Oefening Russen voedt angst O-Europa

De vierjaarlijkse militaire operatie Zapad 2017 had niet eerder zo’n agressief karakter, zeggen ze in Oost-Europa. et is slechts een oefening, maar in Oost-Europa deden prominente politici de afgelopen maanden soms alsof er een echte oorlog dreigt.

Deze donderdag begint Zapad 2017, zoals de grootschalige manoeuvres van Russische en Wit-Russische strijdkrachten heten die om de vier jaar worden gehouden.

Van 14 tot 20 september zijn de bossen van Wit-Rusland het oefenterrein van 10.200 militairen en 680 voertuigen. En dat is maar een deel van het verhaal: ook in het noordwesten van Rusland en in de Russische exclave Kaliningrad wordt er geoefend. Volgens het ministerie van Defensie in Minsk doen er in totaal 12.700 militairen aan mee, maar westerse schattingen lopen op tot 100.000. Sommige waarnemers spreken van de ‘grootste oefening sinds het einde van de Koude Oorlog’.

Paard van Troje

Politici en generaals in de omringende landen hebben de afgelopen maanden meermalen gewaarschuwd voor Zapad (‘Westen’ in het Russisch). De Oekraïense minister van Defensie Stepan Poltorak zei dat de oefening kan worden gebruikt als springplank voor „agressieve operaties” tegen Oekraïne en „elk ander Europees land dat aan Rusland grenst”. Luitenant-generaal Ben Hodges, commandant van de Amerikaanse troepen in Europa, sprak van een „paard van Troje”. De Poolse minister van Defensie Antoni Macierewicz noemde de oefeningen „zeer gevaarlijk”. Volgens Macierewicz is het „voor het eerst” dat Zapad „zo’n agressief karakter” heeft.

Wat dat laatste betreft, heeft de Poolse minister ongelijk – tijdens de eerste editie van Zapad in 2009 simuleerde de Russische luchtmacht een Russischestraaljagers bij Moskou. Aandemilitaire oefening Zapad2017doenmogelijk100.000militairen mee. kernaanval op de Poolse hoofdstad Warschau. Toch is zijn bezorgdheid goed te begrijpen. De laatste keer dat Zapad werd gehouden was in 2013. Sindsdien annexeerde Rusland de Krim en instigeerde het een oorlog in Oost-Oekraïne. In de maanden daarvoor had Rusland grote hoeveelheden troepen samengetrokken langs de Oekraïense grens – ‘oefeningen’, zei Moskou. Ookde Russische inval in Georgië in 2008 volgde op grootschalige militaire manoeuvres: de oefening ‘Kavkaz’ (Kaukasus).

Een vluchtige blik op de stafkaart is genoeg om te begrijpen waarom NAVO-generaals nerveus zijn. De troepen in Wit-Rusland kunnen ineens een aanval doen op de smalle corridor die Polen verbindt met Litouwen (de ‘Suwalki Gap’), en zo de Baltische Staten afsnijden van hun NAVO-bondgenoten. De Russische troepen bedreigen ook Oekraïnes noordflank, die vanwege de oorlog in de Donbas slecht wordt verdedigd. Vanaf de Wit-Russische grens staat het Russische leger binnen 24 uur in Kiev. Dan is er nog de vrees dat Moskou zijn troepen niet zal terugtrekken na 20 september.

Zulke zorgen worden door Moskou en Minsk weggewuifd. Volgens de Wit-Russische minister van Defensie Andrej Ravkov doen er niet meer dan 3.000 Russische militairen mee aan de manoeuvres op Wit-Russisch grondgebied. Het draaiboek voor de oefening is een aanval van oefenvijanden ‘Vejsjnorija’, ‘Vesbarija’ en ‘Loebenija’. Een defensief scenario, benadrukte Ravkov.

Maar dat is maar een deel van het verhaal. Terwijl de Wit-Russische strijdkrachten hun grondgebied ‘verdedigen’ zullen de Russische strijdkrachten in de hele regio hun gereedheid testen: ter land, ter zee en in de lucht. Ook de onlangs opgerichte Nationale Garde (de voormalige Binnenlandse Troepen) doen waarschijnlijk mee – een van de redenen waarom sommige analisten uitkomen op een sterkte van 100.000 militairen.

Zelfs een nucleair oefenscenario is mogelijk: in de Russische militaire doctrine is de inzet van tactische kernwapens een geloofwaardige optie. De manoeuvres vormen het hoogtepunt van een serie exercities die dit voorjaar al zijn begonnen.

Ook Rusland is bang

Moskou is bezig zijn strijdkrachten ingrijpend te moderniseren. En de afgelopen jaren zijn er nieuwe eenheden en hoofdkwartieren gecreëerd: allen in ‘westelijke richting’. Dat voedt de angst in Europa. Maar ook Rusland is bang, schrijft militair analist Michael Kofman op de site War on the rocks: bang voor de militaire superioriteit van de VS, bang voor het verder afbrokkelen van haar invloedssfeer, en bang voor een ‘Majdan-revolutie’ in Moskou, een volksopstand naar Oekraïens model. „Zapad is de meest samenhangende manifestatie van deze angsten en een waarschuwing aan de VS”, schrijft Kofman.

Moskou blaft. En de NAVO blaft terug. Twee weken geleden arriveerden zeven Amerikaanse jagers op de Litouwse luchtmachtbasis bij Siauliai – drie meer dan de NAVO er gewoonlijk heeft gestationeerd.