Poetins Oostenrijkse vriendin

De partijloze Kneissl is minister in de radicaal rechtse FPÖ-regering. Wat voor politiek bedrijft zij eigenlijk?

Aan de vergadering van Europese ministers van Buitenlandse Zaken, deze maandag in Luxemburg, zijn wat verontruste telefonades voorafgegaan: de Oostenrijkse minister Karin Kneissl, wier land momenteel EU-voorzitter is, heeft in augustus op haar eigen huwelijksfeest met de Russische president Poetin gedanst.

Op de agenda staan prangende zaken – van de oorlog in Syrië tot de relaties met Turkije. Ook worden in Luxemburg ministers verwacht uit Armenië, Oekraïne, Georgië en andere oud-Sovjetrepublieken met wie de EU een ‘Eastern Partnership’ heeft. Sommige deelnemers namen aanstoot aan filmpjes waarop Kneissl (53) in een witte dirndl een diepe kniebuiging maakte voor Poetin. Hij zat ook naast de bruid tijdens de lunch en hield de tafelrede. Kneissl heeft altijd gezegd dat het huwelijk „privé” was. Maar Poetin werd van het vliegveld gehaald door de Ruslandgezant van de Oostenrijkse regering. Sommige mensen op Kneissls ministerie zijn sindsdien gepolst door collega’s uit andere hoofdsteden. Hun vraag: „Wat betekent het voor ons, als zij zo dik is met de Russische president?”

Goede vraag, zeker ook na het jongste schandaal rond de Russische agenten bij het OPCW in Den Haag. Kneissl is partijloos, maar werd door de radicaal rechtse FPÖ eind 2017 als minister gekandideerd. De FPÖ heeft sinds 2016 een vriendschapsverdrag met Poetins Verenigd Ruslandpartij en accepteert de annexatie van de Krim. Na de vergiftigingszaak-Skripal zei Kneissl op een EU-vergadering dat het bewijs dat Rusland erachter zit, niet volledig geleverd is.

Sindsdien vragen velen zich af: waar staat Kneissl precies? Hoe strak houdt de FPÖ haar aan de lijn? En wat betekent dit voor de Oostenrijkse rol als EU-voorzitter, als er in december over de verlenging van de Ruslandsancties moet worden gestemd?

Eensluidend antwoord op deze vragen, zo blijkt bij een rondgang in Wenen, is moeilijk te geven. Het is onduidelijk waar ze staat, ook als het Rusland betreft. Als er één beeld van Kneissl oprijst, is het van een eigengereide persoon met een sterk gevoel voor eigenwaarde. Zoals veel Oostenrijkers is ze Rusland welgezind. Maar ze lijkt zich niet makkelijk te laten commanderen door een partij.

Jordanië

Kneissl werd in januari 1964 geboren en groeide op in Jordanië. Haar vader was piloot voor koning Hoessein, haar moeder stewardess. Vandaar dat zij haar toespraak voor de Algemene Vergadering van de VN in New York, vorige maand, in het Arabisch begon ( „Merhaba!”). Ze studeerde in Wenen, Parijs en Beiroet en werkte tussen 1990 en 1998 bij het Oostenrijkse ministerie van Buitenlandse Zaken. „Ze was contraire”, zegt een diplomaat die met haar werkte. „Ze had meningen die afweken van de officiële lijn, en ventileerde die. Dat is moedig in een hiërarchisch land als Oostenrijk. Maar ook een beetje dom. Als beginneling moet je je plaats kennen. Je gevechten zorgvuldig kiezen. Anders irriteer je iedereen en kom je nooit ergens.”

Kneissl verliet het ministerie in 1988 toen zij naar Boedapest wilde, maar naar Madrid werd gestuurd. Functionarissen vertellen dat ze zich nu, terug in het ministerie, omringt met coterie van toen: einzelgängers die soms net de verkeerde toon aansloegen.

