Meeleven met de angsten van Mata Hari
Friesland omarmt, 100 jaar na haar executie op 15 oktober 1917, haar verloren dochter Margaretha Zelle in de expositie
Carolien Verduijn
‘ Mort ’ staat er in sierlijke, zwarte letters op het doodvonnis van Mata Hari. Het document ligt prominent in het midden van de zaal, de letters na honderd jaar nog even onverbiddelijk. Je kunt er niet omheen, zoals ook Mata Hari niet aan haar dood kon ontsnappen. Op 15 oktober 1917 werd de 41-jarige exotische danseres in de Franse stad Vincennes geëxecuteerd nadat ze was veroordeeld voor spionage. Honderd jaar later is haar strafdossier eindelijk vrijgegeven. Wat vertelt dit over de Friese Margaretha Zelle, de vrouw achter het beroemde personage Mata Hari? Is zij terecht geëxecuteerd?
Zestien verhoorverslagen, rechtbankverslagen, haar doodsvonnis en diverse correspondentie van Margaretha Zelle en Franse, Duitse en Britse inlichtingendiensten geven daar uitsluitsel over. „Met die primaire bronnen konden we haar spoor heel precies volgen”, vertelt conservator Hans Groeneweg. „Ze woonde in Parijs, waar ze in 1905 doorbrak met haar alter ego Mata Hari. Toen de Eerste Wereldoorlog uitbrak, sloten de theaters en kon ze niet meer optreden. Door te spioneren voor de Duitsers had ze toch een inkomstenbron. Maar de Franse inlichtingendienst had haar door. Ze namen haar in dienst en lieten haar in de waan dat ze spioneerde voor Frankrijk. In werke- Als danseres Mata Hari bekoorde de Friezin Margaretha Zelle Parijs in 1905. chaam te bekijken?, lijken haar indringende ogen te zeggen. De exotische dans op Javaanse muziek van Mata Hari (Maleis voor ‘Oog van de Dageraad’) was geïnspireerd op Zelles verblijf in Nederlands-Indië. Het sloeg aan in Europa: op haar hoogtepunt in 1907 was ze miljonair en trad ze op in alle grote Europese theaters.
Toch zijn het juist de schaarse dagelijkse voorwerpen in de tentoonstelling die indruk maken. De plakboeken waarin Zelle zorgvuldig de eerste tandjes en woordjes van haar kinderen noteerde. De koperen rammelaar van haar dochter Nonnie. Haar liefde voor het moederschap schemert erin door. Omdat haar ex-man weigerde alimentatie te betalen, was dat ideale leven onbereikbaar. „Ik ben moe van dat vechten tegen het leven en ik wil een van tweeën: óf Nonnie bij me en een fatsoenlijke moeder zijn óf ik ga leven zoals me hier zo schitterend wordt aangeboden”, schreef Zelle in een van haar brieven. Noodgedwongen koos ze voor het laatste.
Het geschreven archief over Margaretha Zelle vormt een minutieus verslag over haar beweegredenen en levensloop. Dat weet het Fries Museum knap invoelbaar te maken met voiceovers die op de toeschouwer inpraten en de tekst tot leven brengen en het spel met licht en donker. Het laat je meeleven met Zelles angst voor de dood, het verlangen naar haar kind en de strijd voor haar eigen onafhankelijkheid. Met het meisje achter de mythe.
Tentoonstelling
Mata Hari: de mythe en het meisje T/m 2 april 2018 in het Fries Museum in Leeuwarden. Inl.: www.friesmuseum.nl 4 *#