Kapotgeschoten land is hel op aarde
In Jemen heerst na twee jaar oorlog de ergste humanitaire crisis van dit moment. Hoe is het zover gekomen?
Arabia Felix, Gelukkig Arabië, noemden de Romeinen Jemen, wegens de wierook en specerijen waarvan ze zo verrukt waren. Maar na tweeënhalf jaar oorlog op zijn grondgebied is Jemen – ook voordat de gevechten uitbraken al straatarm – verworden tot een van de ellendigste oorden op aarde.
Een uitgeput land met een verwoeste infrastructuur, dat is geteisterd door een van de hevigste cholera-epidemieën uit de recente geschiedenis, waar zeven miljoen mensen volledig afhankelijk zijn van buitenlandse voedselhulp, en waar al meer dan tienduizend mensen door de oorlog om het leven zijn gekomen. Een land ook waar miljoenen – deels ernstig ondervoede – kinderen niet meer naar school gaan, simpelweg omdat hun scholen allang zijn gesloten.
Na het neerhalen begin november van een uit Jemen afkomstige raket op de luchthaven van Riad, volgens de Saoediërs van Iraanse makelij, lijkt er nu sprake van een nieuwe escalatie. De toch al precaire voedselsituatie dreigt verder te verslechteren door een blokkade van Jemenitische havens die de Saoediërs vorige week hebben ingesteld.
1 Hoe is de oorlog ontstaan en waarover gaat die?
De strijd in Jemen is een gevolg van de mislukte ‘Arabische Lente’ van 2011. Net als in andere Arabische landen gingen de Jemenieten de straat op. Ze dwongen de al 21 jaar zittende president Ali Abdullah Saleh op te stappen. Na veel getouwtrek volgde Abed Rabbu Mansour Hadi, met steun van Saoedi-Arabië en de VS, hem op. Vooral de shi’itische minderheid van de Houthi’s was niet gelukkig met Hadi’s bewind en ontketende een opstand. Hun strijders wisten eind 2014, met hulp van Saleh en hem trouw gebleven eenheden van het leger, een groot deel van Jemen in te nemen, de hoofdstad Sana’a incluis.
Dat was tegen het zere been van Saoedi-Arabië, dat Jemen als zijn achtertuin beschouwt en de Houthi’s als pionnen van aartsrivaal Iran ziet. Begin 2015 veranderde een tot dan toe binnenlandse strijd zo in een internationaal conflict. Saoedi-Arabië startte in maart 2015, bijgestaan door andere Golfstaten, een offensief tegen de Houthi’s, met vooral luchtbombardementen. „Jemen is het toneel van een proxy- oorlog geworden en de bevolking zit gevangen tussen de strijdende partijen”, zei Amal Basha, een Jemenitische vrouwenrechtenactivist vorige maand op een conferentie in Den Haag.
De Saoediërs dachten de Houthi’s met hun sterke luchtmacht snel te verdrijven uit Sana’a maar dat pakte anders uit. „De Saoedische coalitie verwoest het land”, zei Amal Basha. „De Houthi’s worden populair omdat ze worden gezien als de groep die het land verdedigt tegen de buitenlandse indringers.”
2 Hoe zijn de krachtsverhoudingen nu in het land?
Nog steeds voeren de Saoediërs en hun bondgenoten bijna dagelijks bombardementen uit. Het noorden, Sana’a en een groot deel van de westkust met onder meer de havenstad Hodeida zijn in handen van de Houthi’s en hun bondgenoten. Het zuiden staat min of meer onder controle van Hadi en zijn bondgenoten. Maar dit voorjaar ontstond er, met steun van de Verenigde Arabische Emiraten, een Overgangsraad voor het Zuiden, die een referendum over onafhankelijkheid wil houden. Dit plan leidde tot gevechten tussen troepen van de Raad en die van Hadi, wiens regering formeel in Aden zit. In verband met de gebrekkige veiligheid verblijft Hadi echter al sinds februari in Riad.
Ondanks de Saoedische beschuldigingen is er nauwelijks bewijs dat Iran de Houthi’s substantiële hulp biedt. Er zijn bij intensieve controles hooguit een of twee schepen onderschept met wapens, die mogelijk voor de Houthi’s waren. Ook over de Iraanse herkomst van de raket die op 4 november op de luchthaven van Riad was gericht, bestaan twijfels. Analisten sluiten niet uit dat het projectiel uit oude arsenalen van Saleh afkomstig was. 3 Hoe is de situatie voor de burgers in Jemen op het ogenblik?
