Wat Baudet van de fouten van Wilders leert
Waarom Thierry Baudet een electorale bedreiging is voor alle partijen op rechts. Nadeel van Forums open structuur: elke nieuwe partij trekt dwazen, gelukzoekers en extremisten
Uit het niets twee Kamerzetels bij de verkiezingen van afgelopen maart, ruim 15.000 leden in amper een jaar tijd en een stijgende lijn in de peilingen: het Forum voor Democratie (FvD) van Thierry Baudet is een serieuze politieke factor geworden. Met enige spanning kijken andere rechtse partijen naar de opmars van de partij.
Waar Geert Wilders’ PVV een gesloten bolwerk is, bouwt Baudet aan een democratische partij én zoekt hij samenwerking. Daarmee toont Baudet dat hij leert van de fouten van zijn electorale concurrent. Wat zijn de belangrijkste lessen die de oprichter van het Forum heeft geleerd van de PVV en eerdere nieuwkomers op rechts? Welke valkuilen zijn er?
1. Democratische partij
‘Word lid’, staat in een groen blokje boven aan de website van Forum voor Democratie. De twee woorden vormen het meest fundamentele verschil tussen FvD en de PVV. De beweging van Baudet is een politieke partij waar je, voor minimaal 25 euro per jaar, deel van kunt worden. Op de homepage van de PVV kun je als supporter van Wilders alleen geld doneren en een poster bestellen van de partijleider.
De ledenstructuur levert Baudet veel op. Waar de meeste politieke partijen kampen met grote leegloop, heeft FvD – naar eigen zeggen – inmiddels ruim vijftienduizend leden. In juni kreeg de partij een jongerenvereniging, de JFVD. Die zegt inmiddels ruim drieduizend leden te hebben.
De groeiende ledenlijst biedt FvD een stabiele inkomstenstroom en een basis van gelijkgestemden – een reservoir waar potentiële kandidaten en andere partijfunctionarissen uit te rekruteren zijn.
„Wilders zoekt alleen maar kiezers die eens in de vier jaar op hem mogen stemmen”, zegt politiek historicus Koen Vossen van de Radboud Universiteit in Nijmegen. „Forum voor Democratie is een club waar je echt bij kunt horen.” En Baudet blijkt veel hoogopgeleide jongeren te trekken. Op de vele bijeenkomsten die Forum door het land heen organiseerde, liepen vooral studenten rond.
Baudet leerde niet alleen van Wilders, maar ook van de partij die Pim Fortuyn in 2002 opbouwde. Forum voor Democratie wil samenwerken met andere partijen. Voor de gemeenteraadsverkiezingen van volgend jaar maart is de partij actief op zoek naar allianties met gelijkgestemden in de lokale politiek. Dat leidde in juni al tot een samenwerkingsverband met Leefbaar Rotterdam van voormalig LPF-Kamerlid Joost Eerdmans. Het Forum levert hier expertise met grote socialemediacampagnes, Leefbaar de lijst met vaak al ervaren kandidaten. Daarmee trapt Baudet niet in de val om in korte tijd een partij uit de grond te stampen waarvoor hij lokaal raadsleden moet selecteren, wegen en opleiden. Want dat is lastig, motiveerde Baudet zijn samenwerking met Leefbaar Nederland in tv-programma
Jinek . „Kijk naar de LPF en Trots op Nederland. Daar is heel veel fout gegaan.”
Keerzijde
Er kleeft ook een nadeel aan de open structuur van FvD. Elke nieuwe partij – of die nu links georiënteerd is of rechts – trekt gelukzoekers, extremisten en dwazen aan. Dat merkte Baudet toen voorman Constant Kusters van de extreemrechtse Nederlandse Volks-Unie (NVU) eind augustus in een interview claimde dat zijn partij met Forum voor Democratie samenwerkte. Baudet ontkende dat onmiddellijk. Een NVU’er die maanden geleden voor Forum een verkiezingsavondje zou hebben georganiseerd werd door het bestuur van Forum als ‘infiltrant’ aangemerkt die de partij in diskrediet had gebracht. Hij werd geroyeerd.
