De politie is corrupt en het geweld piekt in Rio. Biedt het leger soelaas?
Nina Jurna hiago Silva Gomes haalt opgelucht adem wanneer hij in de verte de zwaar bewapende militairen met hun gepantserde legervoertuigen langs de belangrijke doorgaande weg Avenida Brasil ziet staan. „Laatst is een collega-taxichauffeur op deze weg overvallen, onder schot gehouden door criminelen en gedwongen zijn auto af te staan. Dat gebeurde steeds vaker op deze route, maar nu de militairen hier staan kunnen we veilig doorrijden”, zegt hij. Een soldaat met laaghangende helm tikt op de ramen. „Mag ik uw papieren zien?”
Sinds afgelopen vrijdag is het leger aan de macht in Rio de Janeiro. Het veiligheidsbeleid in de deelstaat van 16 miljoen inwoners is door president Michel Temer per decreet overgedragen aan generaal Walter Souza Braga Netto. De 61-jarige generaal die op het hoogtepunt van zijn carrière is en wiens broer – ook een militair – ooit vermoord werd door drugscriminelen, was tijdens de Olympische Spelen in Rio ook al verantwoordelijk voor de veiligheid in de stad.
’Extreme maatregelen zijn nodig’
Het Congres keurde de ingrijpende en omstreden maatregel, die sinds de militaire dictatuur (1964-1985) niet meer is toegepast, na twee lange dagen debatteren goed. Tot het einde van het jaar vallen alle politie- en inlichtingendiensten in Rio, de brandweer en de bewaking van de gevangenissen onder gezag van het leger. Hoewel nog onduidelijk is hoe het veiligheidsplan van het leger er pre- cies uit zal zien en in de praktijk zal uitwerken, zijn de eerste drieduizend militairen al in de stad gestationeerd. Op belangrijke toegangswegen zoals de Avenida Brasil, en rond de baai van Guanabara en in een aantal noordelijke favela’s, patrouilleren militairen en worden auto’s onderzocht en burgers gefouilleerd.
„De politie kan het niet meer aan, we hebben een groot veiligheidsprobleem in Rio. Extreme maatregelen zijn nodig om de situatie voor de bewoners weer onder controle te krijgen”, verklaarde president Temer na Jean Wyllys oppositielid de carnavalsweek, die een van de meest gewelddadigste vieringen in jaren kende.
Het geweld in Rio is na de Olympische Spelen van 2016 sterk toegenomen, na een jarenlange periode van relatieve rust in de stad. In 2017 steeg het aantal moorden naar 2.125, een toename van bijna 40 procent ten opzichte van 2014 toen Rio speelstad was voor het WK voetbal.
Door de economische crisis in Brazilië, sterk voelbaar in Rio, is er almaar minder geld voor veiligheid en goede bewapening van de politie. Agenten ontvingen soms maandenlang geen salaris. Daarbij brak er een nieuwe bloedige bendeoorlog uit tussen de drie drugskartels in Rio en zijn er bijna dagelijks schietpartijen in sloppenwijken in en rondom de stad.
De politie van Rio blijkt bovendien vaak corrupt: veel agenten laten zich omkopen door de verschillende drugsbendes. „Ik hoop dat het leger ook snel in onze wijk komt”, zegt Daniella Maia, die een schoonheidssalon in Rocinha runt, de grootste favela van Rio de Janeiro. Vanmorgen nog werd ze opgeschrikt door schoten en pas geleden zat ze dagenlang opgesloten in haar huisje toen rivaliserende bendes in de sloppenwijk elkaar bevochten vanuit de vallei waar de favela in ligt. „Pas toen het leger werd ingezet, stopte het, maar toen de soldaten na een week vertrokken begon het schieten weer. Militairen dwingen veel meer respect af dan de politie”, zegt Maia.
Impopulaire president
Hoewel militairen in het straatbeeld pijnlijke herinneringen oproepen aan de militaire dictatuur in Brazilië en mensenrechtenorganisaties als Amnesty International waarschuwen voor de gevaren van de militaire ingreep, juicht ruim 80 procent van de cariocas (inwoners van Rio), de militaire interventie toe blijkt uit een steekproef van peiler Ibope.
„Maar wie zegt ons dat het leger straks ook niet wordt omgekocht door de drugsbendes, net als de politie? De politie schiet al vaak op de arme en zwarte Brazilianen en sloppenwijkbewoners. Nu we zijn overgeleverd aan het leger dat nog zwaarder bewapend is, kan dat juist levensgevaarlijk zijn voor burgers”, schreef het kritische oppositielid Jean Wyllys op zijn blog.
Temer hoopt met het veiligheidsvraagstuk mogelijk ook te scoren bij de aankomende presidentsverkiezingen. Temer, die nooit gekozen werd, maar president werd na de afzetting van zijn voorganger Dilma Rousseff in 2016, geniet slechts een populariteit van 5 procent.