Slim: schimmellaag voorkomt schuttingrot
Op hout dat met olie is geïmpregneerd ontstaat een schimmellaag die helpt om bijvoorbeeld schuttingen tegen rot te beschermen.
Schimmels kunnen een milieubewuste oplossing zijn om hout tegen rot te beschermen. Schuurtjes, schuttingen, tuinmeubilair en zelfs kozijnen blijven met die schimmel langer goed, maar worden wel zwart. Bouwkundige Elke van Nieuwenhuijzen onderzocht hoe je zo’n beschermende schimmellaag op hout krijgt en promoveerde op deze techniek bij de TU Eindhoven.
Voordeel van een schimmel als houtbeschermer is dat deze biologisch afbreekbaar is. Dit in tegenstelling tot gewone beits, die oplosmiddelen, pigmenten, UV-filters of schimmelwerende middelen bevat die in het milieu terecht kunnen komen, als het geverfde hout wordt afgedankt. Ook kan vaker zacht, Europees hout worden gebruikt, in plaats van tropisch hardhout.
„Per toeval kwam een collega erachter dat met olie geïmpregneerde planken zwart werden na een poos buiten liggen,” vertelt Van Nieuwenhuijzen aan de telefoon. „De verkleuring kwam door een schimmellaag. Tegen de verwachting in tastte de schimmel het hout niet aan, maar beschermde het juist.”
Om uit te vinden om welke schimmels het ging, legde ze verschillende soorten hout op het dak van het Westerdijk Fungal Biodiversity Institute in Utrecht, ook wel ‘het schimmelinstituut’ genoemd. Stukjes van grenen spinthout en vurenhout uit Europa en ilomba uit Kameroen impregneerde ze met olijf- of lijnolie. Om de paar maanden ging ze kijken op het dak. „Na een jaar had zich een homogene, zwarte laag gevormd op een aantal blokjes die ik met olie had bewerkt.” Vooral de blokjes met olijfolie waren verkleurd.
Die zwarte laag bestudeerde ze verder in het lab. „Ik heb de schimmels opgekweekt en genetisch onderzocht. Het bleek dat de laag uit meerdere schimmels bestond, maar dat één geslacht altijd aanwezig was: Au
reobasidium melanogenum.” Dat is een bekende schimmel die voor houtverkleuring zorgt, maar zich ook op andere materialen kan vestigen. Hij komt voor op druiven of dode bladeren en soms ook in huisstof of op kitranden in de badkamer. De sporen van Aureobasidium zweven overal op aarde door de buitenlucht.
Zwarte stippen
Ter vergelijking legde Van Nieuwenhuijzen ook onbewerkte blokjes hout op het dak. Na een jaar zagen die er op het oog grijs uit, maar onder de microscoop bleek het hout wit, met zwarte puntjes. „Zonlicht had het hout verbleekt en de zwarte stippen waren kleine kolonies van verschillende schimmelsoorten. Ook zaten er losse houtvezels aan het oppervlak, terwijl dat bij het geoliede hout niet zo was.” De onbewerkte blokjes verkeerden dus in een slechtere staat.
De olie in het hout voorkomt dat er veel water in het hout trekt. „Ik zag dat regen- en dauwdruppeltjes door de olie op het hout bleven liggen, en blijkbaar is dat een prettig klimaat voor de Aureobasidium -schimmel,” zegt Van Nieuwenhuijzen. „Die groeit zo goed op de olielaag, dat hij veel plek inneemt op het hout, waardoor er geen plek meer is voor andere, houtaantastende schimmels.” Een voorbeeld van een schimmel die wél rot veroorzaakt is Trametis versicolor, het elfenbankje. Waar Aureobasidium
melanogenum van leeft is nog niet precies duidelijk, het kunnen voedingsstoffen zijn uit het hout of de olie, maar misschien voedt hij zich ook wel met pollen uit de lucht.
Daarnaast blijkt de schimmellaag in staat zichzelf te kunnen herstellen bij een beschadiging. „Wanneer er een kras komt in een geverfde plank, is dat een beschadiging die een gevaar vormt voor het hout. Maar deze schimmellaag groeit gewoon vanzelf weer dicht.”
Sinds anderhalf jaar werkt Van Nieuwenhuijzen bij een start-up, Xylotrade. Dat bedrijf verkoopt hout en een soort verf met Aureobasidium - schimmel. „Veel kozijnen zijn nu wit”, zegt ze. „Maar het is net als bij kleding die in de mode is: als iedereen ziet dat het ook zwart kan, dan wennen we daar wel aan.”
Onbewerkt hout verkeert na 1 jaar in slechtere staat dan beschimmeld hout