De strijd van de anti’s is nog maar net begonnen
De bestrijders van de tabaksfabrikanten laten zich niet terneerslaan door het negatieve oordeel van het Openbaar Ministerie over juridische vervolging. „Ik wil dat mijn kinderen later in een rookvrije samenleving leven.”
Een nederlaag? Niks ervan. Een teleurstelling? Ook niet. De strijders van het eerste uur tegen de tabaksindustrie zitten aan tafel in een hotel tegenover het Openbaar Ministerie. Longartsen Wanda de Kanter en Paulien Dekker. Longkankerpatiënt Anne Marie van Veen, die als eerste aangifte deed. En advocaat Bénédicte Ficq. Ze wisten dat dit een lange weg zou worden en ze zijn resoluut: dat het OM de tabaksproducenten niet wil vervolgen, is een kleine horde die zij met gemak nemen.
Donderdagochtend zei het OM, anderhalf jaar na de eerste aangifte, dat strafrechtelijke vervolging van tabaksfabrikanten onhaalbaar is. Het is aan de overheid om de regelgeving rond een nu nog legaal verkrijgbaar genotsmiddel aan te passen. „Het strafrecht is niet de plek voor deze discussie”, lichtte hoofdofficier Marianne Bloos het besluit in NRC toe.
Een nobele strijd, had het OM bij de bekendmaking tegen Ficq en de aangevers gezegd, maar uiteindelijk kopen rokers zélf hun sigaretten, wetende dat roken de dood tot gevolg kan hebben. Rokers roken volgens het OM „uit vrije wil”. Je kunt tabaksfabrikanten niet verantwoordelijk houden voor hun gedrag.
Bénédicte Ficq: „We gaan nu naar het gerechtshof, dat wél zal inzien waarom tabaksfabrikanten strafbaar bezig zijn.” Longarts De Kanter: „De argumenten die anderhalf jaar geleden bedacht werden als tegenargument, kwamen vandaag terug. Het zijn de argumenten van de tabaksindustrie. Het OM had er ook één dag over na kunnen denken. Zij kijken alleen naar de letter van de wet. Het hof zal ook naar de geest van de wet kijken: die is bedoeld om mensen te beschermen. Niet om tabaksfabrikanten te beschermen.” Longkankerpatiënte Van Veen: „We schrijven geschiedenis. Misschien niet vandaag, maar wel over een jaar als het hof zegt dat het OM moet vervolgen.”
Onaangenaam verrast
COPD-patiënt Lia Breed (67), die ook aangifte deed in 2016, is wel teleurgesteld. „Ik had gehoopt dat het OM íets zou doen.” Zelf stopte ze tien jaar geleden met roken, nadat ze dat een jaar of veertig had gedaan. Haar longen functioneren nog maar voor 23 procent. „Wat kapot is, is kapot”, zegt zij. „Dat is onherstelbaar.”
De twee longpatiënten waren onaangenaam verrast door de manier waarop het OM het besluit om niet te vervolgen toelichtte. Van Veen: „Het was alsof ze zeiden: het is je eigen schuld dat je ziek bent. Ik moest mij beheersen om niet emotioneel te worden. Maar hun irritante houding maakt mij ook strijdbaar. Ik dacht: wacht maar af, jullie.”
Breed was door Ficq en De Kanter gevraagd om aangifte te doen, anders dan Van Veen, die zelf het initiatief nam. Als moeder van vier kinderen wil Van Veen voorkomen dat de volgende generatie ook zo massaal rookt. „Ik heb medicijnen waardoor ik nog leef, maar of ik de uitkomst van deze zaak haal? Ik wil dat mijn kinderen later in een rookvrije samenleving leven.” Uit onderzoek blijkt dat zo’n 20 procent van de volwassenen rookt.
Ficq, De Kanter en Dekker voelden geen schroom om patiënten te vragen aangifte te doen. „We attenderen hen op de mogelijkheid, niet meer dan dat”, zegt De Kanter. Volgens Ficq hebben duizenden mensen „die iets in de tabakszaak willen betekenen”, zich bij haar kantoor gemeld. „Toen hebben we gezegd: er moeten twee gezichten komen. De keus viel op Anne Marie en Lia.”
