Hoe de voetbalmiljoenen stromen via de Zuidas
Voetbalmakelaar Jorge Mendes heeft het hart van zijn imperium in Amsterdam staan. De ‘Zuidas’ helpt hem op papier tientallen miljoenen euro’s rond te pompen. Nederland is een belastingparadijs voor de agent van Cristiano Ronaldo. Verslag vanonder de motorkap.
T egen de twintig graden is het in Lissabon, met een behaaglijk zonnetje. Maar de drie Nederlandse belastingambtenaren die naar de Portugese hoofdstad zijn afgereisd, krijgen er weinig van mee. Ze zitten dinsdag 21 november 2017 vrijwel de hele dag binnen, in het plaatselijke Olaias Hotel.
Na presentaties van hun collega’s uit Portugal, Spanje en het Verenigd Koninkrijk zijn zij ’s middags aan de beurt. Op iedere sheet prijkt pontificaal het blauwe logo van de Belastingdienst. De voordracht is gewijd aan slechts één besloten vennootschap uit Nederland. Een bedrijf van een man die de gehele tweedaagse conferentie centraal staat: Jorge Mendes.
De Portugees is een van de grootste en rijkste voetbalmakelaars ter wereld. Hij maakte naam als de agent van zijn landgenoten Cristiano Ronaldo en coach José Mourinho. In 2015 en 2016 was hij betrokken bij voor ruim 1,3 miljard euro aan voetbaltransfers, zo rekenen de Portugezen in Lissabon hun collega’s voor. De dealmaker bouwde een internationaal netwerk van vennootschappen op waar grote sommen geld doorheen stromen. Met vertakkingen naar Ierland, de Britse Maagdeneilanden en Cyprus.
Maar namens wie treedt Mendes op bij al die transacties? Zijn het de clubs, de spelers of de coaches, zo vragen de belastinginspecteurs zich in Olaias Hotel af. En nog belangrijker: wie betaalt Mendes? En waar draagt hij hierover belasting af ?
De onthullingen, herfst 2016, van het Europese collectief van onderzoeksjournalisten EIC, waaronder NRC , over de belastingontwijking van Ronaldo en Mourinho hebben de interesse van de belastingautoriteiten in Mendes gewekt.
De bijeenkomst in Lissabon is vruchtbaar. Begin januari 2018 krijgt het onderzoek een of- ficiële status vanuit Brussel. Onder de code Fis
calis 2020 FMC261 zullen de belastingambtenaren van vijf Europese landen de geldstromen van Mendes onderzoeken. Met als doel „de strijd tegen belastingfraude, belastingontduiking en agressieve belastingplanning te ondersteunen”.
In Holland staat een huis
De Nederlanders zijn niet voor niets in Lissabon aanwezig. Want de spil van Mendes’ imperium staat in Amsterdam. Nederland is de laatste jaren het zenuwcentrum van Mendes’ voetbaltransacties geworden. Op papier dan. Want het bedrijf Start BV is eigenlijk alleen maar opgericht in het kader van een „distributieplan”, een plan van Mendes en zijn adviseurs om de winsten uit zijn concern tegen zo min mogelijk belastingafdracht bij hem privé te krijgen. Daarvoor is tussenstation Amsterdam nodig, zo blijkt uit nieuwe documenten van platform Football Leaks die het Duitse weekblad Der Spiegel verkreeg en deelde met NRC en andere partners van journalistiek netwerk EIC.
Voor de uitvoering van ‘plan Amsterdam’ moeten we terug naar het najaar van 2012. Jorge Mendes heeft dan besloten zijn internationale structuur grondig te verbouwen. Tot dan toe staat de holding waar zijn belangrijkste internationale activiteiten samenkomen in Portugal. Het geld blijft straks nog steeds in Porto, zijn Portugese thuisbasis, maar stroomt eerst een keer heen en weer naar Amsterdam. Tientallen miljoenen.
Hij werkt hiertoe een strak stappenplan af. Eerst schenkt hij de helft van zijn aandelen van zijn belangrijkste holding in Portugal, Start SGPS, aan zijn vrouw Sandra. Voor niets uiter- aard, het is tenslotte een schenking. De aandelen maken als het ware een bescheiden tripje binnen huize Mendes. Maar het gaat wel om de verhuizing van de eigendom van ruwweg de helft van Mendes’ imperium.
Vervolgens koopt Jorge Mendes de vers geschonken aandelen van zijn echtgenote weer terug. Dat doet hij niet privé, maar door in Nederland een BV op te richten die Sandra’s aandelen koopt. De aandelen van Sandra reizen van Porto naar Amsterdam.
Als klap op de vuurpijl koopt zijn Portugese bedrijf de aandelen terug die Mendes’ BV zojuist van zijn vrouw terugkocht. De aandelen reizen terug van Amsterdam naar Porto.
