Grote sprong voor klimaat blijft uit
Het akkoord van Parijs staat na de top in Katowice nog fier overeind. Maar concrete toezeggingen voor ambitieuzer beleid zijn er niet gedaan. Er zijn wel duizend kleine stapjes voorwaarts gezet Tot teleurstelling van velen is de klimaattop blijven steken
Een grote sprong is de afgelopen twee weken niet gemaakt op de klimaatconferentie in Katowice, die zoals wel vaker bij klimaattoppen pas zaterdagavond ver in blessuretijd eindigde. Er zijn geen nieuwe beloftes gedaan om de opwarming van de aarde op een min of meer veilig niveau te houden. Maar er zijn volgens Michal Kurtyka, de Poolse voorzitter van de top, wel „duizend kleine stapjes voorwaarts” gezet.
Kurtyka, onderminister van Milieu, doelde daarmee op de afspraken over de gebruiksaanwijzing (het Rulebook ) voor het Klimaatakkoord van Parijs, dat officieel in 2020 in werking treedt. Die gebruiksaanwijzing is nu grotendeels klaar, zonder dat er is gemorreld aan eerdere afspraken. Het klimaatakkoord van Parijs staat daarmee nog fier overeind.
Nog steeds zijn de partijen het er dus over eens dat de temperatuurstijging een flink stuk onder de 2 graden Celsius moet blijven en liefst onder de 1,5 graden. Dat laatste is niet vanzelfsprekend, zoals in Katowice bleek uit een meningsverschil over de betekenis van het alarmerende rapport van het IPCC, het wetenschappelijk klimaatpanel van de Verenigde Naties. Dat rapport verscheen in oktober en beschreef de grote risico’s van een temperatuurstijging van meer dan 1,5 graad.
Een aantal landen weigerde het rapport te ‘verwelkomen’, ze wilden er alleen ‘kennis van nemen’. Nu staat er dat alle partijen ‘hun waardering en dankbaarheid’ uitspreken voor het werk van het IPCC. En er wordt een oproep gedaan aan alle landen om in hun klimaatbeleid rekening te houden met de conclusies van het rapport.
Iedereen gelijk
In het Rulebook gelden voor alle landen dezelfde regels. Dat is van belang omdat het besef groeit dat ernstige klimaatontwrichting alleen kan worden voorkomen als alle partijen, dus ook de ontwikkelingslanden, hun verantwoordelijkheid nemen. In het verleden hoefden arme landen geen verplichtingen op zich te nemen. Maar de klimaatdoelen van Parijs kunnen onmogelijk worden gehaald zonder een bijdrage van ontwikkelingslanden.
Wel is afgesproken dat armere landen – afhankelijk van de mate van ontwikkeling – er wat langer over mogen doen om aan
Michal Kurtyka Poolse voorzitter van de top
alle regels te voldoen. En rijke landen hebben toegezegd hen daarbij te helpen, met kennis en met geld.
China, dat in het klimaatverdrag officieel wordt beschouwd als een ontwikkelingsland, heeft zich gecommitteerd aan de afspraken van het Rulebook . Dat is een grote stap voor een land dat zich de afgelopen jaren weliswaar positief opstelt in de klimaatonderhandelingen en een stevig klimaatbeleid voert, maar dat niet houdt van internationale pottenkijkers bij de uitvoering van dat beleid.
Een smet op het Katowice-akkoord is dat het niet is gelukt het eens te worden over handel in emissierechten. Al in het eerste klimaatverdrag, het Kyoto-protocol uit 1997, werden daarover afspraken gemaakt. Die liepen destijds uit op een mislukking, met corruptie en dubbeltellingen als gevolg, zonder dat het klimaat er veel mee opschoot. Brazilië, dat via emissiehandel hoopt het behoud van zijn tropische bossen te gelde te maken, probeerde een zwak voorstel voor regulering van de koolstofmarkt door te drukken. Maar rijke landen herinnerde dat aan het drama van Kyoto; zij waren daartoe niet bereid. Het onderwerp is daarom doorgeschoven naar de klimaattop van volgend jaar.