Droom die uitkomt
De laatste weken kwam de strijd van de vrouwen in een stroomversnelling. Nadat het Amsterdamse Antoni van Leeuwenhoek Ziekenhuis (waar De Kanter werkt) ook aangifte had gedaan, volgden tal van artsen-verenigingen (zoals de cardiologen, de kinderartsen, het Longfonds). Zelfs de gemeente Amsterdam ging deze week overstag. Anne Marie van Veen: „Het is een droom die uitkomt. Toen ik ermee begon, verwachtte ik niet dat het zo ver zou komen. Stiekem hoopte ik het wel. Ik ging bij ziekenhuizen langs en merkte aanvankelijk terughoudendheid in de medische wereld. Mensen schaarden zich alleen op persoonlijke titel achter ons. Nu is die barrière weg. Zó veel organisaties en medici hebben zich aangesloten.”
Volgens De Kanter hebben artsen het idee dat ze alleen in de spreekkamer iets voor patiënten kunnen betekenen. „Terwijl in onze artsen-eed toch duidelijk staat vermeld dat medisch specialisten hun kennis moeten benutten ten faveure van de patiënt én de maatschappij als geheel. „Artsen kunnen zich niet in hun
De irritante houding van het openbaar ministerie maakte mij strijdbaar
spreekkamer blijven verstoppen”, vindt De Kanter.
De telefoon van Fiqc gaat. „O, dat is Floris Italianer”, zegt de strafrechtadvocaat opgewekt. „Die neem ik niet op, dat is de voorzitter van de Hartstichting. Hij weigerde aangifte te doen.” Er wordt hard gelachen. Dekker: „Hij heeft tegen mij gezegd dat nooit bewezen is dat sigaretten één op één hartproblemen geven. Het is volgens hem altijd een combinatie.”
Overal aandacht voor ‘Dutch case’
The Dutch case wordt inmiddels ook buiten Nederland gevolgd. De vrouwen reizen de hele wereld over. Ze lichten hun strijd toe voor wie het maar horen wil. Onlangs nog spraken Ficq en De Kanter voor advocaten en rechters in New York. De Kanter: „Na afloop concludeerden ze: We have to go criminal. De Amerikanen doen tot nu toe alleen civiele zaken. De fabrikant betaalt een bedrag en dan is het business as usual.”
Ook nu, op de dag dat het OM met zijn besluit naar buiten komt, kijkt de rest van de wereld mee. Het kantoor van Ficq meldt dat AP voor de deur staat. Of zij hen te woord wil staan. „AP, wat is dat ook alweer”, vraagt Ficq. AP, wordt gezegd, is een van de grootste internationale persbureaus. „Ze moeten me wel ondertitelen”, zegt Ficq. „Ik ga geen Engels praten.”
Ficq en de haren stappen niet alleen naar het gerechtshof om alsnog vervolging door het OM af te dwingen. Zij richten hun pijlen ook op middelbare scholen. „We hopen dat zij zich aansluiten bij de aangevers”, zegt Ficq. „En dat docenten zich bewust worden hoe gevaarlijk het rookgedrag van hun leerlingen is. „Via dit soort interviews willen we scholen verleiden aangifte te doen. De tabaksindustrie heeft vijftig jaar lang gelobbyd, nu is het onze beurt.” Ficq is ook van plan „de rijken der aarde” voor zich te winnen. „Al die aandeelhouders in de tabaksindustrie”, zegt ze. „Ik geloof niet dat zij beseffen waar zij mee bezig zijn. Het zou mooi zijn als die mensen ook aangifte gaan doen.”
Volgens de vrouwen is de anti-rookbeweging onomkeerbaar. De Kanter: „Het heeft gewoon tijd nodig. Het OM is nog niet zo ver. Maar de meeste mensen in de maatschappij wel.”
Gedwongen tot vervolging
Volgens Ficq voelt de tabaksindustrie de bui al hangen. Dat maakt ze onder meer op uit het persbericht dat Philip Morris dinsdag rondstuurde. De fabrikant „zet zich vol in” voor een rookvrije toekomst „gebaseerd op innovatieve, rookloze producten die een veel betere keuze zijn dan het roken van sigaretten”.
Alle vrouwen hadden al een vermoeden dat het Openbaar Ministerie niet zou overgaan tot strafvervolging. „Vanaf dag nul” zetten zij in op een gang naar het gerechtshof. „De maatschappelijke gevolgen zijn te groot”, denkt Dekker. „Ik heb het idee dat ze gedwongen willen worden om te vervolgen.”
„We gaan super creatief worden”, waarschuwt Ficq de tabaksindustrie. „Maak je borst maar heel erg nat.”