Fabiano Caruana, de Amerikaanse uitdager van schaakkampioen Magnus Carlsen
Fabiano Caruana (26) wil de tweede Amerikaanse wereldkampioen ooit worden. Hij zit onbewogen aan het bord en is zelden nerveus. Toch is de Noorse titelverdediger Magnus Carlsen (27) favoriet voor de WK-match.
V edetten kun je vaak herkennen aan hun natuurlijke uitstraling, maar zeker niet altijd. Wie Fabiano Caruana voor het eerst ziet, zal enige uitleg nodig hebben waarom Magnus Carlsen uitgerekend hém ziet als de lastigst denkbare tegenstander in de match om het wereldkampioenschap, die vrijdag in Londen is begonnen.
Waar de Noor kracht etaleert met zijn atletische lichaam en zijn vaak nurkse hoofd de rest vertelt over zijn onverbiddelijke wil om te winnen, is er bij Caruana eigenlijk bar weinig te zien. De 26-jarige Amerikaan oogt stilletjes. Net niet timide, maar gereserveerd, geen prater in grote groepen. Soms schaakt hij in een Led Zeppelin-T-shirt. Niet iedereen gelooft dat het zijn favoriete band is, maar toch is het zo. Dankzij intensief sporten is hij topfit, maar hij oogt toch vooral iel. Niets doet vermoeden dat hij tussen vrienden uitgelaten en balorig kan zijn. Of dat hij als schaker een briljante aanvalsspeler is, die met verbluffend gemak kan omschakelen naar een koelbloedige verdediging. De nummer twee van de wereld, slechts drie ratingpunten achter Carlsen, die voor het eerst in jaren zijn onaantastbare positie in gevaar ziet.
Aan het bord zit Caruana onbewogen, hooguit met rode oren. Moeilijk te lezen voor zijn tegenstander. Hij legde ooit uit dat veel schakers hun zenuwachtigheid proberen te camoufleren met een pokerface, maar dat het bij hemzelf andersom is: hij ziet er soms nerveus uit, maar is het hoogst zelden.
Dat zelfbewuste typeert hem. Hij kent zichzelf en zal successen en teleurstellingen niet onnodig uitvergroten. Opmerke- lijk genoeg had hij dat al als kleine jongen. Nooit euforisch als hij won, niet van de kaart als hij verloor. Die evenwichtigheid kwam hem goed van pas aan het begin van dit jaar toen hij zich in het kandidatentoernooi in Berlijn kwalificeerde voor de WK-match. Even dreigde het mis te gaan. Met een domme nederlaag kort voor het eind verspeelde hij zijn koppositie. Maar hij wankelde niet lang, sprak zichzelf toe, zocht afleiding in de bioscoop bij The Shape of Water, en won zijn laatste twee partijen. Zijn uitleg was nuchter. Hij was al zo vaak onderuit gegaan en weer opgekrabbeld, waarom zou hij het niet nog een keer doen?
Grootmeesters uit Brooklyn
Fabiano Caruana groeide op in Brooklyn in een Amerikaans-Italiaans gezin. Op zijn vijfde deed zijn moeder hem op
schaakles omdat hij concentratieproblemen had. Het spel pakte hem en hij ontwikkelde zich zo snel dat het niet lang duurde voordat er vergelijkingen werden gemaakt met een andere schaker uit Brooklyn, de enige Amerikaanse wereldkampioen: Bobby Fischer.
Er is een foto van de 8-jarige Fabiano schakend in Washington Square Park. Het ventje staat op een stoel om bij de stukken aan de andere kant van het bord te kunnen en heeft nauwelijks door dat het giet van de regen. Zijn tegenstander is de legendarische coach Bruce Pandolfini, die in de Hollywoodfilm Searching
for Bobby Fischer gespeeld werd door Ben Kingsley. Pandolfini geloofde in het jonge talent en keek er maar half van op toen Fabiano op zijn tiende voor het eerst van een grootmeester won.
Twee jaar later namen zijn ouders een drastisch besluit. Ze zetten vol in op het talent van hun zoon en besloten naar Europa te verhuizen. Daar waren de beste toernooien en coaches. Via Madrid kwamen ze uit in Boedapest en het werkte. Ruim een week voor zijn vijftiende verjaardag was hij grootmeester, op dat moment de jongste ooit.
Ondanks zijn successen kostte de schaakcarrière van Caruana zijn ouders veel geld. Waarschijnlijk daarom ging Caruana in 2006 in op een aanbod van de Italiaanse bond om tegen een mooi salaris voor Italië te gaan spelen. Omdat hij er nooit ging wonen en ook de taal matig sprak, was het geen grote verrassing toen hij drie jaar geleden liet weten weer voor Amerika uit te zullen komen.
De drijvende kracht achter die terugkeer was Rex Sinquefield, een multimiljonair die in tien jaar tijd zijn woonplaats St. Louis heeft omgetoverd tot schaakhoofdstad van de VS. Sinquefield leerde Caruana beter kennen toen deze in 2014 een van zijn grootste successen behaalde in de Sinquefield Cup. In een veld met louter wereldtoppers won hij zijn eerste zeven partijen en finishte met drie punten voorsprong op Carlsen.
Inmiddels woont Caruana in St. Louis, Missouri, in een appartementencomplex waar ook zijn ouders Lou en Santina zijn neergestreken. Over de details van de ondersteuning die hij krijgt van Sinquefield zwijgt ‘Fabi’, maar het is duidelijk dat het hem aan niets ontbreekt. Niet alleen werkt hij met een uitgebreid team van grootmeesters, ook heeft hij zakelijke en publicitaire adviseurs. De technische voorbereiding op de WK-match begon voor ‘Team Caruana’ in het buitenhuis van Sinquefield, de laatste weken kozen ze een zonnige bestemming in Spanje.
Miniem verschil met Carlsen
Over de kansen van Caruana in de WKmatch is het prettig speculeren. In de laatste drie toernooien waarin hij samen met Carlsen speelde, eindigde hij twee keer vóór hem, één keer eindigden ze samen bovenaan. Het minieme verschil op de wereldranglijst, waarop de Noor lange tijd ver voor de rest stond, zegt ook veel.
Aan de andere kant is het alweer drie jaar geleden dat Caruana een partij van Carlsen won. En wordt hij vrijwel kansloos geacht wanneer de stand na twaalf partijen gelijk is en snelschaakpartijen de beslissing zouden moeten brengen.
Hoe het ook zij, de kans is groot dat een filmpje dat gemaakt werd tijdens de laatste partij die Carlsen en Caruana voor de match speelden, nog vaak zal opduiken. Nadat Carlsen met ijzersterk spel een stand had bereikt die hij als gewonnen beschouwde, ging hij naar de ‘biechtkamer’ waar de spelers in de liveuitzending konden zeggen hoe ze dachten ervoor te staan. De Noor hield alleen zijn wijsvinger voor zijn mond. Dat gebaar pakte behoorlijk pijnlijk uit toen Caruana zich met een taaie verdediging redde.
In Londen zal duidelijk worden of Magnus Carlsen de aanhang van Caruana alsnog het zwijgen oplegt, of zal blijken dat je je op Fabiano Caruana nooit moet verkijken.
Hij oogt toch vooral iel. Niets doet vermoeden dat hij tussen vrienden uitgelaten en balorig kan zijn