VIJF VRAGEN OVER Hoe laat weten we meer over de uitslagen?
De definitieve uitslag van de gemeenteraadsverkiezingen in de verschillende steden wordt pas ver na middernacht verwacht.
Van boven naar beneden: Pim van den Dool
Wie denkt woensdagavond om 21.00 uur een aardig beeld te hebben van de uitslag van de gemeenteraadsverkiezingen kan beter nog even een blokje om. De NOS komt niet met een landelijke prognose, dus een volledig beeld is er naar verwachting pas ver na middernacht. Waar moet je bij het binnenlopen van de uitslagen op letten? Een kijkwijzer voor de verkiezingsnacht. Hoe hoog wordt de opkomst? De opkomst bij gemeenteraadsverkiezingen neemt al jaren af. Vier jaar geleden werd een laagterecord gevestigd: 53,8 procent. Wordt het dit jaar weer minder? Zeker is dat niet, want bij de Tweede Kamerverkiezingen van vorig jaar ging nog bijna 82 procent stemmen (het hoogste percentage sinds 1986). Een factor die de opkomst positief kan beïnvloeden, is het raadgevend referendum over de Inlichtingenwet, dat tegelijk plaatsvindt. De uitslag van het referendum is pas geldig als 30 procent van de stemgerechtigden een stem uitbrengt.
Voor partijen met een trouwe achterban, zoals het CDA, is een lage opkomst gunstig. Omdat hogeropgeleiden eerder gaan stemmen dan lageropgeleiden, zullen ook partijen als D66 en GroenLinks minder last hebben van een lage opkomst, zegt Philip van Praag, politicoloog aan de Universiteit van Amsterdam. Hij denkt dat de PVV, die minder trouwe kiezers heeft, in een aantal steden last kan hebben van een lage opkomst.
Het weer lijkt gunstig voor de opkomst: het blijft overwegend droog en een graad of zeven. Worden de lokale partijen opnieuw groter? De lokale partijen wonnen de afgelopen verkiezingen steeds terrein ten opzichte van de landelijke partijen. In 2010 waren de lokalo’s als blok voor het eerst de grootste met bijna 24 procent van de stemmen. Vier jaar geleden haalden ze bijna 28 procent.
De opkomst van de lokale partijen draagt ook bij aan de versplintering, die je landelijk ziet. In de Tweede Kamer (150 zetels) werden vorig jaar dertien fracties gekozen, een record. Hetzelfde aantal partijen komt nu mogelijk in de Rotterdamse gemeenteraad van maar 45 zetels. Hoe gaan PVV, Forum voor Democratie en Denk scoren? Op het Binnenhof zal met speciale aandacht worden gekeken naar hoe een aantal landelijke partijen scoren. De PVV is geen nieuwkomer op lokaal niveau, maar doet in plaats van in twee gemeenten (Den Haag en Almere) nu in dertig gemeenten mee. Gegarandeerde winst voor Wilders dus, omdat hij in veel meer gemeenten in de raad komt.
FvD doet voor het eerst lokaal mee, alleen in Amsterdam. Daar leken populistische partijen geen voet aan de grond te krijgen, maar Forum brengt daar waarschijnlijk verandering in (de partij peilt op vier zetels). Denk hoopt in veertien gemeenten in de raad te komen. De scores van deze partijen zeggen weinig over landelijke trends, want in de meeste gemeenten doen de PVV, Forum en Denk niet mee. Op welke gemeenten moeten we letten? ‘Battleground’ Rotterdam, zoals de stad ook wel is aangeduid, trekt de aandacht omdat bijna alle landelijke partijen daar meedoen. In Amsterdam en Utrecht vechten D66 en GroenLinks om wie de grootste wordt, in Den Haag wordt D66 bedreigd door Groep De Mos, Groen- Links en de VVD. Een aantal andere gemeenten is ook aardig om op te letten. Is er een Lilian Marijnissen-effect in Oss? De SP verloor daar vier jaar geleden de positie van grootste partij. De PvdA verloor vier jaar geleden in bijna alle steden fors, maar bleef in Eindhoven wel de grootste. Lukt dat opnieuw? De uitslag in Emmen, waar Wakker Emmen met vijftien zetels de raad domineert, zegt mogelijk iets over de prestaties van de lokale partijen. Extra interessant is dat in Emmen ook de PVV meedoet. Hoe laat worden de uitslagen verwacht? De NOS komt vanaf 21.00 uur met exitpolls van Amsterdam, Rotterdam, Utrecht, Enschede, Emmen en Weert. Er is geen landelijke prognose, wel een voorspelling van de uitslag van het referendum. Een uur later komen de eerste uitslagen binnen, de grote steden naar verwachting pas tegen middernacht. Een goed totaalbeeld zal er daardoor pas diep in de verkiezingsnacht zijn.