Ze maakten echte rotstekeningen. Wen er maar aan
Een datering van Spaanse rotstekeningen leverde een verrassing op: ze zijn door Neanderthalers gemaakt. „Dit is een doorbraak.”
Neanderthalers maakten óók rotstekeningen. Ze bestippelden rotswanden, kleurden witte druipstenen rood, schilderden abstracte figuren en lieten afdrukken van hun handen achter in diepe grotten.
Het inzicht dat ook Neanderthalers ‘kunst’ produceerden is revolutionair en volgt uit nieuwe dateringen van Spaanse grottekeningen die al langer bekend waren. Schilderingen uit drie verschillende grotten zijn minstens 64.800 jaar oud, concludeerden archeologen donderdagavond in Science. Ze zijn daarmee te oud om gemaakt te zijn door moderne mensen ( Homo sapiens), die pas vanaf 45.000 jaar geleden Europa binnentrokken. De enige makers kunnen Neanderthalers zijn geweest.
Neanderthalers zijn lange tijd als inferieure lomperiken afgeschilderd. Maar de rotsschilderingen tonen de vroege menssoort van een andere kant: van mensen die met fakkels en vloeibare pigmenten afdaalden in donkere grotten om daar muren te beschilderen.
Archeologen zien het produceren van kunst als belangrijke stap in de menselijke ontwikkeling. Ze interpreteren rotstekeningen als uiting van symbolisch denken en als aanwijzing dat de makers beschikten over ver- beelding en taal. Experts zijn enthousiast over de nieuwe dateringen en de implicaties ervan.
„Een grote doorbraak”, zegt Wil Roebroeks, hoogleraar archeologie aan de Universiteit Leiden. „Deze dateringen zijn solide. Neanderthalers maakten rotstekeningen, dat is nu een feit. Wen er maar aan.”
Tijdgenoten
Neanderthalers waren tijdgenoten van Homo sapiens. Terwijl die in Afrika leefde, leefden Neanderthalers in Europa en Centraal-Azië. Het waren potige jagers van groot wild. Ze stierven 40.000 jaar geleden uit, rond de tijd dat moderne mensen zich over Europa en Azië verspreidden.
De afgelopen jaren hebben archeologen een steeds rijker beeld gekregen van de cognitieve vaardigheden van Neanderthalers. Zo is duidelijk dat Neanderthalers complexe materialen als berkenpek en rode oker gebruikten. In Italië zijn vogelklauwen gevonden die Neanderthalers als hangers lijken te hebben gedragen. En ze maakten geavanceerde werktuigen van bot, bijvoorbeeld om leer te looien.
Met elke nieuwe vondst werd het beeld van de bruut de afgelopen decennia een beetje bijgesteld. Maar het absolute sluitstuk ontbrak: rotskunst zoals moderne mensen die overal ter wereld hebben achtergelaten.
Er waren wel twijfelgevallen. Een
Neanderthalers gebruikten hun vingers en geen kwasten. Hun kunst is een extensie van het lijf Paul Pettitt, Archeoloog
rode stip uit de Spaanse grot El Castillo bleek in 2012 minimaal 40.800 jaar oud. Dus precies uit de overgangstijd tussen neanderthalensis en
sapiens. Neanderthalers bouwden 175.000 jaar geleden ook een vreemde steencirkel van stalagmieten in de Franse grot Bruniquel. Maar het bouwwerk was een zonderling geval, en bovendien geen kunst.
Nu is er geen misverstand meer mogelijk. De onderzochte rotstekeningen in grotten in het noorden, westen en zuiden van Spanje zijn állemaal ouder dan 64.800 jaar.
De tekeningen zijn gedateerd aan de hand van het uranium- en thoriumgehalte in kalklagen direct boven de schilderingen. Uranium is oplosbaar in water, thorium niet. De verhouding tussen uranium en thorium verraadt wanneer rotstekeningen bedekt raakten met druipsteen. Het gaat in alle gevallen dus om minimale ouderdom.
Verschillende stijlen
De rotstekeningen in de drie grotten zijn gemaakt in verschillende stijlen en met verschillende technieken. In Maltravieso bestaat het werk van Neanderthalers uit ‘handstencils’, gemaakt door rood pigment over een vlak te spugen. Maar het meest opvallende is het ladderfiguur uit de grot La Pasiega, met stippen en een abstracte figuur. „Dit ziet er anders uit dan elke andere Steentijdkunst die we ken- nen”, zegt archeoloog Tom Higham van Oxford University. De dieren zijn mogelijk later geschilderd, misschien door moderne mensen.
Nu duidelijk is dat ze door Neanderthalers zijn gemaakt, wordt er opnieuw naar de afbeeldingen gekeken. Wat stellen ze voor? Co-auteur en archeoloog Paul Pettitt ziet ze als ‘lichaamskunst’. „Neanderthalers gebruikten hun vingers en geen kwasten. De kunst is een extensie van het lijf.” Neanderthalers kozen opvallende plekken voor hun tekeningen, zoals nissen en ‘druipgordijnen’.
Jean-Jacques Hublin wil het enthousiasme over de cognitieve vaardigheden van Neanderthalers temperen. Hublin is Neanderthalerkenner en hoofd van de afdeling Menselijke Evolutie van het Max Planck Instituut in Leipzig. „Neanderthalers waren onmiskenbaar complexe wezens, maar om deze lijnen en vierkanten nu gelijk te stellen aan de geschilderde neushoorns uit Chauvet is vergezocht”, zegt Hublin aan de telefoon. „Er zijn geen figuratieve afbeeldingen van Neanderthalers bekend. Moderne mensen konden niet alleen een werkelijkheid reproduceren, maar ook wezens uit hun verbeelding.”
Pettitt is het daar niet mee eens. „De nulhypothese moet vanaf nu zijn dat Neanderthalers onze gelijken waren. Hun hersenen waren even groot, ze waren genetisch onze zustersoort en ze leefden in dezelfde tijd.”