Een strakke screening van kandidaatvolksvertegenwoordigers is essentieel. De vele interne ruzies binnen (voormalige) fracties van LPF, PVV en 50Plus hebben laten zien hoe het niet moet.
2. Interactie
Waar Geert Wilders vooral boodschappen zéndt, zoekt Baudet interactie met zijn kiezers via sociale media. Op Instagram schrijft hij wedstrijden uit: verzin de leukste meme, en win drie van Baudets boeken. Tag Baudet in een foto en maak kans om met hem naar de halve finale van het EK voetbal voor vrouwen te gaan. En als Baudet naar een theatervoorstelling gaat, vraagt hij zijn vrienden en volgers op Facebook wie er mee gaan.
Daar zit een strategie achter, zegt Sanne Kruikemeier, universitair docent aan de Universiteit van Amsterdam. Door veel van zichzelf te laten zien „krijgen mensen het idee dat de afstand tot een politicus kleiner wordt, dat ze het gesprek met hem aangaan”, zegt ze. Die communicatiestijl leidt volgens Kruikemeier tot „een affectievere relatie” met kiezers. „Ze zien de mens achter de politicus.”
En waar Wilders zich zelden of nooit laat interviewen door kranten, tijdschrif-
ten en televisieprogramma’s, schuift Baudet regelmatig aan bij talkshows of voor interviews. Ook een verschil: de woordvoerder van Forum voor Democratie neemt zijn telefoon op, reageert op appjes en beantwoordt vragen. De persvoorlichter van de PVV behoort tot de slechtst bereikbare mensen op het Binnenhof.
Keerzijde
Net als de PVV is Forum voor Democratie steeds selectiever in de media waarmee ze omgaat. Zo was NRC niet welkom op de verkiezingsavond van de partij in maart na een publicatie over omstreden Europese subsidies die de partij ontving.
3. Fatsoenlijk alternatief
‘Beschaafd’, ‘intellectueel’ en ‘duidelijke toon’ – dat zijn motieven die kiezers van de PVV naar Thierry Baudet doen overstappen, volgens recent onderzoek van
EenVandaag. Het geeft Baudet de potentie aantrekkelijker te zijn voor een bredere groep kiezers dan Wilders, die in hetzelfde onderzoek de volgende associaties opleverde: ‘schreeuwt/toetert/toon is te hard’. Baudet als de fatsoenlijker variant van Wilders – het is een veelgehoord argument van FvD-stemmers. Dat geluid is ook in de achterban van de VVD te horen.
Keerzijde
De man die zo graag afgeeft op ‘de elite’ komt zelf nogal elitair over: hooggeleerd, geaffecteerde spraak, woont aan een Amsterdamse gracht, kleedt zich als een dandy. Niet erg, zegt oud-PVV-senator Ronald Sörensen. „Dat was Pim ook. De mensen vonden het prachtig.”
Wel moet Baudet op zijn vocabulaire letten, waarschuwt Roland van Vliet, voormalig Tweede Kamerlid (eerst PVV, later onafhankelijk). „Hij moet gewonemensentaal gaan spreken.” Debatteren kan Baudet goed, vindt Van Vliet, maar hij moet niet te vaak filosofen gaan citeren. En zeker geen Latijn spreken. „Dat snappen kiezers niet.”
Een ander risico: Baudets soms zeer conservatieve, tegen het extreem-rechtse gedachtegoed aanschurkende ideeën, bijvoorbeeld over vrouwen en etnische minderheden. Wordt hij daarop aangesproken, dan verschuilt hij zich regelmatig achter onbegrepen ‘ironie’ of hij zegt verkeerd te zijn geïnterpreteerd.
