Een aap kan niets bezitten, dus selfie is van niemand

De rechtszaak over de selfie van een aap draaide om de vraag: bij wie berust het auteursrecht? Maar eigenlijk gaat het om dierenrechten.

Wilfred Takken

Met zijn selfie heeft de grijnzende kuifmakaak Narudo heel wat losgemaakt onder juristen en dierenactivisten. Want van wie is die selfie? Van de aap? Van fotograaf David Slater? Of van niemand?

De Britse natuurfotograaf David Slater publiceerde in 2011 een serie foto’s die kuifmakaken op het Indonesische eiland Sulawesi (Celebes) van zichzelf hadden gemaakt. De foto’s gingen meteen de wereld over. Wikipedia publiceerde ze zonder toestemming van Slater. Toen hij de website hierop aansprak, zei deze dat de foto’s zich in het publieke domein bevonden; ze waren rechtenvrij. Niet Slater, maar de aap had ze immers gemaakt.

De Amerikaanse dierenrechtengroep PETA begon vervolgens een rechtszaak tegen Slater, namens een van de kuifmakaken. Slater zou het auteursrecht van Narudo hebben geschonden. In januari 2016 oordeelde de Amerikaanse rechter dat dieren geen auteursrecht kunnen hebben. Het hoger beroep eindigde maandag in een schikking: Slater draagt een kwart van zijn verdiensten af aan de bescherming van kuifmakaken.

Nederlandse auteursrechtspecialisten vinden het helder: nergens ter wereld hebben dieren vermogensrechten, dus ook geen auteursrecht. Dieren kunnen geen eigendom bezit- ten. Bernt Hugenholtz, hoogleraar intellectueel eigendom aan de Universiteit van Amsterdam: „De aap kan juridisch gezien niet de maker van het werk zijn.” Van wie is de foto dan? Van niemand, zeggen de juristen. Een fotograaf kan slechts zijn auteursrecht laten gelden als hij allerlei creatieve keuzes heeft gemaakt. Wikipedia krijgt van hen dus gelijk, de apenselfie is rechtenvrij.

Orka’s in slavernij

Hoewel Hugenholtz en zijn Leidse collega Dirk Visser de apenzaak graag in hun colleges gebruiken, vinden ze hem juridisch gezien niet zo interessant. Maar ze vinden het wat publiciteit en maatschappelijk belang betreft wel boeiend. Visser: „Op het lijstje prioriteiten voor dieren staat het hebben van auteursrecht heel laag, maar het is geweldig voor PETA dat ze met zo’n exotische, kansloze zaak overal Fotograaf David Slater verkoopt op zijn site onder andere mokken met de apenselfie. hun eigen ten.”

Het gaat PETA niet zozeer om auteursrechten voor apen, als wel om aandacht te vragen voor het uitsterven van de kuifmakaak, en voor dierenrechten in het algemeen. In de VS proberen activisten om via de rechter dieren grondrechten te geven. Eerder voerde PETA een verloren rechtszaak tegen pretpark Sea World, uit naam van zes orka’s, omdat hun hechtenis het verbod op slavernij zou schenden.

Dat soort rechtszaken zijn kansloos, maar zijn in de eerste plaats bedoeld om de publieke opinie te beïnvloeden – zodat dieren als meer worden beschouwd dan louter als product. Niet zonder effect. In de Nederlandse Wet Dieren van 2011 staat bijvoorbeeld dat dieren een „intrinsieke waarde” hebben. Dit betekent: „De erkenning van de eigen waarde van dieren, zijnde wezens met gevoel.” verhaal kunnen promo-