Na Madrid was Kneissl freelance publi- cist en spreker. Ze schreef over buitenlandpolitiek in conservatieve kranten en gaf commentaar op tv. Ook gaf ze lezingen over het Midden-Oosten, energie en geopolitiek. Ze had sterke meningen. Noemde Jean-Claude Juncker „arrogant” en de Paus was „gevaarlijk naïef”. Kneissl kreeg nooit een vast contract, snibde de krant Der Standard laatst, „omdat ze de chef Buitenland altijd aan het uitleggen was hoe hij zijn werk moest doen”.

Kneissl woont op een boerderij vol dieren buiten Wenen. Soms neemt ze haar twee honden mee naar haar werk. Tijdens een recente toespraak snurkten die zo hard dat hun baasje nauwelijks te verstaan was.

Ze is een typische Oostenrijkse conservatief, zeggen velen. Ze was ooit gemeenteraadslid voor de conservatieve partij ÖVP. Ze trok de aandacht van de FPÖ in 2012 met haar boek Testosteron macht Po

litik, over jonge migranten die naar Europa komen vol revolutionaire, hormonale driften. Ze oogstte een storm van protest, maar de FPÖ strikte haar voor optredens. Kneissl is geen FPÖ-lid maar ziet er geen been in om de partij als springplank te gebruiken. In interviews omzeilt ze de loyaliteitsvraag behendig. De FPÖ overwoog haar te kandideren voor de presidentsverkiezingen in 2016. Toen het niet doorging, maakte Kneissl bekend dat ze wel gepolst was.

Voor Buitenlandse Zaken was ze de ideale FPÖ-kandidaat: ze is oud-diplomaat, polyglot en name-dropper, maar geen deel van het establishment.

‘Lees mijn boek’

Kneissl poeiert moeilijke vragen geregeld af met: „Lees eerst mijn boek maar eens. Daar staat het allemaal in.” Op het ministerie vinden sommigen haar echter een verademing. Haar voorgangers, onder wie kanselier Sebastian Kurz, waren zo druk met hogerop komen of partijpolitiek gekonkel, dat ze vaak afwezig waren. Kneissl neemt het werk juist extreem serieus. Ze bestelt stapels rapporten en ontmoet graag buitenlandse hoogheden. Kurz blijft als kanselier verantwoordelijk voor Europese Zaken omdat hij dit, zeker tijdens het EU-voorzitterschap, niet bij de eurosceptische FPÖ wil leggen. Kneissl stort zich dus met volle kracht op een gehalveerde agenda. Op Europees terrein vertolkt ze zíjn mening.

Soms botst ze met Kurz. Hij was ongelukkig met de ophef rond haar huwelijk. Kneissl nodigde Poetin uit toen die begin juni op werkbezoek in Wenen was. Er was een diner met ministers, met partners. Die dag had ze de trouwkaarten van de drukker gekregen, ze nam ze mee. Spontaan gaf ze Poetin er ook een, al kon dat protocollair niet: hij is twee rangen te hoog. Kurz en president Van der Bellen stonden erbij. Het overviel hen. Kneissl zei later dat het „een opwelling” was geweest. „Ik verwachtte niet dat hij de uitnodiging zou aannemen.” Maar Poetin greep de kans met beide handen aan om te bewijzen dat hij, de boeman van Europa, een machtsfactor is op het continent. Van der Bellen weigerde het huwelijksfeest bij te wonen. Kurz moest vele tafels verderop lijdzaam toezien hoe de Rus de show stal. Later postte het tv-station Rus

sia Today alle filmpjes op YouTube. Wat velen niet weten, is dat Kneissl nóg een buitenlandse politicus had uitgenodigd: de Britse ministervan Buitenlandse Zaken Jeremy Hunt, die de EU laatst met de Sovjet-Unie vergeleek. Wéér een buitenstaander die moeilijk ligt. Hunt kwam niet. In Wenen haalden sommigen opgelucht adem. Eén zo’n rel tijdens het voorzitterschap was hun meer dan genoeg.