Leserin, Leser, of toch maar liever Lesecs?
Nu Duitsers zich kunnen laten registreren als man, vrouw of op een derde, nader te bepalen wijze, zal ook de taal veranderen.
Wie contact wil opnemen met professor Lann Hornscheidt is gewaarschuwd. „Gebruik alstublieft respectvolle aanspreekvormen die niet de tweegeslachtelijkheid oproepen”, staat op de website van de Humboldt Universiteit in Berlijn. „Vermijd dus ‘Meneer’ of ‘Mevrouw’. Ik verheug me op uw creatieve, antidiscriminerende ideeën.”
Via een e-mail met de aanhef „Hallo professx Hornscheidt” komt het snel tot een telefoongesprek met deze deskundige op het gebied van genderstudies en taalanalyse. Professx, omdat Professor in het Duits mannelijk en Professorin vrouwelijk is, terwijl Hornscheidt niet tot een van die twee geslachten gerekend wil worden.
Hornscheidt is ingenomen met de uitspraak van de hoogste rechter, vorige week, dat Duitsers de mogelijkheid moeten hebben zich in het bevolkingsregister niet alleen te laten registreren als man of vrouw, maar ook op een nader te bepalen derde manier. „Het eerste waarvoor dat gevolgen zal hebben is de taal”, zegt Hornscheidt, die ervoor pleit naast de persoonlijke voornaamwoorden ‘hij’ en ‘zij’ als nieuwe vorm ‘ ecs’ te gebruiken – een afkorting van ‘ exit gender’, weg uit de geslachtelijkheid.
Ook kan -ecs als achtervoegsel gebruikt worden, zodat ‘lezers’ in het Duits niet óf Leser óf Leserin, maar ook Lesecs kunnen zijn. Hornscheidt wil overigens geen strenge, politiek correcte regels. „Ik wil dat mensen erover gaan nadenken dat geslacht niet een natuurlijke categorie is: of man of vrouw.”
De binnen-I en gender-asterisk
Al decennia bestaat in de Duitstalige wereld een beweging voor geschlechtgerechte Sprache: taal die de geslachten rechtvaardig behandelt. Aanvankelijk ging het erom vrouwen ‘zichtbaar’ te maken in de taal, zegt Annette Trabold, van het Institut für Deutsche Sprache. „Vroeger werden vrouwen in de mannelijk vorm als het ware ‘meebedoeld’. Een congres van onderwijzend personeel werd toegesproken als leraren, ook al zaten er 298 vrouwen en twee mannen in de zaal. Nu zegt men Lehrerinnen und Lehrer.
De meeste Duitse politici zeggen ook allang niet meer ‘beste burgers’. Ze zeggen liebe Bürgerinnen und Bürger – of andersom. Willy Brandt (SPD, bondskanselier van 1969 tot 1974) begon daarmee.
Begin jaren tachtig kwam de ‘binnen-I’. Studenten waren al veranderd in Studenten und Studentinnen, maar konden voortaan handig worden samengebracht in het woord StudentInnen, met een hoofdletter I in het midden. De vraag bleef wel hoe je het moet uitspreken, zonder dat het net zo klinkt als het woord met een kleine i, en dan gaat het alleen over vrouwen. Inmiddels hebben de meeste universiteiten deze vorm, die nog uitgaat van de man-vrouw-indeling, alweer vervangen door het onbepaalde Studierende.
Latere vernieuwingen zijn fel omstreden. Het ‘gendersterretje’ bijvoorbeeld. Met de vorm Bürger*innen geeft de asterisk
Deze beweging is niet meer te stuiten Lann Hornscheidt professx in genderstudies en taalanalyse
midden in het woord niet alleen aan dat hiermee zowel Bürger als Bürgerinnen worden bedoeld. Iederéén kan zich hierdoor aangesproken voelen, ook wie zich als man noch vrouw beschouwt, zegt Lann Hornscheidt. Hetzelfde geldt voor de zogenoemde Gender Gap: Bürger_innen.
Deze schrijfwijzen hebben vooral ingang gevonden bij universiteiten en bij linkse organisaties en partijen, met name bij de Groenen. De gemeentepolitiek in Berlijn is er, op deelraadniveau, ook druk mee bezig. Het stadsdeel Friedrichshain-Kreuzberg is al in 2014 op volledig geslachtsneutrale taal overgestapt (al doet de christen-democratische CDU niet mee).
De kwestie maakt veel emoties los. Toen de liberale FDP in de wijk Mitte het dit voorjaar waagde in een verklaring over de verhuur van Airbnb-woningen de aanbieders van zulke appartementen Anbieter*innen te noemen, kopte een lokale krant dat de FDP was ‘gezwicht’ voor het politiek correcte denken en kreeg de partij honderden verontwaardigde mailtjes. „Dit zijn grote maatschappelijke veranderingen”, zegt Lann Hornscheidt, „en die maken altijd heftige reacties los. Maar deze beweging is niet meer te stuiten.”