De druk neemt toe
Rijke landen, waaronder Noorwegen en Duitsland, hebben extra geld toegezegd voor het Green Climate Fund. De Wereldbank zal tussen 2021 en 2025 200 miljard dollar besteden aan het klimaat. Dat hielp om vertrouwen te winnen van ontwikkelingslanden.
Tot teleurstelling van velen zijn de onderhandelingen blijven steken in technische details, hoe belangrijk die ook zijn voor de uitvoering van ‘Parijs’. Er zijn wel landen die hun ambities willen verhogen, concrete toezeggingen zijn er nauwelijks.
Met wat nu op tafel ligt stijgt de temperatuur tot het eind van de eeuw met 3 graden of meer. De druk neemt toe om nog voor Parijs in 2020 in werking treedt het ambitieniveau te verhogen. Er is daarvoor nog één laatste kans: een speciale klimaatbijeenkomst voor regeringsleiders in september volgend jaar bij de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties in New York – niet voor niets ver van het belangrijke, maar moeizame gekrakeel van de klimaatonderhandelaars.
Adaptatie
Aanpassing aan klimaatverandering. Nederland, dat wegens zijn lage ligging jaarlijks zeker 1 miljard euro uitgeeft om de gevolgen van klimaatverandering vóór te blijven, dringt in de klimaatonderhandelingen aan op meer aandacht voor adaptatie – al was het maar omdat het kansen biedt voor het Nederlandse bedrijfsleven. (Zie ook ‘Mitigatie’.)
Bomen
Kunnen helpen bij het terugdringen van klimaatverandering, omdat bomen broeikasgassen opnemen. Veel landen, waaronder Polen, hebben het planten van bomen opgenomen in hun klimaatplannen. Er is discussie over ‘vermeden houtkap’. Brazilië vindt dat het extra punten verdient vanwege het besluit om bossen juist niet te kappen.
Chili
Het land dat COP25, de volgende klimaattop, organiseert. Brazilië, dat zich aanvankelijk daarvoor had gemeld, wil niet meer na de verkiezing van de rechtse populist Jair Bolsonaro tot president. Bolsonaro overweegt om, net als de VS, zijn land uit het klimaatakkoord van Parijs terug te trekken (zie ‘Free rider’).
Duitsland
Land dat de zwakte van de Europese Unie op dit moment zichtbaar maakt. Met een bondskanselier die op weg is naar de uitgang, een nog niet helemaal uitgewoed schandaal met dieselauto’s en een toenemend probleem om de eigen klimaatdoelstellingen te halen. Duitsland verzet zich mede daarom tegen het verhogen van de Europese klimaatambitie. (zie EU)
EU
Het derde grote onderhandelingsblok van industrielanden, naast China en de VS. Door het wegvallen van de VS werd verwacht dat Europa en China gezamenlijk zouden optrekken. Dat is in Katowice niet gelukt. De Chinezen vinden de EU te vaag en missen de krachtige vuist waarmee de VS soms op tafel slaan. Bovendien slaagde de EU er in Katowice niet in om de onderlinge verdeeldheid te maskeren. (Zie ‘High Ambition Coalition’.)
Free rider
Land dat profiteert van het klimaatbeleid van anderen, zonder zelf veel actie te ondernemen. De VS dreigen onder Donald Trump, die zich uit het klimaatakkoord van Parijs wil terugtrekken, de grootste free rider te worden. Ook Australië, en mogelijk Brazilië onder Bolsonaro, ontwikkelt zich tot free rider. (Zie ‘USA’.)
