Nucleair is terug op de agenda
Klaas Dijkhoff brak een lans voor de bouw van nieuwe centrales en voor minister Eric Wiebes is dat „geen taboe.” Maar is het ook realistisch?
De gele buttons en AMSTERDAM. stickers met het zonnetje en ‘nee bedankt’ kunnen van zolder gehaald worden. Kernenergie staat weer op de politieke agenda, nu VVD-fractievoorzitter Klaas Dijkhoff een lans heeft gebroken voor de bouw van centrales. Eindelijk, zeggen de voorstanders. Volgens de VVD zou kernenergie in elk geval deel moeten uitmaken van de klimaatgesprekken die nu worden gevoerd. Die gesprekken moeten in december tot een klimaatakkoord leiden, waarmee de komende twaalf jaar de uitstoot van CO2 wordt gehalveerd. En omdat kerncentrales geen broeikasgas uitstoten, is volgens Dijkhoff dit het moment om over meer kernenergie te praten.
1 Waarom is het zo lang stil geweest rond kernenergie?
CDA-leider Maxime Verhagen zette zeven jaar geleden de deur open voor een nieuwe centrale. Hij streefde als minister van Economische Zaken tijdens het kabinet Rutte 1 naar een Borssele 2 en stelde geld beschikbaar voor een snelle vergunningsprocedu- re. Delta, eigenaar van de Zeeuwse centrale, zou met het Franse staatsbedrijf EDF gaan bouwen, maar door de lage stroomprijs kwam er niets van terecht.
Vervolgens bleef het stil rond kernenergie. Tot de uitspraken van Dijkhoff, rond de veelbesproken uitzending van Arjen Lubach. En hij kreeg direct de steun van onder meer PVV en, enigszins terughoudend, het CDA. Die partij hikt nog aan tegen de hoge kosten van een centrale. Die kost al snel 10 miljard euro.
Volgens de huidige CDA-leider, Sybrand Buma, kwam Dijkhoffs pleidooi wel erg laat. De gesprekken voor een klimaatakkoord waren dit voorjaar van start gegaan en, volgens Buma, inmiddels bijna afgerond. Minister Eric Wiebes (Economische Zaken en Klimaat, VVD) zei donderdag ook dat kernenergie geen optie meer is voor 2030. Het duurt wel tien jaar voordat je alle vergunningen hebt en met nog eens tien jaar bouwen zijn we een heel eind op weg naar 2040.
2 Waarom begint Dijkhoff nu over kernenergie?
Aanleiding voor het plotselinge enthousiasme was volgens de VVD het
rapport vorige maand van het IPCC, het klimaatbureau van de Verenigde Naties. Dat publiceerde een reeks scenario’s die laten zien wat er moet gebeuren om de opwarming van de aarde onder de 2 graden te houden. In veel scenario’s maakt kernenergie deel uit van de ‘energiemix’. Het IPCC staat daar zeker niet alleen in; veel experts vinden het aandeel kernenergie (10 procent) in de mondiale stroomproductie te laag. Voor 2050, wanneer we 95 procent van de CO2-uitstoot moeten hebben teruggebracht, zijn nieuwe centrales wel een optie, vindt Wiebes. „Volstrekt niet uit te sluiten.”
Daarom is de timing van Dijkhoff niet zo vreemd. In het kader van het klimaatakkoord wordt door de zogeheten Klimaattafel Elektriciteit nagedacht over de toekomstige Nederlandse stroomproductie. Daar moet men de basis leggen voor een emissieloze stroomproductie in de toekomst. Kernenergie is tijdens de klimaatgesprekken „zeker geen taboe”, zei Wiebes donderdag in de Tweede Kamer. Dat de politiek de richting van de klimaatgesprekken aangeeft, is normaal. Over maatregelen als rekeningrijden en inkrimping van de veestapel wordt op last van het kabinet bijvoorbeeld niet gesproken.
3 Wat zijn de grootste voordelen van kernenergie?
Moderne kerncentrales produceren veel stroom en stoten geen CO2 uit. Zijn ze ook goedkoop, zoals voorstanders zeggen? Dat is lastig te berekenen. Een centrale kost al gauw 10 miljard euro, maar als die decennia betrouwbaar stroom levert is dat te overzien. De centrale in Borssele viert dit jaar bijvoorbeeld zijn 45ste verjaardag en is ondanks zijn bescheiden omvang goed voor 3 procent van de stroomproductie.