Kortom, de aandelen komen na wat koop- en verkooptransacties in dezelfde thuishaven terecht, met één groot verschil: de prijzen waartegen het gebeurt, lopen ingrijpend uiteen. Sandra krijgt haar aandelen gratis, de Nederlandse BV koopt de aandelen tegen 67 miljoen euro van Sandra en de Portugese holding koopt de aandelen terug voor een kleine 7 miljoen euro.
Wat Sandra zomaar van haar echtgenoot kreeg – gratis dus – levert haar een fortuin op. De prijs waartegen zij verkoopt komt overeen met de winsten van de komende vier jaar van Mendes’ imperium, zo spreken ze af op 14 december 2012.
Dat doet een lichtje branden bij de Portugese belastingdienst. Hadden ze die formule niet eerder gezien? Inderdaad. Mendes en zijn adviseurs zijn gelouterd. Een vergelijkbare truc haalden zij jarenlang in Portugal uit. Tussen 2008 en 2012 schoof Jorge Mendes daar ook intensief aandelenpakketten heen en weer. Met „als belangrijkste doel om belastingafdracht te voorkomen”, zo stelt de Portugese fiscus in een vertrouwelijk document. De belastingdienst schat dat op die manier zo’n 29 miljoen euro aan winsten uit zijn bedrijven naar Mendes privé stroomden. Belastingvrij. Zonder afdracht van dividendbelasting.
Mendes lijkt in 2012 een nieuwe fiscaal uitgekiende verpakkingsmachine te hebben gebouwd: de winsten van de belangrijkste bedrijven van Mendes, vooral uit Ierland en Portugal, zullen vier jaar lang via Amsterdam worden ‘omgekat’ tot een soort kostenpost in het kader van een ‘overname’.
De constructie zelf werpt al een natuurlijke barrière op tegen overheden om belasting te heffen, want informatie over belastingplichtigen stroomt niet vrijelijk tussen landen, ook niet als ze lid zijn van de Europese Unie. Daarvoor zijn speciale informatieverzoeken vereist.
Werk aan de winkel
Het ‘distributieplan’ van Mendes levert heel wat bedrijvigheid op aan de Amsterdamse Zuidas. Hoofdaannemer voor dit klusje is trustkantoor Trust International Management, onderdeel van Citco.
Citco, de oudste en een van de grootste trustkantoren van Nederland, wekte twee jaar gele-
den de woede van Tweede Kamerleden door te bedanken voor de uitnodiging om op een hoorzitting te verschijnen.
Het trustkantoor legt de Portugezen uit hoe de Nederlandse regels werken. Een notaris van Loyens Loeff regelt de oprichting van de BV met nul medewerkers die domicilie kiest aan de Amsterdamse Naritaweg 165, het adres van het trustkantoor.
Alle aandelen van de BV gaan naar de voetbalmakelaar, behalve één. Die gaat naar een Portugese advocaat van Mendes – een klassiek Nederlands trucje. Zo kun je bij de Kamer van Koophandel niet zien wie de eigenaar is. Als er meer dan één aandeelhouder is, hoeft dat niet meer vermeld te worden.
Citco moet alles regelen voor de BV van Mendes die eigenlijk alleen op papier bestaat: registratie bij De Nederlandsche Bank, openen van een bankrekening bij ABN Amro, notuleren van aandeelhoudersvergaderingen. En niet te vergeten, de kolossale betalingsopdrachten die vanuit Nederland gegeven moeten gaan worden.
De uitvoering kan beginnen. De holding in Porto verzamelt eerst alle winsten binnen het imperium van Mendes en maakt die over naar Amsterdam, zodat Amsterdam die de dag erop kan uitbetalen op Sandra’s privérekening in het kader van de ‘overname’.
De eerste betaling vindt plaats op 20 maart 2013. De Portugese holding inventariseert de jaarwinst en maakt 6,6 miljoen over aan de Nederlandse BV. De directeuren van trustkantoor Citco boeken de dag erop 6,6 miljoen over naar een Zwitserse bankrekening van Sandra Mendes.
Het jaar erop wordt meer winst gemaakt door het Mendes-concern. De holding in Porto zendt 12,7 miljoen naar de rekening van ABN Amro in Amsterdam. De internetbankierende manager van Citco op Sloterdijk maakt enthousiast een foto van zijn scherm met 12,7 miljoen op de rekening en mailt: „Het lijkt erop dat het geld gearriveerd is.”
Citco maakt direct hierop een vergelijkbaar bedrag over naar de rekening van Sandra bij de Portugese vestiging van de Zwitserse St. Galler Kantonalbank.
De 12,7 miljoen euro gaat van Portugal naar Amsterdam – als dividend van dochter naar moeder. En de 12,7 miljoen gaat met hulp van Citco terug naar Portugal als verkoopvergoeding voor de aandelen van Sandra.
Directeur Citco heeft eigenlijk geen mandaat voor die betalingen. Het trustkantoor mag maximaal 25.000 euro overmaken. Geen probleem, concludeert de Nederlandse trustmanager, want ABN Amro „lijkt deze restrictie technisch niet te hebben doorgevoerd”, schrijft hij aan de Portugezen. Citco kan ieder bedrag overmaken, wat het maar wil. „Wij stellen voor dat wij de 12,7 miljoen overmaken en het achteraf gladstrijken met ABN”, mailt een manager van Citco aan de Portugezen. Niet veel later zal de Nederlandse BV zelf ook een Zwitserse bankrekening openen, hoogst ongebruikelijk.
