Leerzame kunst voor prinsessen
itten wij weer met een vorstenhuis dat lak aan de kunst heeft. Prinses Beatrix leek goed nieuws. Ze was bijvoorbeeld een gretige gastconservator van het Stedelijk in Amsterdam in 2001, waar ze, een expositie over de Nederlandse kunst van na de oorlog voor haar rekening nam. En ook nu ze geen koningin meer is en dus niet meer hoeft, bezoekt ze nog wel eens een museum of woont ze een voorstelling bij. Maar ze is de regel niet, ze is de uitzondering. De rest van de familie? Die lijken kunst te beschouwen als bezit met marktwaarde. Ze verpatsen de topstukken bij een internationaal veilinghuis. Waar de prijzen lekker hoog oplopen en geen, op zijn subsidie bekort, Nederlands museum aan te pas komt.
Laten ze zich nou op zijn minst eens realiseren wat een miezerig indruk dat maakt. En ze zouden ter lering naar Parijs kunnen gaan (er is binnenkort, na de veiling van die Rubens, weer wat budget) om in het Maison Européenne de la Photographie de tentoonstelling van de jonge fotograaf JR te bezoeken. Is dat te veel gevraagd, dan kunnen ze online dat boek van hem kopen. Niet de catalogus, die is duur. Het bij Phaidon uitgegeven overzicht van JR’s activiteiten is groter en goedkoper en het heeft die geweldige titel: Can Art Change The World? ‘Kan kunst de wereld veranderen?’
JR probeert het. Hij is een magnifieke, activistische kunstenaar. Zijn portretten van mensen maakt én toont hij op de plaatsen waar zij een verschil maken. Op gigantisch formaat, op de gevels in favela’s, op vloeren, op trappen. Op de Parijse expositie geven ratelend rondjes rijdende treintjes een indruk van zijn beste project, Women Are Heroes. Via het spoor laat hij daadwerkelijk de doorleefde ogen van vrouwen uit Sierra Leone, Liberia, Soedan, Kenia, Brazilië, India en Cambodja door de wereld rijden. Met een ogenpaar per treinstel eist JR erkenning voor de moed van de vrouwen, zij hebben per definitie het zwaarst te lijden onder bende- en drugsgeweld.
Trefzeker, sterk, mooi is het werk van JR. En uitermate leerzaam voor koningskinderen die kunst verslijten voor een consequentieloos appeltje voor de dorst.
Maar ook leerzaam voor mij. In Parijs besef ik dat het befaamde ‘moment décisif’ waarmee Cartier-Bresson in 1952 de fotografie bepaalde, bezig is af te doen. Voor JR voldoet niet het beslissende moment. Een onthullende foto van een gezicht of sloppenwijk is het halve werk. Hij moet worden opgeleverd waar hij een verschil maakt. JR doet dat, en er zijn er meer. De Nederlandse Dana Lixenberg ook. Haar baanbrekende fotoproject Imperial Courts (1993-2015), over een zwarte probleemwijk in Los Angeles, was pas voltooid toen ze de boeken ter plekke had uitgedeeld. JR, Women Are Heroes. Foto’s gemaakt in en afgebeeld op de meest gewelddadige favela in Rio de Janeiro (2008)