Vreemd als een wrede schoonma
‘Vaarwel mijn adelaar”, zegt Baba Nadia. Ze buigt haar pezige rug en kust de kist ter hoogte van het gezicht van de man met wie ze een jaar of zestig lang leefde. Mijn adelaar – zo prachtig. Om Baba Nadia draait de voorstelling Zvizdal, ik zie hem in het Theaterfestival. Zvizdal, zo heet een gehucht nabij Tsjernobyl. Sinds de kernramp in 1986 is het verlaten. Maar niet helemaal. Een boerenechtpaar wilde niet weg. Ze werden stokoud, alsof dat van die straling en die kanker grote onzin is. De Gentse theatergroep Berlin Berlin zocht ze op, filmde hen in drie seizoenen en maakte, met film en draaiende maquettes en razende suggestie, een soort omgekeerd locatietheater: wij zijn niet daar – daar is híér, in het theater.
Zvizdal is een voorstelling over de wezenloze schoonheid van de Verboden Zone én het is een portret van een zeer wezenlijk huwelijk. Maar wat moet Nadia nu haar adelaar stierf ? Er ligt een halve meter sneeuw, de hoeve is wrakhout. Ze kan weg, maar dat doet ze niet. „Een vreemd huis is als een wrede schoonmoeder”, murmelt ze, en: „Na de winter ben ik er niet meer” – waarop de maquettes stilvallen, de film op zwart gaat en de voorstelling besluit.
Een vreemd huis als wreed feit is onverwacht ook de kern van David Lynch: The Art Life van John Nguyen. Die film komt in november in de Nederlandse bioscoop. Maar ik ben in Frankfurt en daar is hij te zien. Ik ga, natuurlijk ga ik. Ik houd van die grijsgekuifde geweldenaar die de wereld verrijkte met Twin Peaks. Blue Velvet. Wild at Heart.
Maar over zijn films gaat het niet. Lynch geeft via zijn schilderijen de demonen prijs die hem kwellen sinds hij als kind verhuisde. In het nieuwe huis was het „altijd nacht”. Hij werd een eenzame puber en ontdekte ten slotte het schilderen van „dark fantastic dreams” als redding. Zijn moeder wuifde dat weg. Zijn vader vond zijn werk zo weerzinwekkend dat hij hem afraadde om ooit kinderen te krijgen. Maar kijk. Het kwam goed. Daar zit hij te tekenen, met dochtertje Lula op zijn knie.
Na afloop van Zvizdal kreeg iedere bezoeker een kaartje met een code voor een filmpje op de website van Berlin Berlin. Ik vergat het, maar nu bekijk ik het. Hé! Baba Nadia is er nog.
Ze leeft. Ze woont bij haar dochter in de stad. In een vreemd huis, bij een vervelende schoonzoon die haar liever kwijt is. „Als ik niet sterf dan blijf ik leven”, zegt ze, wriemelend met haar knoestige handen. Lynch redde het door kunstenaar te worden. Baba Nadia’s kunstwerk was haar leven in de Verboden Zone. Nu kan ze alleen nog hopen op genade.