praktijk konden waarnemen. We haalden een overdrachtssnelheid van 3,1 GB/s met een NVMe-ssd aangesloten op de chipset. Daarna sloten we ook een snelle USB 3.2 Gen 2-ssd aan, die een snelheid kan halen van ongeveer 1 GB/s. De doorvoersnelheid van de M.2-ssd viel daarbij terug tot 2,1 GB/s. De gecombineerde snelheid van beide ssd’s was slechts 3,2 GB/s. Het is dan ook aan te raden om op B550-moederborden een enkele M.2-ssd te plaatsen in het M.2-slot dat zit gekoppeld aan de processor, en niet in het M.2-slot met een lijntje met de chipset. Bij de X570-chipset bestaat dat probleem niet omdat daar alle lanes en de verbinding met de processor in PCIe 4.0 modus werken. De usb-poorten zijn niet gewijzigd ten opzichte van de B450: 2 × USB 3.2 Gen 2 (10 Gbit/s), 2 × USB 3.2 Gen 1 (5 Gbit/s) en 6 × USB 2.0. De processor levert nog eens vier 10Gbit/spoorten.
AMD gebruikte dezelfde componenten voor de I/O-die van de Ryzen 3000 cpu’s [1] als voor de X570. Waarschijnlijk was dat om een PCIe 4.0-compatibele chipset beschikbaar te hebben toen de Ryzen 3000 (zomer 2019) in de verkoop ging. De B550 komt echter net als zijn voorganger B450 van de Taiwanese leverancier Asmedia. Hij verbruikt minder energie en hee dus geen actieve koeling nodig.
GROTENDEELS COPATIBEL
Bij de aankondiging van de B550-chipset begin mei gaf AMD duidelijk aan dat alleen processors met een
Zen 2 of Zen 3 architectuur op de moederborden zouden draaien. Dat was in eerste instantie alleen de Ryzen 3000 Matisse, maar ging bijvoorbeeld niet op voor de Ryzen 3000G Picasso combinatieprocessors met Vega-graphics. Die maken namelijk gebruik van de oudere Zen+-architectuur, die ook in de Ryzen 2000 Pinnacle Ridge zonder gpu was gebruikt.
AMD kondigde later pas de Zen 2 comboprocessors Ryzen 4000G Renoir aan voor desktop-pc’s [2]. In het begin had dit dus het vreemde gevolg dat de display-uitgangen van de B550-moederborden niet konden worden gebruikt.
Maar dat is niet het hele verhaal. Uit nieuwsgierigheid hebben we een Athlon 3000G combo-cpu van 50 euro op een van de B550-moederborden geïnstalleerd om te zien wat er dan gebeurt. In plaats van een donker scherm zagen we het BIOS-boot-scherm en vervolgens de Windows-desktop. Dat werkte voor alle vier de B550-moederborden en niet alleen voor de Athlon, maar ook voor de Ryzen 5 3400G.
Van een moederbordfabrikant kregen we te horen dat de 32MB-flashchips voor het BIOS momenteel genoeg ruimte hebben om ook de 3 MB grote AGESA-firmwareblokken voor oudere processorgeneraties te bevatten. Daarom draaien Ryzen-processors zoals Ryzen 1000 Summit Ridge, Ryzen 2000 Pinnacle Ridge, Ryzen 2000G Raven Ridge en Ryzen 3000G Picasso momenteel op B550moederborden. AMD en de moederbordfabrikant bieden echter geen ondersteuning bij fouten of problemen. Bovendien kan bij een toekomstige BIOS-versie die compatibiliteit met nieuwe processorgeneraties zoals Ryzen 4000 Vermeer’ die ondersteuning voor oudere processors verdwijnen.
BIOS UPDATE ZONDER CPU
De lange levensduur van de AM4-socket is zowel een zegen als een probleem in sommige situaties. Hoewel de processors fysiek passen, hangt het af van de firmware of ze daadwerkelijk werken. Moederborden worden soms langere tijd opgeslagen bij (tussen) dealers en hebben dan misschien BIOS-versies die maanden oud zijn. Als je zo’n moederbord koopt samen met een processor van een nieuw uitgebrachte cpu-generatie, zal het systeem niet starten. Om een bijgewerkt BIOS te flashen heb je even een oudere ondersteunde AM4-processor nodig. Om dat probleem te verhelpen hebben Asus, Gigabyte en MSI de geteste B550-moederborden uitgerust met een BIOS-flashback-functie. De firmware kan daarmee ook zonder processor en RAM worden geüpdatet, het moederbord hoe daarvoor alleen maar op de voeding te worden aangesloten.