Guterres, António
Secretaris-generaal van de Verenigde Naties, noemde bij de opening een mislukking in Katowice „niet alleen immoreel, maar suïcidaal”. Hij keerde in de laatste dagen van de klimaattop onverwacht terug omdat een mislukking dreigde. Guterres heeft landen uitgenodigd om in september volgend jaar met voorstellen te komen om de uitstoot van broeikasgassen sneller terug te dringen dan ze hebben beloofd.
High Ambition Coalition
Groep van landen onder aanvoering van de EU die pleiten voor een ambitieuzer klimaatbeleid. In Parijs in 2015 speelde de groep een rol bij het winnen van vertrouwen van met name armere ontwikkelingslanden. In Katowice kon de coalitie amper een vuist maken. De EU maakt deel uit van de groep, maar veel lidstaten ontbraken. België was er bijvoorbeeld niet bij omdat de Vlaamse regering de oproep van de High Ambition Coalition niet tijdig goedkeurde.
IPCC
Wetenschappelijk klimaatpanel dat op verzoek van de klimaattop in Parijs onderzoek deed naar de mogelijkheid om de opwarming van de aarde te beperken tot maximaal 1,5 graad. Kwam in oktober met de conclusie dat het nog kan, maar alleen als heel snel ongekende maatregelen worden ondernomen. In Katowice werd voortdurend naar het rapport verwezen, maar dat heeft (nog) niet geleid tot concrete actie.
Justice
Veelbesproken thema bij klimaatonderhandelingen, ook weer in Katowice. Dit gaat over de erkenning dat de landen die maar weinig hebben bijgedragen aan klimaatverandering er het zwaarst door worden getroffen. (Zie ook ‘Loss and damage’.)
Kyoto
Stad in Japan waar in 1997 het eerste klimaatverdrag werd gesloten. Het Kyotoprotocol maakte een onderscheid tussen arme en rijke landen. Alleen die laatste werden verplicht om actie te ondernemen. Ze mochten dat ook doen in ontwikkelingslanden en de resultaten daarvan op hun eigen conto bijschrijven. Turkije heeft in Katowice tot op het allerlaatst, maar zonder succes, geprobeerd zichzelf tot ontwikkelingsland te laten uitroepen.
Loss and damage
Gevoelig en sinds een aantal jaren vast thema voor ontwikkelingslanden. Het gaat over schade door klimaatverandering als aanpassing niet meer lukt. Arme landen stellen daarvoor de industrielanden aansprakelijk. Die proberen het onderwerp telkens in een voetnoot van de slotverklaring weg te drukken. Dat wordt echter steeds moeilijker. (Zie ‘Justice’.)
Mitigatie
Onderhandelingsjargon voor de reductie van de uitstoot van broeikasgassen. Voor rijke landen het belangrijkste thema van de klimaatonderhandelingen. In Katowice werd het noodzakelijke debat over (verdere) mitigatie door voorzitter Polen zoveel mogelijk vermeden.
Nationally Determined Contributions (NDC’s)
Officiële benaming voor het klimaatbeleid van landen, die daarin hebben vastgelegd hoe ze vrijwillig maar niet vrijblijvend bijdragen aan het voorkomen van wereldwijde opwarming. NDC’s moeten vanaf 2023 iedere vijf jaar ‘meegroeien’ met het probleem. Nederland heeft samen met Costa Rica voor de komende twee jaar het voorzitterschap op zich genomen van het NDC Partnership, waarin inmiddels 38 landen hun kennis over klimaatbeleid delen.
Obama
De vorige president van de Verenigde Staten, die voorafgaand aan de klimaattop in Parijs in 2015 een deal sloot met zijn Chinese ambtgenoot Xi Jinping. Die deal stond aan de basis van het klimaatakkoord van Parijs.
Parijs
Stad waar in 2015 een politiek akkoord werd gesloten over klimaat. De klimaattop vond plaats onder een uitzonderlijk gunstig gesternte, waardoor het verlammende onderscheid tussen arme en rijke landen voor het eerst werd doorbroken.
