Mag OM dwangmiddelen inzetten tegen journalisten?
Vijftien keer zette justitie de laatste drie jaar een dwangmiddel in tegen journalisten. Hoever reiken de grenzen van wat het Openbaar Ministerie mag?
Fotograaf Joey Bremer krijgt in januari een tip van een bron: justitie heeft je op de korrel. In de maanden daarna volgen nog twee tips. Een telefoontje naar de landelijke leiding van het Openbaar Ministerie brengt de zaak net voor de zomer aan het rollen. Het parket in Rotterdam moet dan toegeven wat Bremer al maanden vermoedde: zijn belgegevens zijn meermaals opgevraagd in een strafrechtelijk onderzoek. Bremer zou contact hebben gehad met een agent die heeft gelekt in verband met zijn werk voor MediaTV, een nieuwssite over calamiteiten.
„Ik was verbijsterd en geschrokken. In het gesprek zijn excuses aangeboden en daar is het bij gebleven, terwijl ik nog veel vragen heb”, zegt Bremer. „Wat is er met die gegevens gebeurd? Zijn er nog andere opsporingsmiddelen ingezet? We hebben daar sterke aanwijzingen voor maar het OM kon daar niet op antwoorden. Plus: het OM zegt er pas in maart 2018 achter te zijn gekomen dat ik journalist was, maar dat was al vanaf de start van het onderzoek in september 2017 duidelijk.” Hij overweegt nu juridische stappen tegen OM en politie.
Beschermde positie
Jorg Leijten Journalisten genieten een beschermde positie. Dwangmiddelen mogen alleen in uitzonderlijke gevallen worden ingezet. Gevolg: het onderzoek naar de agent werd gestaakt en het bewijsmateriaal vernietigd, zo staat te lezen op een woensdag vrijge- Bloemen bij het bedrijf van de vermoorde broer van kroongetuige Nabil B. in juli. Ook in deze zaak luisterde het OM een journalist af. geven lijst van zaken waarin dwangmiddelen zijn ingezet tegen de pers.
Op de lijst – die deels anoniem is – staan nog drie zaken waarbij het OM niet heeft gehandeld naar de eigen interne richtlijnen. Wanneer het OM dwangmiddelen mag inzetten tegen journalisten staat in de Aanwijzing toepassing dwangmiddelen bij journalisten. Er mag pas inbreuk op het recht op bronbescherming worden gemaakt „als dit het enig denkbare effectieve middel is om een zeer ernstig delict op te sporen en te voorkomen”. Met andere woorden: wanneer als gevolg van het ‘ambtsgeheim’ van de journalist de veiligheid of gezondheid van betrokkenen gevaar loopt.
In de nasleep van de zaak rond een Brabants Dagblad- journalist, die berichtte over de burgemeestersbenoeming in Den Bosch en werd afgeluisterd, heeft het OM de eigen richtlijnen per 1 oktober aangescherpt. Hoefde
Werk te doen
Zijn bij de andere zaken de dwangmiddelen nu terecht ingezet? Minister Grapperhaus (Justitie, CDA) zegt van wel, journalistenvereniging NVJ houdt een slag om de arm. „De lijst laat zien dat er echt nog werk te doen is”, zegt secretaris Thomas Bruning. „Zo heeft het OM bij een nieuwssite foto’s en video’s gevorderd, omdat de beelden vanaf een openbare locatie waren gemaakt; daardoor zouden er geen journalistieke belangen zijn geschaad. Dat is kort door de bocht. Slechts in één zaak was echt geen sprake van een inbreuk op de bronbescherming. Het dwangmiddel werd ingezet in overleg met de journalist.”
Dat gebeurde onder meer bij tvjournalist Kees van der Spek die het programma Moord of Zelfmoord? (SBS6) maakt. Een uitzending over een verdachte zelfdoding leidde tot een gesprek met het OM in Rotterdam. Van der Spek: „Wij hebben op ons verzoek bijgepraat met het OM en beelden en contactgegevens van de familie afgegeven voor onderzoek.”
Het is voor zover bekend voor het eerst dat er een lijst is met zaken waarin dwangmiddelen zijn ingezet tegen journalist. Op aandringen van de NVJ gaat het OM in het jaarverslag hierover zelf informatie openbaar maken. Bruning: „Controle is belangrijk. Er kan een fout worden gemaakt, maar hoe zorg je ervoor dat het vertrouwen in de journalistiek en het OM in stand kan blijven? Daar gaat het ons om.”