Het BIOS-bestand wordt gekopieerd naar een FAT32-geformatteerde usb-stick en aangesloten op een speciaal gemarkeerde poort op het I/O-panel. Het updateproces wordt dan gestart door op een naastgelegen knop te drukken. De Asrock B550M Steel Legend mist die praktische functie helaas. Die komt ook van pas als een update vanuit het BIOS of onder Windows mislukt is.
NET VERBRUIK
Voor de test hebben we de B550-moederborden uitgerust met de 12-core Ryzen 9 3900XT (105 watt TDP), 16 GB DDR4-3200, een SATA-6G-ssd en een GeForce GT 1030 grafische kaart. Die laatste verhoogt het energieverbruik van het hele systeem met ongeveer 8 watt ten opzichte van een cpu met geïntegreerde graphics.
In tegenstelling tot de meeste Intel-moederborden houden alle modellen voor het AM4-platform zich aan de power-limits van AMD. Ryzen-processors met een Thermal Design Power van 65 watt mogen echter tot 88 watt continu verbruiken. Die waarde, ook wel bekend als Package Power Tracking (PPT), is 128 watt voor 95W-cpu’s en maar liefst 142 watt voor processors met 105 watt TDP, zoals de Ryzen 9 3900 XT die we gebruiken. Omdat de moederborden voldoen aan de AMD-specificaties, verschilt het energieverbruik onder volledige cpu-belasting slechts beperkt. Als alleen het Windows-bureaublad wordt getoond liggen ze ook dicht bij elkaar, omdat de uitrusting van de geteste modellen aardig overeenkomt. Op alle vier de moederborden zit een Realtek RTL8125-netwerkchip, die tot 2,5 Gbit/s overdraagt via NBase-T. In de praktijk hebben we op alle vier de moederborden een snelheid gemeten van minstens 2,35 Gbit/s, wat overeenkomt met ongeveer 290 MB/s. Als je al een geschikte switch of router gebruikt, zou je eigenlijk ook je netwerkopslag moeten uitrusten met snelle schijven: de gangbare harde schijven kunnen die snelheid niet aan.
We hebben nog wel één punt van kritiek op alle moederborden. De fabrikanten leveren de drivers en extra programma’s nog steeds op dvd mee, hoewel de meeste moderne pc’s geen optische drive meer hebben. Een usb-stick zou praktischer zijn.
LINUX ET EXTRA ERK
Behalve met Windows 10 hebben we ook met Ubuntu 20.04 getest. Er waren geen afwijkingen in de snelheden van de interfaces. Het idle-verbruik lag echter 2 tot 4 watt hoger en kon slechts licht worden verbeterd met Powertop-optimalisaties. Een groot knelpunt in het huidige Ubuntu is de ondersteuning van de Realtek-netwerkchip. Die chip is nog niet opgenomen in de kernel van die distributie, daarom moet je de benodigde kernelmodule met de hand compileren en toevoegen. Maar dat hee als nadeel dat na elke kernel-update de netwerkverbinding niet meer werkt totdat je de module weer gemount hebt. Daarom heb je bij de B550-moederborden van Asrock en MSI een tweede computer nodig met werkend internet. De Asus TUF Gaming B550MPlus (WI-FI) en Gigabyte B550I Aorus Pro AX hebben nog wifi als alternatief. De AX200 Wi-Fi 6-chip werkte zonder problemen onder Ubuntu 20.04.
CONCLUSIE
De B550-chipset is een succesvolle vervanging voor de iets oudere B450. Vooral NVMe-ssd’s krijgen een veel snellere aansluiting, zonder dat een extra miniventilator nodig is voor de koeling. De geteste B550-moederborden zijn misschien niet de goedkoopste, maar bieden wel extra’s zoals sneller ethernet en op de Asus Gigabyte ook Wi-Fi 6. Dat maakt ze geschikt voor een betaalbare allround-pc, zonder dat je concessies hoe te doen qua functionaliteit. De moederborden zijn ook geschikt voor een highperformance gaming-pc met maximaal 16 cpu-cores en een high-end grafische kaart. Bij de test viel alleen de MSI MAG B550M Mortar negatief op door de beperkte ondersteuning voor geheugenmodules.
Als je een goedkoop Ryzen-systeem wilt bouwen, moet je nog even wachten op geschikte moederborden met de goedkopere A520-chipset.
Literatuur
[1] Christian Hirsch en Marco den Teuling, Ryzen 9 3900X en Ryzen 7
3700X met PCI Express 4.0, c’t 10/2019, p.68
[2] Christian Hirsch en Marco den Teuling, Octacore-processor Ryzen 7 Pro 4750G inclusief Radeon-graphics voor een krachtige werk-pc, c’t 11/2020, p. 118