Half jaar zonder smartphone is genoeg
Hanneke Hendrix volgde acht mensen die zes maanden lang hun smartphone inruilden voor een ouderwetse Nokia. Drie vielen tussentijds af, voor de rest zit de tijd erop. Hoe hebben ze het ervaren? T ijdens mijn studie, vijftien jaar geleden, vond ik dat ik te veel tijd kwijt was aan kabeltelevisie kijken. Wat ik probeerde op te lossen door eens in de zoveel tijd de twintig kilo wegende beeldbuis naar de kelder te tillen. Op een dag kwam ik daarbij mijn huisgenote tegen, ook met een tv in haar armen op weg naar de kelder. Toen al was ik niet de enige met een schermverslaving. In 2014 deed ik mijn smartphone weg om af te kicken van sociale media. Het afgelopen half jaar volgde ik acht mensen die ook – maar dan voor een half jaar – hun telefoon inruilden voor een dumbphone, zonder verbinding met internet. Aan het begin verwachtte ik dat de uitkomst sexy zou zijn: een meetbare verbetering in concentratie en levensgeluk. Zodat we dé boosdoener van deze tijd konden aanwijzen en dat alles goed zou komen zodra iedereen dat ding maar weer opbergt. Helaas. Uit het bijbehorende onderzoek komt geen enkel meetbaar verschil, ten goede of ten slechte.
Steeds sterker begin ik te beseffen dat ik nog net zo loop te sjouwen als vijftien jaar geleden. Elke keer dénk ik dat ik problemen als onderbreking van concentratie en stress oplos, maar ik verplaats alleen een probleem. Een mens zoekt nou eenmaal altijd afleiding en genot.
Heerlijke, lange vakantie
De deelnemers ondervinden naar eigen zeggen wel voordelen van het smartphoneloze bestaan. Ze ervaren een verbetering in concentratie en levenskwaliteit. Gemma Venhuizen heeft het gevoel dat ze op een heerlijke, lange vakantie is, Koen Caris zegt veel meer tijd over te houden om te schrijven en Emina Cerimovic lukt het ineens om lange artikelen in één keer uit te lezen. Maar deze voordelen wegen niet op tegen het ongemak van een dumbphone met alleen een bel- en sms-functie. Leven zonder smartphone blijkt omslachtig, ergerlijk en stressvol. Vooral in onbekende situaties, zoals op de weg en op vakantie, kan de ontreddering groot zijn. Deelnemers raken de weg kwijt of blijken het boeken van bijvoorbeeld een hotel niet of nauwelijks te kunnen regelen. Het geeft bij alle deelnemers kleine en grote ergernissen die zich gaandeweg opstapelen. Ook het contact met anderen wordt erg bemoeilijkt, zeker over lange afstand.
Er is maar één deelnemer die tegen het eind van de proefperiode sterk twijfelt of ze weer een smartphone zal nemen. De anderen willen hem allemaal terug, maar zien wel op tegen de hernieuwde verslaving. Twee deelnemers vergelijken het los van elkaar met weer beginnen met roken. Koen Caris: „Het lijkt op dat gevoel dat ik heb als ik, als eeuwige niet-echt-roker, na maanden zonder peuk toch weer een sigaret opsteek. Tijdens die rookloze maanden weet ik dat ik er blij mee ben, dat ik het eigenlijk niet mis. Maar zodra ik één sigaret opsteek, begint m’n hele lijf te brullen.”
Ook is er enige druk van de buitenwereld voelbaar. Men wacht tot de deelnemers „weer normaal gaan doen”. Gemma Venhuizen: „Het afgelopen half jaar kon ik makkelijk zeggen ‘sorry, ik kan niet aansluiten bij jullie appgroep want ik doe mee aan een experiment’. Als ik straks hardnekkig een smartphone blijf weigeren, dan voelt het alsof ik me willens en wetens afsluit van mijn vrienden en collega’s.”
Werkontwijkend gedrag
Nu de zes maanden zijn verstreken, kunnen we concluderen dat helemaal smartphoneloos door het leven gaan geen houdbare situatie is, in deze tijd.
Het is niet zo, zoals ik dacht, dat alles wel goed komt als je jezelf maar dwingt om het apparaat dat het grootste gedeelte van je verslaving faciliteert, niet te gebruiken. Net zoals je bij een alcohol- of tabaksverslaving alle drank en sigaretten moet verbannen. We moeten leren net zo om te gaan met onze smartphone als met voedsel: je kunt het niet helemaal uit je leven bannen, maar jezelf er helemaal aan te buiten gaan is ook niet goed.
De drie deelnemers die hun smartphone voortijdig terug wilden, zeggen dat een week of een maand zonder smartphone volstaat om een openbaring bij jezelf teweeg te brengen en inzicht te krijgen in je verslaving. Gewoon even ervaren hoe het is zonder, daarna weer over tot de orde van de dag. Met Google Maps, met WhatsApp, met een nieuwssite.
We staan aan de rand van een tijdperk waarin iedereen een smartphone moet hebben om te kunnen functioneren: om bankzaken te regelen, ons te identificeren, zorg te krijgen. Daarom is het belangrijkst dat we ons wapenen tegen de verleiding en overdaad die ook horen bij smartphonegebruik. Een mens heeft intrinsiek behoefte aan afleiding en werkontwijkend gedrag, net zoals een mens een drang heeft naar ongezond eten. Een crashdieet kan even helpen, maar uiteindelijk houden maar weinig mensen een leven lang vasten vol.