Free riders: profiteren van het klimaatbeleid van anderen, zonder zelf in actie te komen
In Katowice is vastgelegd hoe het akkoord van Parijs wordt uitgevoerd. (Zie ‘Rulebook’.)
Quasi-wetenschappelijk
Verwijt dat critici gebruikten over een bijeenkomst tijdens de klimaattop in Katowice door de Poolse mijnwerkersassociatie en het Amerikaanse Heartland Institute, waarin de betrokkenheid van de mens bij de opwarming van de aarde in twijfel werd getrokken. Om die reden werd Polen voorafgaand aan de top gedwongen de geplande voorzitter, minister van Milieu Jan Szyszko te vervangen door zijn onderminister Michal Kurtyka. Szyszko stond in het verleden bekend als klimaatscepticus.
Rulebook
Uitgebreide lijst met afspraken over de uitvoering van het klimaatakkoord van Parijs. Daarin is vastgelegd hoe landen hun reductie van broeikasgassen berekenen, bijhouden en laten controleren. Het grote succes van Katowice is dat over bijna alle onderdelen van de lijst een akkoord is bereikt en dat de afspraken voor alle landen hetzelfde zijn. (Zie ‘Parijs’.)
Stocktake
Onderhandelingsjargon voor de afspraak in het akkoord van Parijs om vanaf 2023 iedere vijf jaar de beloftes over de reductie van broeikasgassen te herzien (dat wil zeggen: aan te scherpen). Veel landen hopen dat er nog voor Parijs in 2020 officieel in werking treedt een informele stocktake gaat plaatsvinden. Dat zou dan moeten gebeuren in september 2019. (Zie ‘Guterres’.)
Talanoa
Een onder voorzitterschap van Fiji begonnen dialoog met de bedoeling om zo snel mogelijk de klimaatambities van landen te verhogen. Ook een uitnodiging aan landen om gevoelige onderwerpen aan te kaarten zonder dat er meteen allerlei verwijten volgen. Heeft weinig opgeleverd.
USA
Land dat onder president Donald Trump heeft besloten zich bij de eerst mogelijke gelegenheid (november 2020) terug te trekken uit het klimaatakkoord van Parijs. Deze week zei Trump in een interview dat Amerika door deelname aan het klimaatakkoord „biljoenen dollars, biljoenen dollars voor niks, zou hebben moeten betalen”. (Zie ‘Free rider’.)
Vanuatu
Klein eilandstaatje in de Stille Oceaan dat zich stevig roerde op de klimaattop. Minister van Buitenlandse Zaken Ralph Regenvanu zei dat „de onderhandelaars uit de VS en andere rijke landen op de klimaattop voortdurend rode lijnen trekken als ‘loss and damage’ ter sprake komt”.
Well below
Vage aanduiding voor het doel om de opwarming duidelijk onder de 2 graden te houden. Moet vooral de intentie weergeven. (Zie ‘IPCC’.)
X-factor
Lijkt te zijn uitgewerkt voor de Amerikaanse oud-vicepresident Al Gore. Hij kreeg de Nobelprijs voor de manier waarop hij klimaatverandering op de internationale agenda zette, en teert op dat oude succes. Had in Katowice slechts een bijrolletje.
Yellow vest
Veelgehoorde term in Katowice, die verwijst naar het gelehesjesprotest in Frankrijk, waarmee werd gewaarschuwd dat rekening moet worden gehouden met betrokkenheid van burgers bij klimaatbeleid. Sommigen verwezen naar Brussel waar in het weekeinde voor de klimaattop door zo’n 600 ‘gele hesjes’ werd gedemonstreerd, maar bijna tegelijkertijd door meer dan 65.000 klimaatactivisten.
Zeespiegel
Door klimaatverandering veroorzaakt fenomeen dat zich weinig aantrekt van onderhandelingen en blijft stijgen zolang de opwarming doorgaat.