De Portugese fiscus constateert in een vertrouwelijk document dat belastingplichtige Jorge Mendes zo via Nederland „opnieuw” belastingen ontwijkt. De holdings in Porto en Amsterdam zijn „alleen maar vehikels met de intentie dividenden door te sluizen naar de persoonlijke sfeer van Jorge Mendes zonder daarover belasting te betalen”.
Maagdeneilanden
Voor fiscaal advies maakt Mendes in Nederland gebruik van de diensten van PricewaterhouseCoopers Belastingadviseurs (PWC). De fiscalisten van PWC uit Amsterdam helpen de BV van Jorge Mendes met de aangiftes en de contacten met de toezichthouders.
Zo heeft Mendes de beeldrechten van James Rodriguez, de Colombiaanse stervoetballer die tegenwoordig bij Bayern München speelt, in een eigen bedrijfje op de Britse Maagdeneilanden gestald, ver uit het zicht van de fiscus.
Wat is nu de beste manier, vraagt een advocaat van Mendes zich af, om die vennootschap op de Britse Maagdeneilanden onder de te brengen bij de Nederlandse holding op Sloterdijk? Belastingadviseurs van PWC weten wel hoe dat moet. Ze geven advies op maat waarbij het bedrijf zo min mogelijk informatie met de fiscus hoeft uit te wisselen. Dat is kennelijk een doelstelling. Daarnaast legt PWC uit hoe zo min mogelijk belasting hoeft te worden betaald.
Op 31 december 2015 sturen PWC-belastingadviseurs een vertrouwelijk ‘memorandum’ waarin zij Jorge Mendes adviseren een lening aan zijn eigen bedrijf op de Britse Maagdeneilanden te beëindigen. Om twee redenen. Ten eerste, zo schrijven ze, voorkom je daarmee discussie met de fiscus over de aftrekbaarheid van de rente-inkomsten. En ten tweede zal de BV dan niet gezien worden als een zogeheten financiële dienstverlener. „De BV als zodanig hoeft geen aanvullende informatie te verstrekken”. Als de onderneming dat pad wel zou inslaan, bestaat het risico dat de Nederlandse Belastingdienst informatie over de BV spontaan met buitenlandse overheden deelt, zo leggen de adviseurs van PWC uit.
De belastingaangiftes die PWC voor de BV van Mendes voorbereidt, zijn heel wat overzichtelijker. Miljoenenwinsten stromen binnen, maar die verdwijnen op slag door de betalingen aan ‘SM’ – Sandra Mendes. Fiscaal gezien zijn er alleen maar verliezen. De conceptaangiftes voor de Belastingdienst zijn de eerste paar jaar slaapverwekkend. Te betalen vennootschapsbelasting: nul.
In de zomer van 2017 wordt Mendes’ coryfee Ronaldo, mede door onthullingen van Football Leaks, aangeklaagd voor belastingontduiking. Dat zou hij volgens de Spaanse aanklager hebben gedaan via een vennootschap op de Britse Maagdeneilanden, exact op hetzelfde adres als Mendes’ bedrijf met de beeldrechten van Rodriguez. De Spaanse autoriteiten vermoeden ook hier belastingontduiking, zo wordt publiekelijk bekend.
In de maanden die volgen gooit Mendes het in Nederland over een andere boeg. Het grote internationale trustkantoor Citco vertrekt als directeur van Start BV. Daarvoor in de plaats komt slechts één man, Eric Davids. Davids is een man met 24 bestuursfuncties en een verantwoordelijkheid voor 1,5 miljard euro aan balanstotaal. Deze eenpitter doet zijn werk zonder vergunning als trustkantoor en valt daarmee niet onder toezicht van De Nederlandsche Bank. Dat viel Citco wel.
Bij een lokale notaris in Deventer wordt de BV omgezet in een NV en daarna in een Europese vennootschap SE (Societas Europaea). Start verhuist naar een anoniem kantoortje in de Bijlmer, zonder naambord, zonder personeel.
Davids huurt er een kleine ruimte op de begane grond, waar volgens de Kamer van Koophandel nog zo’n tien andere bedrijven zijn gevestigd. Als verslaggevers van NRC op een dinsdagochtend langsgaan om de nieuwe locatie van Mendes’ Europese hoofdkantoor te bezoeken, is niemand aanwezig. „Eric is op vakantie”, weet de receptioniste. Het hoofdkwartier van Mendes – 139 miljoen euro aan bezittingen – is nu gevestigd in een onbemande ruimte in een flexkantoor in Amsterdam ZuidOost. Zelfs zonder eigen brievenbus.
PWC geeft advies hoe zo min mogelijk gerapporteerd hoeft te worden over een deal met een bedrijf van de Britse Maagdeneilanden