GroenLinks wint, maar linkse partijen verliezen
GroenLinks boekt zichtbare winst, maar de SP en PvdA zijn ernstig verzwakt en niet groot genoeg om linkse coalities te vormen.
De grootste op links. Dat werd GroenLinks vorig jaar al bij de Tweede Kamerverkiezingen en is het nu ook geworden bij de gemeenteraadsverkiezingen. Maar het verlies van de PvdA en SP was groter dan de winst van GroenLinks. Die partij brak door in de grote steden in de Randstad en won ook in de kleinere steden daarbuiten.
Hoe komt dat? „Door onze beweging en de duizenden campaigners”, zei partijleider Jesse Klaver woensdagavond met opgestroopte mouwen op een feestelijke avond in de Amsterdamse club Panama. Die zijn „de basis”, zei hij. „De afgelopen weken zijn we de buurten in geweest, spraken we met duizenden Nederlanders over hun stad.”
Maar dat deed de SP ook. Na de verkiezingsnederlaag van vorig jaar, toen de SP niet profiteerde van het verlies van de PvdA (min 29 zetels), startte de SP onder leiding van partijvoorzitter Ron Meyer een campagne om met één miljoen Nederlanders te praten.
Wat leverde het op? De SP verloor in de grote steden, maar vooral ook daarbuiten. Alleen in Enkhuizen, Oss, Heerlen en Pekela, traditionele SPbolwerken, is de partij de grootste geworden. In steden als Boxmeer, Hengelo, Nijmegen en Doesburg, waar de partij in 2014 nog de grootste was, verloor de SP haar dominante positie.
Wanneer dan wel?
Het is goed merkbaar in Oss, waar de SP zich woensdagavond verzamelt. Het is een sombere avond en al na de derde exitpoll van de NOS klinkt de eerste „godsamme” in de zaal.
„Je hoopt op meer, maar ik wist van tevoren dat winst er niet in zat”, zegt fractievoorzitter Lilian Marijnissen na haar speech. Ze is hoopvol over de toekomst. „Ik ben nog maar net begonnen. We moeten de partij nu verder opbouwen. Er liggen mooie jaren voor ons.”
Bij de SP zeggen ze dat hun tijd nog wel komt. Maar als dat niet was tijdens de grootste economische crisis in decennia, niet tijdens een kabinet waarin de grootste electorale concurrent samen met een rechtse partij bezuinigingen doorvoert, en niet na een immense buurtcampagne, wanneer dan wel?
De cultureel-conservatievere koers die al onder Meyer werd ingezet lijkt nog niet aan te slaan. De op gemeenschappen gerichte campagne „Voor elkaar” trok niet de somewheres buiten de Randstad, mensen met een sterke lokale worteling en hang naar gemeenschappelijke waarden. En beloond voor besturen werd de partij nergens. In Amsterdam, waar de SP twee wethouders leverde, halveert het aantal zetels, van 6 naar 3.
De PvdA wist dat zij zou verliezen. De grote steden verloren de sociaaldemocraten vier jaar geleden al. Maar gisteren hield de partij in Amsterdam en Rotterdam samen evenveel zetels over (10) als ze er eerst hadden in de hoofdstad. Ook in Utrecht en Den Haag vielen harde klappen. In Roermond, waar de PvdA coalitiepartner was, verdwijnt de PvdA zelfs hele- maal uit de raad. Landelijk gaat de partij van 10,25 procent in 2014 naar ongeveer 7,5 procent nu. Dat is wel meer dan de 5,7 procent bij de landelijke verkiezingen vorig jaar.
Van teleurstelling gaf de partij weinig blijk, in de Amsterdamse Aknathon. De klappen lijken ingecalculeerd. Alsof men dit zoveelste slechte nieuws er ook nog wel bij kan hebben. De toespraak van Lodewijk Asscher lijkt haast een overwinningsspeech. Er was „strijd geleverd in volle tegenwind”. Maar: „Het herstel is begonnen.” En: „De boodschap aan Neder- land is: de PvdA komt altijd weer terug.”
Het succes van GroenLinks is méér dan alleen actief zijn in de buurten. De partij lijkt met haar combinatie van gematigde linkse identiteitspolitiek (voor multiculturalisme, tegen Zwarte Piet) en kritiek op het ‘economisme’ (voor vaste arbeidscontracten, tegen salarisverhogingen voor bankiers) te scoren bij brede groepen linkse kiezers. Dat lukt in de grote steden én daarbuiten. Nog niet genoeg, vond Klaver woensdagavond, „maar we zijn op de goede weg”.
Want kijk eens waar GroenLinks woensdag ook doorbrak. De grootste in Helmond (van 2 naar 6). In Zutphen (van 3 naar 5). In Arnhem (van 4 naar 7). Flinke winst in steden als Assen (van 1 naar 4) en Amersfoort (3 naar 6). Het zijn allemaal steden ook waar de SP in 2014 nog goed scoorde en soms ging besturen.
Dat zal voor GroenLinks nu moeilijker worden. Voor de hand liggende coalitiegenoten als de PvdA en SP zijn sterk verzwakt en niet groot genoeg voor meerderheden. Woensdagavond wilde partijleider Jesse Klaver daar, tussen de feestvierende GroenLinksers, niet op vooruit lopen: „Dat is aan de lokale lijsttrekkers. Maar we moeten allemaal besturen als we onze idealen kunnen verwezenlijken.”
In Roermond, waar de PvdA coalitiepartner was, verdwijnt de PvdA zelfs helemaal uit de raad