Bioscoophit
van Smarzowski is een katalysator in het publieke debat over de rol van de Katholieke Kerk in Polen. Roeland Termote ader Leszek en vader Andrzej reciteren bijbelverzen, vader Tadeusz slaat een shot wodka achterover voor elk vers waarvan hij het volgnummer weet. De drie priesters vloeken als ketters, spelen luchtgitaar met een staande lamp op de muziek van een antiklerikale punkband en rennen stomdronken door het huis. Een zuippartij die abrupt eindigt als een jongetje het nieuws brengt dat een stervende dame een priester nodig heeft voor de laatste sacramenten.
Na deze luchtige openingsscène zakken de hoofdpersonages van de Poolse speelfilm Kler (Clerus) in rap tempo weg in een moreel moeras van pedofilie, fraude, afpersing en misdrijven. En dat zijn nog niet alle (dood)zonden die geestelijken begaan in een film die nu al in de topvijf staat van de meest bekeken Poolse producties sinds 1989, toen Polen zich bevrijdde van het communisme. Binnen drie weken waren er ruim 3,5 miljoen bezoekers.
Regisseur Wojciech Smarzowski werd bekend met een oeuvre van tragische en tragikomische films die de Poolse samenleving vaak een onverbiddelijke spiegel voor houden. In Kler, ruwweg gebaseerd op waargebeurde feiten en fenomenen, beelden Smarzowski en zijn sterrencast de Kerk af als maffiaclan in habijten.
Onderling mopperen over de dubbele moraal van de clerus is een alledaagse activiteit voor de Polen – 93 procent van de bevolking omschrijft zichzelf nog steeds als katho-
NRC CHECKT Hard gelach in de zaal
De scène lokt hard gelach uit in een Warschause filmzaal. Wanneer de focus verschuift naar kindermisbruik en het toedekken ervan, wordt het overwegend jonge publiek stil. Enkele keren hoor je de deuren van de zaal dichtklappen: weglopers.
Kler is een katalysator in het publieke debat over de rol van de Katholieke Kerk in Polen. Een die van binnenuit komt, anders dan het boek waarmee Trouw- correspondent Ekke Overbeek in 2013 de Polen wakker schudde. Daarin getuigen slachtoffers van pedofilie in de Kerk over hun ervaringen en hoe die in de doofpot belandden. In een hommage laat Smarzowski geestelijken opgewonden praten over de onthullingen van „een Nederlandse journalist”. Arkadiusz Jakubik speelt een priester die wappert met bankbiljetten. Kler is een bioscoophit in Polen: ruim 3,5 miljoen bezoekers binnen drie weken.
De reacties in de pers weerspiegelen grotendeels de kloof tussen lovende liberalen en verontwaardigde conservatieven. „De zogenoemde elite valt de Kerk aan”, kopte het journaal van de publieke omroep, dat vaak als spreekbuis dient voor de nationaal-conservatieve regering van Recht en Rechtvaardigheid (PiS).
Gazeta Polska, een regerings- en kerkgezinde krant, begon een advertentiecampagne met een parodie op de Kler- poster. De hoofdpersonages werden vervangen door Poolse katholieke iconen zoals paus Johannes Paulus II, priester Jerzy Popieluszko (vermoord door de communistische geheime diensten) en priester Maximilian Kolbe. Die laatste bood als gevangene in Auschwitz aan de plaats in te nemen van een andere gevangene die door de nazi’s tot de hongerdood veroordeeld was. Onderschrift: „De clerus: onze schat in het gevecht tegen het nazisme, communisme, lhbt en moslimfundamentalisten.”
Sommige geestelijken toonden zich deze weken berouwvol over kerkelijke misstanden. De bisschop van Opole beloofde meer informatie over misbruik naar buiten te brengen.
Naast Smarzowski bracht een beroepsrechtbank in Poznan de Kerk een klap toe. De rechtbank droeg een kerkorde op een schadevergoeding van 1 miljoen zloty (233.000 euro) te betalen aan een vrouw die als 13-jarige tien maanden werd gevangen gehouden en verkracht door een priester van de orde. Al probeerde de conservatieve commentator Stanislaw Michalkiewicz ook dat goed te praten. De priester had slechts „zijn hand onder haar rok gestoken”, zei Michalkiewicz, in weerwil van de feiten. En, zei hij over de schadevergoeding: „Geen hoer verdient zo goed.”