‘We moeten niet denken dat het hier niet gebeurt’

Rusland voert een strijd om het politieke gelijk: wie geen blijde boodschap heeft voor de wereld, kan ook volstaan met het zaaien van verwarring en verdeeldheid.

Volgens minister Ollongren staat Nederland „in het vizier van de Russen”. De Kamer vindt haar vingerwijzing te vaag.

Loopt de Nederlandse democratie gevaar door beïnvloeding vanuit Rusland? Minister Kajsa Ollongren (Binnenlandse Zaken, D66) waarschuwde dinsdag in een Kamerbrief dat Nederland „in het vizier staat van onder meer Russische inlichtingendiensten”. Ze schreef ook dat Rusland gebruik maakt van digitale middelen om „besluitvormingsprocessen, beeldvorming en de publieke opinie” te beïnvloeden, bijvoorbeeld rondom de MH17-ramp.

Als voorbeeld noemt Ollongren het bestaan in het verleden van een nepsite in Rusland die de indruk wekte een officiële Nederlandse overheidssite te zijn, met ‘informatie’ over MH17.

De minister schrijft dat het kabinet politieke beïnvloeding door staten als Rusland „volstrekt onwenselijk” vindt en hiertegen wil optreden. Ze gaat in gesprek met onder meer media, techbedrijven en politieke partijen over hoe zulke beïnvloeding kan worden tegengaan.

D66 en CDA roepen Ollongren woensdag in het debat over de begroting Binnenlandse Zaken

Tweede Kamer

op bedrijven als Facebook te dwingen meer openheid te geven over de herkomst van advertenties en de werking van algoritmes. De twee partijen willen ook een hoorzitting organiseren over beïnvloeding.

Ollongren zei dinsdagdat zij nu aandacht voor het onderwerp vraagt omdat de campagne van de gemeenteraadsverkiezingen en het referendum over de nieuwe wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten aanstaande zijn. Ze wijst op de inmenging van Rusland in de presidentsverkiezingen in de VS. „We moeten niet denken dat het hier niet gebeurt.”

PvdA-leider Lodewijk Asscher wil opheldering van de minister over haar suggestie in De Telegraaf dat de Tweede Kamerverkiezingen van afgelopen maart zijn beïnvloed. Ollongren zei in de krant dat „de AIVD eerder heeft gezegd dat met nepnieuws is geprobeerd de verkiezingen te beïnvloeden”. Eerder dit jaar zei AIVD-baas Rob Bertholee bij de presentatie van het jaarverslag van de dienst zei dat „gepoogd is de kiezers mogelijk in een verkeerde richting te duwen door berichten te verspreiden die niet of slechts ten dele waar zijn”. Hij stelde toen ook dat het Rusland niet lukte het verkiezingsproces „als zodanig te beïnvloeden”.

Asscher spreekt van „een urgent probleem”, maar vindt dat de minister „met een concreter verhaal moet komen over wat het kabinet gaat doen”. Hij vroeg Ollongren een tweede brief met voorbeelden. Ollongren stuurde die woensdagochtend en noemde daarin één extra voorbeeld van een filmpje uit de campagne voor het Oekraïnereferendum van 2016. Daarin dreigden mannen die zich voordeden als leden van een Oekraïense groepering met aanslagen als Nederland ‘nee’ zou zeggen tegen het EU-verdrag met Oekraïne.

DE RUSSISCHE INFORMATIEOORLOG

Vorige maand publiceerde de Russische nieuwssite RBK opzienbarend onderzoek. De beroemde ‘trollenfabriek’ in Sint-Petersburg, waar velen honderden jonge Russen (‘trollen’) zich bezighouden met het manipuleren van de publieke opinie via internet, heeft sinds 2015 een ‘Amerikaanse afdeling’, zo meldde RBK. Aantal werknemers: ongeveer negentig. Budget in de afgelopen twee jaar: 2,3 miljoen dollar.

Niet echt veel geld. Maar de resultaten van de afdeling waren spectaculair. Afgelopen september, vlak voordat Facebook en Twitter de accounts blokkeerden, runde de afdeling 118 groepen op Facebook, Instagram en Twitter. Aantal volgers: 6 miljoen. Aantal views: 70 miljoen per week.

Deze trollen vechten in de voorste loopgraven van wat in Rusland de informatieoorlog wordt genoemd: een strijd om het politieke gelijk, die op elk uur van de dag en overal ter wereld wordt gevoerd. In de politieke talkshows op de Russische staatstelevisie is het woord inmiddels een ingeburgerde term. De Boekraket kwam uit Rusland, zegt u? Weet u dan niet dat er een informatieoorlog aan de gang is? De permanente oorlogstoestand waarin Rusland zich waant, lijkt paranoïde, maar is vanuit het perspectief van de Russische politieke elite niet uit de lucht gegrepen.

Westerse regeringen (ook Nederland) steunen Russische activisten, mensenrechtenorganisaties en onafhankelijke media – partijen die zich kritisch opstellen ten opzichte van de regering. Washington mag dan beweren dat het slechts de ‘democratie’ promoot, volgens Moskou gaat het om inmenging in Ruslands politieke aangelegenheden, met als doel president Poetin uit het Kremlin te krijgen.

Tsunami van vluchtelingen

Dat kan niet onbeantwoord blijven, vinden ze in Rusland. Maar het land mag dan meer kernwapens hebben dan de VS, op het gebied van ‘ soft power’ legt het grootste land van de wereld het ernstig af. De Sovjet-Unie had nog een ideologie met wereldwijd appeal; Poetins Rusland is nog nimmer op een ideaal betrapt.

Dat betekent niet dat Rusland in de informatieoorlog aan de verliezende hand is – integendeel. Wie geen blijde boodschap voor de wereld heeft, kan ook volstaan met het zaaien van verdeeldheid en verwarring. De Engelstalige zender RT, die door de Russische overheid gefinancierd wordt, besteedt méér tijd aan het benadrukken van wat er niet deugt in het Westen, dan aan positieve items over Rusland. In de reportages van RT valt de EU spoedig uit elkaar en bezwijkt Europa onder een tsunami van islamitische vluchtelingen. De Amerikaanse afdeling van de trollenfabriek richtte zich op het opstoken van de rassentegenstellingen in de