Het Planbureau voor de Leefomgeving concludeerde dat een extra kerncentrale in de toekomst jaarlijks 200 miljoen euro aan energiekosten kan schelen. Maar de belangrijke adviseur voor de regering gaf ook aan dat het moeilijk rekenen is. De bouw van centrales wordt vaak geteisterd door te- genvallers die in de miljarden lopen.
Verder zien voorstanders een cruciale rol voor kerncentrales weggelegd als Nederland in de toekomst zijn stroom vooral uit wind en zon haalt. In grijze en windstille weken – ‘het Elfstedenscenario’ – kan een kernenergie de noodzakelijke achtervang vormen. Daar staat tegenover dat kerncentrales, in tegenstelling tot gascentrales, minder gemakkelijk ‘op- en afschakelbaar’ zijn. Van gascentrales, die wel CO2 uitstoten, is het weer de vraag of Nederland die na 2030 nog in voldoende mate heeft.
4 Wat zijn de grootste nadelen van kernenergie?
Bedrijven zullen zonder staatssteun niet gaan bouwen: het gaat niet alleen om investeringen van miljarden, ook de exploitatie, zie Borssele, is met de huidige stroomprijs verliesgevend. Andere landen laten zien dat nucleaire energie een langdurige financiële betrokkenheid van de politiek vraagt. Illustratief is de in aanbouw zijnde centrale Hinkley Point C in Wales, eigendom van een Frans (EDF) en Chinees staatsbedrijf. Londen garandeert voor 35 jaar een stroomprijs die bijna het dubbele is van de huidige marktprijs. De kosten van Hinkley Point lopen dan naar verwachting op tot 35 miljard euro, terwijl de bouw ruim 20 miljard kost. In Frankrijk speelt het staatsbedrijf EDF een cruciale rol in de exploitatie. België laat zien waartoe halfslachtig energiebeleid leidt: cruciale centrales die de komende winter voor een groot deel niet functioneren.
Een sterke overheidsinvloed is op de liberale energiemarkt in Nederland moeilijk voor te stellen. Ook in Nederland worden miljarden aan subsidie verstrekt, maar dan vooral aan duurzame wind- en zonne-energie. En kernenergie mag dan geen CO2 uitstoten, duurzaam is zo’n centrale door het gebruik van uranium niet. Tegenstanders wijzen er op dat zo’n centrale tot uitstelgedrag kan leiden bij het kiezen voor duurzame technologie.
Evenmin is er voor het kernafval een oplossing. Het staatsbedrijf CO- VRA (Centrale Organisatie Voor Radioactief Afval) is verantwoordelijk voor het Nederlandse kernafval en lanceerde begin dit jaar het plan om in 2130 kernafval in kleilagen op te bergen, honderden meters onder het aardoppervlak. Tegen die tijd gaat het, zonder nieuwe centrales, om 170.000 vaten kernafval, waarvan zo’n 1.200 vaten hoogradioactief. Dat afval, afkomstig van Borssele en het al gesloten Dodewaard, kan tot honderdduizenden jaren radioactief blijven - een probleem dat we doorschuiven naar volgende generaties.
Ook het gevaar van een ramp speelt een rol in de discussie. De kans is niet groot, maar als het misgaat, kunnen de gevolgen immens zijn. Daar staat tegenover dat ook fossiele brandstoffen veel slachtoffers eisen, maar dan sluipenderwijs.
5 Komt er naast Borssele (sluiting 2033) op afzienbare termijn een nieuwe kerncentrale?
Die kans is heel klein omdat de politieke wil ontbreekt. Er moet voor decennia een principieel en ingrijpend besluit worden genomen, en het huidige kabinet zal dat zeker niet doen. Dat de experts van het IPCC pleiten voor kernenergie vindt coalitiepartij D66 bijvoorbeeld geen doorslaggevend argument. Het VN-klimaatbureau kijkt naar een mondiale oplossing, maar Nederland kan volgens D66 beter profiteren van de winderige en relatief ondiepe Noordzee.
De houding van de liberale minister Wiebes – afgestudeerd naar eigen zeggen bij een ‘kernenergiehoogleraar’ – is veelzeggend. Hij laat het initiatief volledig bij marktpartijen, want de overheid is „geen exploitant, de markt moet het willen”. Maar investeringen van miljarden en structurele verliezen zonder forse staatsgaranties brengen een energiebedrijf niet in beweging. Wat hij biedt, vertelde Wiebes donderdag aan de Tweede Kamer, is een loket waar de vergunning kan worden aangevraagd. „Daar ontvangen wij vergunningaanvragers met koffie en een koekje”. En zonder wachtrij.