4. Geen onemanshow
Het was een veelzeggend voorval. Theo Hiddema, bekend strafrechtadvocaat en het andere Kamerlid van Forum voor Democratie, zei kort na de verkiezingen tegen De Telegraaf dat hij het belangrijke partijstandpunt van zwaardere straffen niet steunt. Baudet accepteerde het.
Volgens betrokkenen zocht Thierry Baudet bewust naar een sterke persoonlijkheid voor plaats twee op zijn kandidatenlijst. Iemand met meer ervaring in het leven en het publieke bestaan. Dat soort mensen vind je ook op andere functies in de partij. Zelfstandig ondernemers, vrije jongens, zakenlui: Baudet duldt de aanwezigheid van sterke, uitgesproken mensen naast zich in de partijtop. Dit in tegenstelling tot Geert Wilders, zegt ex-PVV’er Olof Wullink, nu actief bij FvD. „Wilders heeft een aantal mensen die naar hem kijken en denken: wat zou hij doen? Dat voeren ze dan uit.” Het Forum denkt duidelijk anders over intern debat. „De PVV is een eenmanszaak gebleven”, zei Baudet bij Jinek . „Die draait om één persoon. Je zult uiteindelijk heel veel mensen moeten verzamelen met heel veel verschillende gezichten.”
Keerzijde
De aanwezigheid van sterke persoonlijkheden is een risico voor de eenheid van de partij. Te veel sterke mensen die zich willen bewijzen kan tot conflicten leiden – zie de LPF ná Fortuyn. En wat bijvoorbeeld als de tweekoppige fractie verschillend wil stemmen in de Tweede Kamer? Politicoloog Paul Lucardie van het Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen in Groningen wijst op het risico van 50Plus-taferelen. „Baudet en Hiddema moeten geen ruzie krijgen.”
5. Intellectuele verdieping
Het ‘conceptverkiezingsprogramma’ van één A4’tje staat nog altijd symbool voor de intellectuele leegte van Wilders. Forum voor Democratie kwam eind vorig jaar met een aanzienlijk uitgebreider verkiezingsprogramma: 21 standpunten op 27 kantjes.
Niet alle ideeën waren gedetailleerd uitgewerkt en een financiële onderbou- wing ontbrak volledig. Toch toont het volgens politicoloog Lucardie dat de partij van Baudet wel „gouvernementeel” is. „Er staan niet alleen interessante voorstellen in, ze zijn ook haalbaar.” Wilders koos met zijn A4’tje onhaalbare voorstellen bewust voor politiek isolement – geen partij wil nog met hem samenwerken. Forum voor Democratie laat duidelijk zien wél constructief te zijn.
Keerzijde
„Forum voor Democratie hecht aan Nederlandse cultuur en tradities”, zei partijvoorzitter Paul Frentrop in een toespraak op het partijcongres begin dit jaar, „maar voor het Centraal Planbureau maken we een uitzondering.” De partij vindt de rekenmodellen van het CPB achterhaald en te ongewis om sociaal-economisch beleid op uit te stippelen en liet daarom het programma niet doorrekenen.
Om bij toekomstige coalitiegesprekken door andere partijen echt serieus te worden genomen zal FvD volgens Lucardie zijn standpunten wel moeten laten doorrekenen. „Dat hoeft niet door het CPB.” Het is toch relevant om te weten hoe de partij de belastingvrije voet van 20.000 euro „voor iedereen” denkt te financieren – volgens het Planbureau een lastenverlichting die de staat al snel enkele tientallen miljarden kost.
Ander probleem voor de toekomst: mocht Forum bij de volgende verkiezing zoveel zetels winnen dat het een plek verdient aan de formatietafel, dan zal Baudet moeten gaan praten met deelnemers van het ‘partijkartel’ dat hij nu permanent aanvalt. Mee-onderhandelen over regeringsdeelname kan zijn geloofwaardigheid aantasten. En als hij besluit zich te blijven vervreemden van de andere deelnemers in de parlementaire democratie, dan lonkt het uitzichtloze politiek isolement waar Wilders nu in verkeert.