Dit wordt „de grootste hongersnood die de wereld in vele decennia heeft gezien”. Mark Lowcock, VN-functionaris
Deze zomer al bestempelden de VN Jemen als de ergste humanitaire crisis ter wereld, ernstiger nog dan Syrië. Zo’n 17 miljoen van de 28 miljoen Jemenieten zijn niet in staat zichzelf en hun kinderen adequaat van voedsel te voorzien. Zeven miljoen mensen hadden zelfs dringend hulp nodig. Zij krijgen nu elke drie weken een voedselpakket.
Desondanks heerst er op grote schaal ondervoeding. Een verslaggever van The Guardian berichtte deze week over een jongen van negen jaar in een ziekenhuis in de havenstad Hodeida. Hij leek nog louter uit botten en vel te bestaan en woog nog geen 10 kilogram. Unicef meldde eind juli dat zo’n 385.000 kinderen in Jemen ernstig ondervoed waren.
Het slechte nieuws, vooral voor de Houthi-gebieden, is dat de aanvoer van hulp dreigt te stagneren door een blokkade van de havens aan de westkust die de Saoediërs hebben ingesteld na de raketbeschieting. Weliswaar kondigde Riad deze week de opheffing van de blokkade van havens in het zuiden aan, maar daaraan heeft het noorden niets. Door alle controleposten en frontlinies kan die hulp het noorden niet bereiken. VN-functionaris Mark Lowcock waarschuwde dat dit zal leiden tot „de grootste hongersnood die de wereld in vele decennia heeft gezien”.
4 Hoe erg is het met de cholera-epidemie?
Zo’n 900.000 mensen zijn al door cholera geveld. Het dodental is relatief bescheiden gebleven: 2.190. Mede door preventieve maatregelen lijkt de ziekte nu op zijn retour. „We hebben op grote schaal ontsmettingstabletten voor water verspreid en veel voorlichting gegeven”, vertelt Johan Mooij, het Nederlandse hoofd van hulporganisatie Care in Jemen, telefonisch vanuit Sana’a. „De gevolgen daarvan zijn duidelijk. Het aantal doden neemt drastisch af.” Wel dreigt nu door een gebrek aan brandstof de waterleiding minder goed te werken Mooij: „Dan komt er ook minder goed drinkwater beschikbaar en als je weinig weerstand meer hebt en vies drinkwater, dan loop je makkelijker cholera op.”
5 Krijgen de Jemenieten hulp van de eigen regering?
Vrijwel niet. De salarissen van de ambtenaren zijn al vele maanden niet uitbetaald. Daarom komen veel ambtenaren hooguit een of twee dagen, zonder betaling, op het werk. „Als je een overheidsgebouw binnenloopt, kom je zelden mensen tegen”, vertelt Mooij. De VN bekostigen de vuilophaaldienst om nieuwe epidemieën te voorkomen. Wie nog wel inkomen heeft, deelt dat niet alleen met zijn eigen gezin, maar ook met familieleden en vrienden.
6 Wat doet de internationale gemeenschap?
Hoewel de VN en andere organisaties Jemen al geruime tijd veel hulp bieden hebben de Jemenieten weinig politieke steun gekregen. Onder president Trump hebben de Amerikanen nog sterker dan onder Obama de kant van de Saoediërs gekozen. De Amerikanen, die net als de Saoediërs beducht zijn voor een opmars van de Iraanse invloedssfeer, leveren volop wapens en lijken zich meer zorgen te maken over groepjes Al-Qaeda-strijders in Midden-Jemen dan om het leed van de burgerbevolking. Af en toe doden ze AlQaeda-strijders en ze zijn actief met het vergaren van inlichtingen.
De Britten blijven eveneens wapens leveren aan Saoedi-Arabië, net als Frankrijk. Duitsland niet meer. President Poetin heeft aangeboden te bemiddelen tussen Houthi’s en Hadi. Maar hiervoor voelen Saoedi-Arabië en de VS niets.
Op het diplomatieke front spande Nederland zich deze herfst met Canada in voor een onafhankelijke VN-onderzoekscommissie naar oorlogsmisdaden in Jemen. Besloten werd dat een aantal regionale experts de zaak eens zal bekijken.
De internationale media laten evenmin veel van zich horen, mede doordat Saoedi-Arabië er alles aan doet journalisten buiten Jemen te houden. Ze mogen van de Saoediërs, die het luchtruim boven Jemen beheersen, niet mee op vluchten naar Sana’a, Aden of andere bestemmingen in Jemen. Zelf over land reizen is riskant. Slechts weinigen doen dit.